आँसु (कविता)
हामी आँसु बहाइरहेछौँ जो भूकम्पले पुरिएर गए जो पहिरोले लछारिएर गए हामीले विषादमा नरोएको भए अनुभूतको आकाशबाट आँसु नबहेको भए
गजल
तिम्रो मुटु मेरो मुटु साथसाथ रह्यो सयौँ जुनी बाँच्ने कुरा आसआस रह्यो उकाली ओराली धेरै यात्रा सँगैसँगै गर्याेँ नछुट्टिने सयौँ वाचाहरू खातखात रह्यो
अर्को सेल्टरमा नसरेको भए...
नेपालमा कुनैबेला यस्तो समय पनि थियो, जतिबेला नन्दबहादुर पुनको मृत टाउको लिएर आउनेलाई तत्कालीन सरकारले ३५ लाख रुपियाँ पुरस्कार दिने औपचारिक घोषणा गरेको थियो । टेलिभिजन, रेडियो, पत्रपत्रिका र सार्वजनिक ठाउँमा उहाँको टाउकोको मूल्य किटान गरिएको थियो । त्यसको डेढ दशक नबित्दै नेपालको दोस्रो सर्वोच्च मर्यादा क्रममा रहने उपराष्ट्रपति पदमा उहाँ बहाल हुनुभयो । गणतन्त्र नेपालको दोस्रो उपराष्ट्रपति पुनद्वारा लिखित ‘यात्रा जिन्दगी : जनमुक्ति सेनाको कमान्डरदेखि उपराष्ट्रपतिसम्म’ यही उथलपुथलकारी यात्राको सजीव र सनसनीपूर्ण साबिती बयान हो ।
स्कन्द भेल र गोरा पुरोहित
वेल्स राज्यमा पर्ने स्कन्द भेल लन्डनबाट करिब पाँच घण्टाको यात्रामा सकिन्छ । श्रीलङ्काका तमिल समुदायको बाहुल्यता देखिने यस मन्दिरमा दक्षिण भारतीय र पछिल्लो समय नेपालीको पनि उल्लेख्य उपस्थिति हुन थालेको छ । एकै स्थानमा धेरै देवीदेवताको पूजा गरिने भएकाले यसलाई ‘परमेश्वरहरूको समुदाय’ का रूपमा विकसित गर्दै लगिएको छ । त्यति मात्र हैन, आत्मा भएका सबै प्राणी पवित्र हुन्छन् भन्ने दर्शनको आधारमा यहाँ विभिन्न जनावर तथा पन्छीको समेत पालन गरिएको छ । बेलायतमा बस्ने श्रीलङ्काली समुदायको यो महान् कामलाई प्रोत्साहनस्वरूप त्यहाँका तत्कालीन राष्ट्रपति जयबद्र्धनाले उपहार पठाउनुभएको हात्ती ‘भल्ली’ अहिले पनि विशेष महìवका साथ पुजिने गर्दछ । यस स्थलको स्थापना गर्ने गुरु श्रीसुब्रमण्यम
संरक्षणको पर्खाइमा सालिक
विश्व समुदायमा नेपालको परिचय के हो र ? नेपाल जस्ता विकासोन्मुख र साना देशहरूको परिचय विश्व समुदायमा सधैँ एकनासको हुन नसक्दो रहेछ । नेपालको स्थायी परिचय भूपरिवेष्टित तथा हिमाली मुलुक हो । प्राकृतिक/जैविक सम्पदाहरू नदी र वनजङ्गलका साथै विश्वको सर्वाेच्च शिखर सगरमाथा, सांस्कृतिक विविधता र बुद्धको जन्मस्थल पनि नेपालका स्थायी परिचय हुन् ।
प्रेमका प्रतीक रानीमहल
पछिल्लो समय नेपालमा पर्यटकको चहलपहल बढ्दो क्रममा देखिएको छ । पर्यटकको आगमन पहिलेभन्दा राम्रो अवस्थामा रहेको विभिन्न आँकडाले देखाएका छन् । मुलुकभित्र विदेशी पर्यटकका साथै आन्तरिक पर्यटकको सङ्ख्यामा आएको उत्साहजनक वृद्धिले पर्यटकीय स्थलहरूसमेत भरिभराउ देखिन थालेका छन् । यसै क्रममा पाल्पा जिल्लामा अवस्थित ऐतिहासिक पर्यटकीय स्थल ‘रानीमहल’ स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकको रोजाइमा पर्न सफल भएको छ । नेपालको ताजमहलसमेत भनेर चि
सार्कमा गतिरोध दोष कसको ?
सन् २०१६ मा पाकिस्तानमा आयोजना हुनुपर्ने दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन (सार्क)को शिखर सम्मेलन अझै अन्यौलमा छ । सन् २०१४ को नोभेम्बरमा काठमाडौँमा आयोजना भएको १८औँ शिखर सम्मेलनमा अध्यक्षको जिम्मेवारी लिएको नेपालले त्यसलाई बिसाउन पाएको छैन । सन् २०१६ मा पाकिस्तानमा हुने भनिएको सम्मेलनबाट अध्यक्षको जिम्मेवारी पाकिस्तानलाई सुम्पिने तयारी गरिरहेको नेपाल त्यसको सात वर्ष बित्दा पनि सार्कको अध्यक्ष छ । १८औँ शिखर सम्मेलन पनि सन् २०११ मा माल्दिभ्समा सम्पन्न सम्मेलनको तीन वर्षपछि आयोजना भएको थियो ।
मुखुन्डो
माघको चिसो सिरेटोमा कुहिरोको कवजभित्र म आफू तातो महसुस गर्दै हिँडिरहेको थिएँ । नरकटको झाडी र कालोपुलको खोला आफ्नै सुरमा सुसाइरह्यो । हिडँदा हिँडदै केही मानिस मेरो सुराकी लागेँ । समयले केही नयाँ रहस्य अचानक खोतल्दै गरेको आभाष हुँदै थियो । यात्रामा म एक्लो तर कमजोर देखिइन तर पछाडिको आकृतिसँग आँखा जुधाउन पनि समर्थ भईन् । नजिकै थियो कलेज तर डरको डिग्री अझ नजिक थियो । यसैबिच आफू उभिएको ठाउँबाट उज्यालो ओझेलमा प¥यो । तैपनि म असहज नदेखिन नक्कल पारेर सकेसम्म छिटो छिटो हिँड्न खोज्थे । मानव रूपी दानवलाई हेर्दिनथेँ । तथापि आफैँभित्र जन्मिएको मुटु काप्ने वास्तविकताबाट अब म मुक्त रहिनँ । योजनाबद्ध रूपमा ती दानवहरू पो हिँडेका थिए । डरले मन र तन दुवै अत्तालिए । बाँच्ने रहरबाहेक अर्को कुनै चाहना थिएन ।
गजल
यो कुरा गर्दै नगर्नोस् बुझ्नो भो ? समय खराब छ कस्सैको भर नपर्नोस् बुझ्नो भो ? समय खराब छ । चेपागाँडाहरू ठुलै विद्वान् भएर देखा परिरहेका छन् त्यस्ताका लागि नमर्नोस् बुझ्नो भो ? समय खराब छ ।
कष्टकर यात्राको सम्झना (कविता)
याद आइरहन्छ तीन दशक उतैको गर्न लागे चर्चा मनासलु यात्राको समय सीमा चै कातिक भाष हो दुई हजार चउन्न विक्रम संवत्को
हृदयरोग उपचारका साक्षी
अक्षरको आविष्कार भएपछि संसारमा कसले ‘कति’ लेखिसके होलान् ? त्यसको तथ्याङ्क खोजी गर्नु मूर्खता होला तर एउटा अर्को प्रश्न गर्नु भने सान्दर्भिक नै होला–लेख्दा ‘के’ लेखिए होलान् ? सामान्यतः विभिन्न शास्त्र पुराणको गणनालाई पर राखेर आजको समसामयिक विषयमा कुरा गर्दा साहित्य लेखनलाई नै अगाडि राख्नुपर्ने हुन्छ । अझ हामै्र देशको सन्दर्भमा त साहित्यले नै अधिकांशतः किताबका पृष्ठ ओगटेको छ । मूलतः वर्तमान साहित्यमा उपन्यास, कथा, कविता, नियात्रा, गीत गजलका अलावा एउटा अर्को विधा बढी मुखरित भएर आएको पाइन्छ । त्यो हो, जीवनी । सम्भवतः एक व्यक्तिले दोस्रो व्यक्तिको जीवनमा आधारित भएर लेख्ने विधा नै जीवनी हो । जीवनीकै लहरमा हिजोआज स्वयम्ले आत्मकथा वा आत्मवृत्तान्त लेख्ने क्रम निकै बढेको छ । त्यसो त, यो विधा साहित्यिक व्यक्तित्वमै आधारित नहुन पनि सक्छ । यस क्रममा जुन पुस्तकको चर्चा यहाँ गरिँदै छ, त्यो एक चिकित्सकले लेख्नुभएको हो–‘मुटुसँग सहयात्रा’ । यो पुस्तकका लेखक वरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ डा. अवनिभूषण उपाध्याय हुनुहुन्छ ।
प्रकृतिको चमत्कार एलोस्टोन राष्ट्रिय निकुञ्ज
हामीले पहिला नै तीन पटक अमेरिका भ्रमण गरिसकेका थियौँ । त्यसैले छोरी र ज्वाइँको अमेरिका भ्रमणको निम्तोबाट त्यति रोमाञ्चित भएका थिएनौँ तर भ्रमणलाई त्यतिकै टार्न पनि मनले मानेन । यद्यपि हाम्रो अनुमानविपरीत यसपालिको यात्रा अत्यन्तै रोमाञ्चकारी हुन पुग्यो । हामीले जुन २९ मा कनेक्टिकट राज्यको हार्डफोर्डबाट अमेरिकाको सुदूरपश्चिमका राज्यहरूको भ्रमण आरम्भ ग¥यौँ । जुन ३० र जुलाई १ गरेर दुई दिन वासिङ्टन राज्यको ठुलो सहर सियाटलमा दृश्यावलोकन गरेपछि वासिङ्टनकै एलेन्सवर्ग सहरमा बास बस्न पुग्यौँ । एलेन्सवर्गको होटलमा बिहानको नास्तापछि हाम्रो यात्रा पुनः सुरु भयो । दुई घण्टाको यात्रापछि वासिङ्टन राज्यको दोस्रो ठुलो स्पोकन सहरमा पुग्यौँ । स्पोकन सहरलाई ‘फादर्स डे’ को जन्मस्थल भनेर चिनिन्छ । हामीले त्यहाँको पाँच वटा वालमार्ट स्टोरमध्ये एउटामा आगामी यात्राका लागि चाहिने सामग्रीहरूको खरिदमा दुई घण्टा जति समय बितायौँ र एउटा फास्टफुड चमेना गृहमा लन्च पनि ग¥यौँ ।
गोरखनाथ, गोरखा र पर्यटन
गोरखा जिल्ला महासिद्धयोगी गुरु गोरखनाथको साधनास्थल हो । गुरु गोरखनाथको नामबाट गोरखा जिल्लाको नामकरण भएको हो । गोरखा पूर्वीय सभ्यताका केन्द्रबिन्दुहरूमध्ये एक हो । राजा द्रव्य शाहले विसं १६१६ साल भदौ २५ गते गोरखा राज्यको स्थापना गरेका थिए । उनीपछिका दसौँ पुस्ताका राजा पृथ्वीनारायण शाह हुन् । गोरखा राज्यको स्थापना र विस्तारसँग गुरु गोरखनाथको सम्बन्ध गाँसिएको छ । त्यसैले उहाँ
नेपाल–अङ्ग्रेज युद्ध बुटवलको लडाइँ
नेपाल र अङ्ग्रेजको सैनिक मुठभेड विसं १८२४ देखि सुरु भएको थियो, जुनबेला क्याप्टेन किनलकले कान्तिपुरका राजा जयप्रकाश मल्लको पक्षमा गोर्खालीविरुद्ध आफ्नो सेना उतार्न खोजेका थिए । काठमाडौँमा आक्रमण गर्न आएका गोर्खालीलाई तिनीहरूबाट बचाउन किनलकले मल्ल राजालाई सघाउन आउ“दै थिए । यसमा अङग्रेजको सिन्धुलीमा हार भयो । त्यसको ४८ वर्षपछि आएर सबैभन्दा ठुलो फौजी युद्धमा बदलियो । यसलाई ‘नेपाल–कम्पनी’ युद्ध वा ‘नेपाल–अङ्ग्रेज युद्ध’ भनिन्छ । जसमा नेपालले आफ्नो देशको आधाजसो भूभाग गुमाउन पुग्यो । युद्धमा हारजित विश्वव्यापी सत्य हो । नेपाली सेनाले जिउज्यान लगाएर आफूभन्दा कता हो कता शक्तिशाली शत्रुसँग डिफेन्सिभ÷अफेन्सिभ (जाइ कटक नगर्ने झिकी कटक गर्ने) युद्ध लड्यो । अङ्ग्रेजले नेपाललाई पनि उपनिवेश बनाउन चाहन्थे होलान् तर नेपाल विश्व इतिहासमा कहिल्यै कसैको उपनिवेश बनेन ।
तपाईं रिटायर्ड हुनुभएको हो ?
त्रिभुवन विश्वविद्यालयका एक जना प्राध्यापक तथा नेपाली साहित्यका प्रसिद्ध समालोचकसँग एउटा पुस्तकको अन्तर्क्रियामा भेट भयो । निकै लामो समयपछिको भेट भएकाले कुशलक्षेम सोध्ने क्रममा उहाँले सोध्नुभयो, “तपाईं रिटायर्ड हुनुभएको हो ?” उहाँको प्रश्नले म झसङ्ग भएँ । मैले कहिले पनि रिटायर्ड भएको वा रिटायर्ड हुने कुरा सोचेको छैन । मैले उहाँलाई जवाफ दिएँ, “मेरो जागिर मात्र छुटेको हो, म रिटायर्ड भएको होइन ।” मेरो जवाफ सायद उहाँका लागि पनि अनपेक्षित थियो । किनभने केही निश्चित अवधि जागिर खाएर त्यो जागिर छुटेपछि मानिस रिटायर्ड हुन्छन् भन्ने आमबुझाइ छ हाम्रो समाजमा । रिटायर्ड अर्थात् बुढो अर्थात् सव्रिmय जीवन बिताउन नसक्ने अर्थात् अब काम नलाग्ने ।उहाँले मेरो जवाफ सुनेपछि एकछिन विचार गर्नुभयो र त्यसपछि भन्नुभयो, “मैले भन्न खोजेको पनि जागिर छुटेको कुरा नै हो ।”हामी दुवै हाँस्यौँ । यो सामान्य संवाद थियो हाम्रोबिचमा तर यसले मलाई एकाएक सोचमग्न बनायो ।
जम्काभेट बाघसँग
विसं २०७२ वैशाख १२ को गोरखा भूकम्पको असर, त्यसलगत्तै हाम्रो दक्षिणी छिमेकीले गरेको नाकाबन्दी र फेरि उत्तरको छिमेकीबाट विश्वभर फैलिएको कोविरोग (कोभिड–१९) ले थला परेकोे पर्यटन गतिविधि यस पटक उत्साहजनक रह्यो । आन्तरिक र बाह्य पर्यटकको उच्च चाप देशका सबै क्षेत्रमा पर्यो । चितवनको सौराहा पनि यसबाट फाइदामा परेको थियो ।
सपनामा ट्र्याजेडी (कथा)
सपना, तिमी आउँछ्यौ । मेरो नजिक बस्छ्यौ । प्रेमका अनेक कथा बुन्छ्यौ । तिमी कथा जस्तै जीवन भन्छ्यौ अथवा जीवन जस्तै कथा सुनाउँछ्यौ । म सुनिरहन्छु । तिम्रो मुहार हेरिरहन्छु । तिम्रो वाणी र तिम्रो मुहारको सादृश्यलाई म अनेक उपमाले सोच्छु, तर सबै उपमाहरू निस्तेज वा निरर्थक लाग्न थाल्छन् । म उपमाहीन भएर तिमीलाई हेरिरहन्छु । हेरिरहन्छु । केवल हेरिरहन्छु ।
मन छ (कविता)
भन्छन् उठाउन गाह्रो छ सुतेको बहाना गर्नेहरूलाई मलाई सुतेझैँ गर्नेहरूलाई उठाइदिन मन छ ।
अन्तिम खोज (कविता)
तिमीले मलाई जुन ठाउँबाट छोडेर गयौ त्यही ठाउँबाट मैले यात्रा सुरु गरेको छु । मात्र घामपानी छेक्ने एउटा झुप्रो
विस्मृतिका शिखर व्यक्तित्व जगदीश
जगदीश नेपाली भाषासेवी महानन्द सापकोटाका छोरा हुन् । यसो भन्दा उनको व्यक्तित्वलाई पिताको व्यक्तित्वले थिचेको महसुस हुन्छ । नेपालमा यस्ता प्रतिभा धेरै छन् जसलाई पिता, पति, दाजुुभाइ, सन्तानको व्यक्तित्वले छायामा पारेको छ । सामाज सुधारक, शैक्षिक आन्दोलक, साहित्य सर्जक, साहित्यसेवी र राजनीतिक आन्दोलकका धेरै व्यक्तित्व एकैमा देखिने व्यक्ति हुन् जगदीश नेपाली । यस अर्थमा उनी बहुआयामिक व्यक्तित्व हुन् । भनिए जस्तै मोफसलका किनारीकृत प्रतिभा हुन्, पिताका कारण पनि छोपिएका व्यक्तित्व हुन् ।
‘हालोङ बे’ मा नेपाली झन्डा
हामी पूर्वको यात्रामा थियौँ, पूर्वको पनि पूर्व हान्निँदै थियौँ त्यो बिहान । रमाउँदै थियौँ देखिएका दृश्यमा, कौतूहल थियो मनमा र रोमाञ्चित थिए आँखाहरू । ताल तलैया र खोला त थिए नै, हिँडेदेखि छाडेका हैनन् राता झन्डाले । बजार, बस्ती त आउनै हुँदैन, जब बस्ती बाक्लिन्छ, बजार आउँछ तब देखिन्छन् छपक्कै राता झन्डा आँखै तिरमिराउने । झन्डा पनि एकै खालका होइनन् तीन किसिमका, कुनै कागजका खाली पाना जस्ता लामा ठाडा एकरङ्गे जे जे सोचे, कल्पना गरे पनि हुने, कुनै चारपाटे के के चिह्न अङ्कित ।
स्याङ्जाको आँगनमा सिर्जना उत्सव
काठमाडौँको चक्रपथमा भइरहेको भिड जम्मा र खुला–बन्द जस्ता हल्लाको बेवास्ता गर्दै कलङ्कीमा जम्मा भएर यात्रा थाल्दा बिहानको साढे छ बजिसकेको थियो । वालिङ प्रज्ञा–प्रतिष्ठान, वालिङ नगरपालिका आयोजक रहेको कृति लोकार्पण, विमर्श एवं स्रष्टा सम्मान तथा विशेष काव्य वाचन समारोहमा सहभागिता जनाउन थालेका थियौँ यात्रा ।
सिँजामा पर्यटनको प्रचुर सम्भावना
सिँजा गाउँपालिका नेपालको पछिल्लो प्रशासनिक विभाजन अनुसार कर्णाली प्रदेशको जुम्ला जिल्लामा पर्छ । यस गाउँपालिका नेपालको राजधानी काठमाडौँबाट ८११.८ किमी पश्चिम र कर्णाली प्रदेशको राजधानी वीरेन्द्रनगर, सुर्खेतबाट करिब २३०.५ किमी उत्तरतर्फ पर्छ । १५३.२९ वर्ग किमी कुल क्षेत्रफल रहेको यस गाउँपालिकाको पूर्वमा चन्दननाथ नगरपालिका, पश्चिममा कालीकोट जिल्ला, उत्तरमा कनकासुन्दरी गाउँपालिका र दक्षिणमा हिमा र तातोपानी गाउँपालिका रहेका छन् । जुम्ला जिल्लाको आठ वटा स्थानीय तहमध्ये सिँजा गाउँपालिका पनि एक हो । यो गाउँपालिका साबिकको धापा, नराकोट र शनिगाउँ गाविस समावेश गरी बनाइएको हो । पछिल्लो जनगणना, २०७८ अनुसार यस गाउँपालिकाको कुल जनसङ्ख्या १२,५५६ रहेको छ ।
टप्पुवासी त्रासदीमा
वर्षा गएसँगै टप्पुवासी सन्तोषले सास फेर्न थाल्छन् । कोसीको सतह घट्दै जादा टप्पुवासीमा हिम्मत पनि बढ्छ तर फेरि अर्काे वर्षायाम आउँछ र कोशीको पानीको सतह बढ्दा बस्तीसँगै पानीमा विलीन हुने हो कि भन्ने त्रासबाट भने उनीहरू कहिल्यै मुक्त हुन सकेका छैनन् । यस वर्ष टप्पुवासीका लागि गएका वर्षहरूभन्दा कष्टकर रह्यो । कोशी नदीमा पानीको सतह गएका दशकभन्दा बढी भएपछि टप्पुवासीमा त्रासदी बढ्यो । नदीले गरैया टप्पु क्षेत्रमा तीव्र कटान गरेपछि नदी उकास क्षेत्रमा रहेका आधा दर्जन घर सार्नु परेको थियो । पछिल्ला केही वर्षदेखि त्यहाँ कटान हुन थालेपछि टप्पु क्षेत्र प्रत्येक वर्ष
विगत बिर्साउने मानव अधिकारको दियो
समृद्धिको उचाइतर्फ लम्किरहेको युरोप यति शान्त र स्थिर थिएन । युद्धले थङथिलो भएको रक्तरञ्जित इतिहासको आधारशिलामा उभिएको छ युरोप । त्यो अनुभूति युरोपको भूमिमा उभिएर महसुस गर्ने अवसर यो पङ्क्तिकारलाई गत महिना प्राप्त भयो । करिब नौ दिनको यात्राले विश्वशक्ति पथको प्रत्यक्ष दर्शन गरायो । हाउस अफ युरोपियन हिस्ट्रीको भव्य ऐतिहासिक सङ्ग्रहालय होस् वा इतिहाससँगै युरोपको नवप्रवर्तन बोलिरहेको पार्लियामेन्ट्रियम दुवैले युरोपको रक्तरञ्जित इतिहासलाई कतै नलुकाई अभिव्यक्त गरेको छ ।
