बिच पेटीमा सभ्य मान्छे ! (कथा)
उसलाई घाँस खुवाउने विचार थियो । मैले निर्णय गर्न सकिरहेको थिइनँ । मेरो झोलामा एक मुठा पालुङ्गो र एक मुठा चम्सुर थियो । त्यो झिकेर म उसको मुखैनिर लगेर भन्न सक्थेँ, “लौ खाऊ घाँस ।” तर तह परेन । उसैलाई मात्र घाँस खुवाउने लक्ष्य किन लिनु प¥यो भन्ने सोचेँ । म मार्केट गएर फर्कंदा ऊ एक्कासि एटिएमबाट पैसा झिकेर पेटीमा निस्केको थियो । पैसा पाइयो वा पाइएन त्यो मैले देख्न पाइनँ । एटिएमतिर जाने काम मेरो परेको थिएन तथापि यहाँ नयाँ स्थापित एटिएम छ भन्ने मलाई थाहा थियो ।
‘शहरक भीडमे एसगर हम’
नेपाली पत्रकारिता र मैथिली साहित्यमा धर्मेन्द्र विह्वल एउटा यस्तो सुनाम हो, जोसँग परिचित नहुने व्यक्ति सायदै कोही होलान् । त्यसमा पनि पत्रकारिता र साहित्यानुरागीको भिडमा । पत्रकारितामा उहाँ धर्मेन्द्र झा हुनुहुन्छ भने साहित्यमा धर्मेन्द्र विह्वल । झा र विह्वल व्यक्ति एउटै भए पनि उहाँ भाषाका दुई खम्बा पनि हुनुहुन्छ । उहाँको एउटा खम्बाले समाजलाई सुसूचित गर्छ भने अर्कोले त्यही समाजलाई झक्झकाउँछ पनि । पत्रकारितामा तीन दशकदेखि देश र समाजलाई निरन्तर सुसूचित गर्दै आएका धर्मेन्द्र झा अर्थात् धर्मेन्द्र विह्वलले साहित्यमार्फत मनका बहलाई शब्दमा पनि रूपान्तरित गर्दै आइरहनुभएको छ । यसको ज्वलन्त
सिकारी सिपाही
निक्लँदो असोजको शरदकालीन उघारो बेला । पहारिलो याम । पुग्नुपर्ने थियो ऐँसेलुखर्क माविमा निम्तालु बनेर । सिपाघाटसम्म त सार्वजनिक बसमै गएको । आफूले बाल्यकाल बिताएका इन्द्रावतीपारिका गाउँठाउँसँग प्रत्यक्ष चक्षुस्पर्श गर्दै उँभो जाने हिसाबले बाहुनीटारे मावली भाइसँग मोटरसाइकल मगाएको थिएँ । ठिक समयमा भाइ पनि पुलामुख आइपुगेछन् । बस छोडेर म पनि भाइकै सवारीसाधनको पछाडि सवार भएँ ।
‘सन्त्रासका साठी दिन’ सार्वजनिक
साहित्यकार रोशन थापा ‘नीरव’ को नयाँ कृति सार्वजनिक भएको छ । शिखा बुक्सद्वारा शुक्रबार राजधानीमा आयोजित कार्यक्रममा साहित्यकारहरूले सर्जक थापाको उपन्यास ‘सन्त्रासका साठी दिन’ माथि अनौपचारिक विमर्श गर्दै सार्वजनिक गरिएको हो । नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका सदस्यसचिव डा. धनप्रसाद सुवेदीले सर्जक थापाको उक्त उपन्यास वर्णनीय तरिकाले नलेखी मिठो र लोभलाग्दो शैलीमा लेखिएको बताउनुभयो । उहाँले वर्णनीय लेखनशैली पढ्नेका लागि यस प्रयोगधर्मी उपन्यास केही छोटो लागे पनि सर्जक थापाको आफ्नै सरल शैलीका कारण उपन्यास निक्कै रोचक बनेको बताउनुभयो ।
पत्रकारिता बलियो हुँदा राष्ट्रियता बच्ने
पूर्वसभामुख दमननाथ ढुङ्गानाले राष्ट्र र राष्ट्रियता बलियो बनाउन पत्रकारिता बलियो हुनुपर्ने बताउनुभएको छ । पत्रकार किशोर नेपालको जन्मदिनको अवसर पारेर बिहीबार राजधानीमा आयोजित कार्यक्रममा पूर्वसभामुख ढुङ्गानाले भन्नुभयो, “किशोर नेपाल साहित्यकार र पत्रकार मात्रै नभएर स्वतन्त्र सेनानी पनि हुनुहुन्छ । सञ्चार माध्यमलाई राजनीतिक विश्लेषण चाहिने भएकाले यसमा पञ्चायत कालदेखि नै किशोर नेपालले योगदान दिँदै आउनुभएको छ ।”
जागरण कालमा नेपाली नाटक
नाटक मञ्चनमा दर्शकको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ । समुदाय र कलाकारबिच अन्तर्क्रिया नभएसम्म नाटक मञ्चनले कुनै अर्थ राख्दैन । डबली, सडक नाटकदेखि रङ्गमञ्चसम्म आइपुग्दा नेपाली नाटकले फड्को मारेको पाइन्छ । पछिल्ला केही वर्षयता नेपाली रङ्गमञ्चले मञ्चनका क्षेत्रमा द्रुत गति अघि बढाएको छ ।
जुम्लामा नाट्य कार्यशाला
नेपाल सङ्गीत तथा नाट्य प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको आयोजनामा जुम्लामा ध्वनि, प्रकाश र निर्देशन र अभिनयसम्बन्धी १५ दिने कार्यशाला सम्पन्न भएको छ । जुम्लाको कसंम नाटकघरमा वैशाख २१ देखि जेठ ४ गतेसम्म आयोजित प्रशिक्षण कार्यशालामा विभिन्न जिल्लाका २२ जना प्रशिक्षार्थी सहभागी भएका थिए ।
नेपाल आदिवासी जनजाति चलचित्र महोत्सव सुरु
चौथो नेपाल आदिवासी जनजाति चलचित्र महोत्सव आजदेखि भृकुटीमण्डपस्थित राष्ट्रिय सभागृहमा सुरु भएको छ । झाँकी प्रदर्शन, विशेष सांस्कृतिक प्रस्तुतिसहित महोत्सव सुरु भएको हो । महोत्सवको उद्घाटन उपसभामुख इन्दिरा रानाले गर्नुभयो ।
सुनकोशीको डुङ्गामा सिक्का
दोलालघाटमा पुल बनेपछि सुनकोशी वारपार गर्ने परम्परागत डुङ्गा किनारमा त्यसै फालियो । जुन डुङ्गाले हजारौँ मान्छेका सपना सुनकोशीमा तारेको थियो । कलाकार रवीन्द्र श्रेष्ठले फालिएको डुङ्गा देखेपछि ट्रकमा राखेर काठमाडौँ ल्याउनुभयो । दोलालघाटदेखि राजधानीसम्म डुङ्गा ल्याउँदाको सङ्घर्ष कथा लामै छ । वस्तुको महत्व र तत्कालीन समयको झझल्को दिने गरी डुङ्गामा ८० किलो सिक्का राखिएको छ । कलाकार श्रेष्ठले भन्नुभयो, “नदी तर्न परम्परागत साधन डुङ्गालाई हाल मानिसले बिर्संदै गएका छन् । पछिल्लो पुस्ताले परम्परागत वस्तुको संरक्षण, संवर्धन गर्नु पर्छ भन्ने सन्देश दिन डुङ्गा र पुराना सिक्काको प्रदर्शनी गरेको हुँ ।”
अङ्ग्रेजीमा ‘जनताको छोरो’
पूर्वप्रधान सेनापति छत्रमानसिंह गुरुङको ‘जनताको छोरो’ पुस्तकको अङ्ग्रेजी संस्करण ‘सन अफ द पिपुल’ सार्वजनिक भएको छ । ‘जनताको छोरो’ मा पूर्वप्रधान सेनापतिको आत्मकथा, अनुभव र अनुभूति पढ्न पाइन्छ । पूर्वप्रधान सेनापति गुरुङ, नेपाली सेनाका पूर्वउपरथी ओमबहादुर पुन र व्यवसायी मीनबहादुर गुरुङले संयुक्त रूपमा सो संस्करण सार्वजनिक गर्नुभएको हो । व्यवसायी मीनबहादुर गुरुङले पुस्तकले स्वदेशमै थुप्रै सम्भावना भएको र केही गर्न सकिने सन्देश दिन सफल भएको चर्चा गर्नुभयो । सगरमाथा टेलिभिजनका अध्यक्ष निर्मल गुरुङले जीवनका अनुभूति, अनुभव र आत्मकथालाई पाठकसम्म ल्याएकामा लेखक गुरुङलाई बधाई दिनुभयो ।
दुई कृतिमाथि विमर्श
साहित्यकार वनमाली निराकारका दुई कृतिमाथि धवल पुस्तकालय पाल्पा तानसेनमा छलफल गरिएको छ । साहित्यकार निराकारले लेख्नुभएको लघुकथा सङ्ग्रह ‘नयाँ सालिकको जन्म’ र कविता सङ्ग्रह ‘मान्छेका रङहरू’ माथि विमर्श गरिएको हो । कार्यक्रममा साहित्यकार रुद्र ज्ञवालीले वनमाली निराकार कथाकारका रूपमा सुपरिचित नाम भएको बताउनुभयो ।
विवादपछि प्रदर्शनीबाट हटाइयो कलाकृति
राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनी–२०८१ मा राखिएको यादवचन्द्र भुर्तेलको ‘पोट्रेट’ कलाकृति विवादमा परेको छ । प्रदर्शनीमा राखिएको चित्रकलामा विवाद आएपछि प्रदर्शनीबाट सो कृति हटाइएको छ । कलाकार भुर्तेलको तामाङ पोसाक र गहना लगाएको महिलाको ‘पोट्रेट’ पेन्टिङ आफ्नो तस्बिरको हुबहु प्रतिलिपि उतारिएको भन्दै फोटोपत्रकार नवीनबाबु गुरुङले दाबी गर्नुभएको छ । फोटोपत्रकार गुरुङले सो सम्बन्धमा नेपाल ललितकला प्रज्ञाप्रतिष्ठानलाई पत्र लेखेर सो सम्बन्धमा जानकारीसमेत गराइसक्नुभएको छ ।
कलाशालामा कुरुस
बाह्र जना कलाकारले कुरुसले बुनेर तयार पारिएका हस्तकला सिर्जनाको प्रदर्शनी ‘कुरुस’ सानेपास्थित कलाशालामा भइरहेको छ । क्लासिक ग्यालरीसँगको सहकार्यमा कलाशालाले आयोजना गरेको प्रदर्शनीमा उन, हेम्पलगायतका कच्चा पदार्थबाट बनेका रङ्गीविरङ्गी धागोको प्रयोग गरी कुरुसले बुनेर तयार गरिएका कलात्मक कृति राखिएका छन् ।
पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि दाङमा चलचित्र बहस
चलचित्र पत्रकार सङ्घ दाङले पश्चिम दाङको शान्तिनगर-३ सुकेकोटमा शनिबार ‘पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि चलचित्र बहस’ गरेको छ ।
जिगु धरतीः जिगु सर्गको लोकार्पण
कवि मंगलमान शाक्यको कविता संग्रह ‘जिगु धरतीः जिगु सर्ग’ (मेरो धरती, मेरो आकाश) शनिबार नेपालभाषा अकाडेमीका चान्सलर यज्ञरत्न धाख्वाः लगायतले सामूहिक रुपमा लोकार्पण गर्नुभयो ।
सङ्कटमा ‘पानी रङ’ को मौलिकता
खरले छाएका गाउँले घर, आँगनमा परालको टौवा, झ्यालबाट होस् कि ढोकाबाट उत्तरतिर चिहाउनेबित्तिकै देखिने सफा हिमाल । ३० को दशकबाट पोखरा उपत्यकाको यस्तो भौगोलिक अवस्थिति देश, विदेशमा पुग्यो । त्यस्तो सौन्दर्य फिजाउने माध्यम बनेको थियो पानी रङ । पछि पोखरा नै पानी रङको सहरका रूपमा चिनियो । पोखराको सौन्दर्य र जनजीवनलाई पानी रङले क्यानभासमा उतार्ने सुरुवात कलाकार दुर्गा बराल ‘वात्स्यायन’ ले गर्नुभएको थियो ।
साकेलामा कम्मर मर्काइ नाँचे सांसद र मेयर
किरात राई समुदायको महान चाड साकेला उभौली काजाब्लांका पार्क क्यासेल्लोमा भब्य रूपले सम्पन्न भएको छ । किरात राई सोसाइटी बेल्जियमको आयोजनामा साकेला उभौली किरात येले सम्बत ५०८४ को अबसरमा किरात पितृपूजासहित सामुहिक साकेला सिली नाचेर सो चाड मनाइएको हो ।
‘राष्ट्रनिर्माणमा दलित’ सार्वजनिक
लेखकद्वय त्रिभुवनचन्द्र वाग्ले र किरणचन्द्र वाग्लेद्वारा लिखित ‘राष्ट्रनिर्माणमा दलित’ नामक पुस्तक सार्वजनिक भएको छ । पुस्तकभित्र राष्ट्रनिर्माणमा विभिन्न समयमा योगदान पुर्याएका दलित समुदाय अग्रज व्यक्तित्वको जीवनीलाई जीवन्तरुपमा उतारिएको छ ।
‘चरिमाई’ कृतिमाथि विमर्श
लेखक अञ्जना पौडेलको उपन्यास ‘चरिमाई’ माथि स्याङ्जामा विमर्श गरिएको छ । वैकल्पिक बाटो पृथक् पाइला सिर्जनात्मक अभियान स्याङ्जाको आयोजनामा वालिङ –६ मिर्दीमा ‘चरिमाईको विमर्श गरिएको हो ।
दुई बिराला (कथा)
मलाइ बिरालो प्रिय लाग्दैनथ्यो । मेरो बाल्यावस्थामा मेरो अग्रज लगायत गाउँलेले समेत बिरालोलाई बोक्सीको सूचना वाहकको रुपमा चित्रित गर्ने गर्थे । बिरालो अपशकुन हुने कुरा उनीहरु बताउँथे । यसकारणले पनि होला बिरालो मेरो मनमा एउटा त्रासदीपूर्ण राक्षसको रुपमा अङ्कित भएको थियो र म्याउ शब्दले द्वेष र घृणा सिर्जना गथ्र्यो र हरेक चोटि म्याउ सुन्ना साथ म झसङ्ग हुन्थें । एक दिन मेरो घरपरिसरमा दुईटा साना बिराला देखियो । ती बिरालाहरु घाइते जस्ता देखिन्थे । रगतको टाटाहरु स्पष्ट देखिन्थ्यो । मलाइ याचनाको भावमा एकटकसँग दुवै बिरालाले हेरेको जस्तो लाग्यो । तिनी
अनुभूतिको सजलतामा उनिएका कविता
विसं २०८० को मध्यतिर कलम प्रकाशन प्रालि काठमाडौँले सार्वजनिक गरेको नवीन शैली र प्रयोगात्मक प्रस्तुतिको काव्य व्यञ्जना हो, ‘त्यसरी त कहिल्यै सोचिएन’ । एक दशकको काव्य यात्रामा कविवर निर्भीकजङ्ग रायमाझीका ५० वटा फुटकर कविताको सङ्ग्रहका रूपमा आएको यो पुस्तकलाई पाँच खण्डमा विभाजन गरिएको छ । पहिलो खण्ड अन्तर्गत मनको ‘आँखीझ्यालमा’ १० वटा बेग्लाबेग्लै लेखाजोखा भएका जीवन चेतनाका आलापहरू छन् । कुनै ती परस्पर खण्डित छन्, कुनै ती सिलसिलेवार गतिले निसृत पनि । अनुभूतिको सजलतामा उनिएका कला गाथा हुन् यी ।
नियात्राको यात्रा
नियात्रा–ना.(सं).१. यात्रानिबन्धको औपन्यासिक वा उपख्यानात्मक रूप । २. यात्रा वर्णनबारे कथात्मक शैलीमा लेखिएको निबन्ध । (नेपाली बृहत् शब्दकोश, पृष्ठ ६९१, दसौं संस्करण/२०७५ कदाचिन्नारदो योगी परानुग्रहवाञ्छया ।
मैनालीको ‘म’ सार्वजनिक
नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका पूर्वउपकुलपति तथा वरिष्ठ मूर्तिकार ठाकुरप्रसाद मैनालीको आत्मवृत्तान्त ‘म’ सार्वजनिक गरिएको छ । नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा शक्रबार आयोजित कार्यक्रममा नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति नारदमुनि हार्तम्छाली र पूर्वकुलपति रागिनी उपाध्यायले संयुक्त रूपमा कृतिको सार्वजनिक गर्नुभएको हो ।
किम्फमा डोरबहादुर
नेपालका विविध जातजाति र समुदायबारे अध्ययन अनुसन्धान गरेर ख्याति कमाएका डोरबहादुर विष्ट नेपालकै बौद्धिक व्यक्तित्वमा गनिन्छन् । उनी मानवशास्त्री र साहित्यकारका रूपमा समेत चर्चित छन् । २१ औँ किम्फमा नेपाली मानवशास्त्रका संस्थापक प्राध्यापक उनै डोरबहादुर विष्टबारे बनेको वृत्तचित्र ‘म अलप हुन चाहन्छु’ प्रदर्शन गरिएको छ ।
मध्यपुरमा लोकेश्वरको खट यात्रा
उपत्यकाका पाटन, काठमाडौँ, नाला र चोभारका मत्स्येन्द्रनाथ अर्थात् लोकेश्वर जस्तै मध्यपुर थिमिमा पनि लोकेश्वरको खट यात्रा शताब्दीदेखि हुँदै आएको छ । मध्यपुर थिमिको मरु टोलस्थित हेमवर्ण महाविहारमा लोकेश्वर राखिएको छ । यहाँका लोकेश्वरलाई पद्मपाणि लोकेश्वर भनिन्छ ।
