तामझाम धेरै पदक दुई
चीनको होङजाउमा सम्पन्न १९ औँ एसियाली खेलुकद (एसियाड) मा नेपालले दुई वटा पदक मात्रै जित्न सक्यो । सेप्टेम्बर २३ देखि अक्टोबर ८ सम्म भएको एसियाडमा नेपाललाई एक रजत र एक कांस्य पदक मात्र प्राप्त भयो । तर यसपालि जितेको पदक भने विशिष्ट छ । नेपालले पहिलो पटक कराँतेमा रजत पदक जित्यो भने एसियाडमा पहिलो पटक सहभागिता जनाएको महिला कबड्डी टोलीले कांस्य पदक हात पा¥यो ।
भारतको समुद्रयान मिसन
भारतले चन्द्रयान–३ र सूर्य मिसनपछि अब समुद्रको गहिराइ नाप्ने तयारी गरेको छ । यसका लागि भारतले समुद्रमा जाने यान बनाउँदै छ । यसलाई समुद्रयान साथै मत्स्य ६००० पनि भनिएको छ । यस यानमा तीन जना समुद्रको छ हजार मिटर गहिराइसम्म जाने छन् अनि त्यहाँ अध्ययन र अनुसन्धान गर्ने छन् । चेन्नइको नेसनल इन्स्टिच्युट अफ ओसन टेक्नोलोजीले यो यान बनाइरहेको छ । यो एक सामुद्रिक मिसन हुने छ । जसबाट सामुद्रिक अर्थतन्त्र अर्थात् ब्लु इकोनोमीको विकास गर्ने उद्देश्य छ । यसबाट समुद्रको भित्र रहेका जानकारी प्राप्त हुने छन् ।
घर घरमा मन्द विष
नेपाली बालबालिका सुरक्षित खेलौना खेल्ने अधिकारबाट वञ्चित मात्र छैनन् उनीहरूमा अनेक खालका हानिकारक तत्वको असर पनि परिरहेको छ । बालबालिकाकै हकहित संरक्षण गर्नका लागि गठन भएका मन्त्रालय, विभाग, आयोग र आयोजनालाई बालबालिकाले खेल्ने खेलौना वा खाने पूरक आहारामा पाइने घातक रसायनका बारेमा कुनै चासो नै छैन । साथै यससम्बन्धी प्राविधिक जनशक्ति एवं प्रयोगशाला जस्ता आवश्यक पूर्वाधारको त कमी नै छ ।
रहस्यमय अङ्गच्छेदन
शताब्दीयौँदेखि गाईबस्तुको रहस्यमय अङ्गच्छेदनको घटना भइरहेका छन् । आमसिकारीदेखि अज्ञात उडनतस्तरी यी घटनाका जिम्मेवार रहेको व्याख्या हुने गरेको छ । वास्तविकता के हो ? मुर्दा गाईबस्तुको अवस्था देखेर तिनका पालक स्तब्ध हुन्थे । पशुका आँखा, कान, पेट, मलद्वार, यौन अङ्ग र जिब्रो चतु¥याइँपूर्वक काटिएको देख्दा यस्तो लाग्थ्यो धारिलो र सफा उपकरणले तिनलाई काटिएको हो । मरेका गाईबस्तुको शरीरमा रगतको थोपा हुँदैनथ्यो । घटनास्थलमा न त कसैको पदचिह्न देखिन्थ्यो न त त्यहाँ मौकाको फाइदा उठाउने मुर्दाखोर नै फेला पर्दथे ।
प्राचीन इजिप्टको पहिलो महिला शासक नेफेरुसोबेक
इजिप्टका महिला शासकको चर्चा हुँदा सबैले रानी क्लियोपेट्रालाई सम्झने गर्दछन् तर क्लियोपेट्राभन्दा अघि पनि इजिप्टमा महिला शासक थिए । क्लियोपेट्रा झैँ उनीभन्दा अगाडि इजिप्टमा शासन गर्ने महिला शासकमा नेफेरुसोबेक (सोवेकनेफेरु), मर्निथ, ह्यात्सेपसट, नेफेर्टिटी र तावोस्रेटको नाम अग्रपङ्क्तिमा आउँछ । पछिल्लो अध्ययनले उल्लिखित महिला शासकमध्ये नेफेरुसोबेक इजिप्टमा शासन गर्ने पहिलो महिला फारो (शासक अर्थात् रानी) रहेको तथ्य पुष्टि गरेको छ ।
परमाणु संयन्त्र नजिक देखिने उडनतस्तरी
यसको सुरुवात सन् १९४० को दशकमा भयो, परमाणु बम विकास गरिँदै गरेको स्थल नजिक । परमाणु संयन्त्रहरू नजिक अज्ञात उडनतस्तरी (युएफओ) देखिने घटना बढी किन भएका छन् ? किन अमेरिकी सरकारले सम्भावित राष्ट्रिय खतराको गहिराइ आकलन गर्न अधिक तत्परता देखाइरहेको छैन ? यी प्रश्न गरिरहेका छन् अमेरिकी सुरक्षा र गुप्तचर निकायका पूर्वउच्च अधिकारीहरू, ‘एयरोस्पेस’ उद्योगका अग्रजहरू, विद्वान्हरू तथा ‘टु द स्टार्स एकेडेमी अफ आर्ट्स एन्ड साइन्स’ सँग आबद्ध व्यक्तिहरूसहितको एउटा टोलीले । यस टोलीले युएफओ देखिएको सम्बन्धमा भएका अनेक घटनाको अनुसन्धान गरिरहेको छ तथा यसले सरकारको गम्भीर भएर ध्यानआकर्षण गराउन वकालत गरिरहेको छ ।
छन् कि छैनन् छैरोतन
छैरोत्तन जातिका बारेमा विवाद छ । आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानले आदिवासी जनजातिमा सूचीकृत गरे पनि अन्य सरकारी दस्ताबेजमा यो जातिको अस्तित्व पाइँदैन । मुस्ताङ जिल्लाको पाँचगाउँ क्षेत्रस्थित छैरोमा बसोबास रहेकाले यिनीहरूलाई छैरोत्तन भनिएको विश्वास गरिन्छ । कतिपयले छेरोतन वा छैरोत्तन भन्ने गरे पनि यो सामान्य उच्चारणको भिन्नता मात्र हुन सक्छ ।
पानीसहितको बाह्य ग्रह
अमेरिकी अन्तरिक्ष अनुसन्धान एजेन्सी (नासा) ले पानीसहितको बाह्य ग्रह फेला पारेको छ । पृथ्वीबाट एक सय २० प्रकाशवर्ष टाढा रहेको केटु–१८ बी नामको सो बाह्य ग्रहमा पानी फेला परेकाले त्यहाँ जीवन हुन सक्ने नासाका वैज्ञानिकको अनुमान छ । नासाका अनुसार सो ग्रहमा जीवनको सम्भावना रहेकोतर्फ सङ्केत गर्ने एक रसायनसमेत फेला परेको छ ।
पृथ्वी नै चिसो पार्ने त्यो ज्वालामुखी
सन् १८१५ अप्रिलमा इन्डोनेसियको माउन्ट तामबोरामा भएको ज्वालामुखी विस्फोटलाई अहिलेसम्मकै भयङ्कर मानिएको छ, ज्वालामुखीको ज्ञात इतिहासमा यत्तिको ठूलो विस्फोट भएको छैन । यस विस्फोटका कारण दक्षिणपूर्व एसियामा हजारौँ मानिसको ज्यान गएको थियो तथा पृथ्वीको सतहदेखि वायुमण्डलको दोस्रो तह ‘स्ट्राटस्फियर’ मा खरानीको घनघोर बादल मडारियो । खरानीको बादल जसै जसै विश्वमा फैलिन थाल्यो त्यसले सूर्यको प्रकाश नै छेक्यो । जसले गर्दा पृ
जेलमा २० मिनेट कलङ्क जीवनभरको
अमेरिकाको इतिहासमा डोनाल्ड ट्रम्प सबैभन्दा विवादास्पद राष्ट्रपति भएका छन् । उनका हठ तथा घमण्डले संसदीय इतिहासमै नभएका घटना त्यहाँको संसद् भवनमा भयो । राष्ट्रपति चुनाव हारे पनि उनले हार स्वीकार गरेनन् । ट्रम्पले आफ्ना समर्थक, कार्यकर्तालाई उक्साएर अमेरिकी संसद् ‘क्यापिटल हिल’ मा आक्रमण गराए । संविधान मिच्नेदेखि शक्तिको दुरुपयोग गर्ने काम गरेका ट्रम्पले दुई पटक महाभियोग सामना गर्नु प¥यो, यौन दुराचारको अभियोगमा दण्डित भए ।
आज राति खण्डग्रास चन्द्रग्रहण
शनिबार राति खण्डग्रास चन्द्रग्रहण लाग्ने छ । शनिबार राति ११:४७ बजे विरल छायाले ढाक्न सुरु गर्ने र सघन छायाले आइतबार बिहान १:२० बजे ढाक्ने छ । ग्रहणको मध्य आइतबार बिहान १:५९ बजे हुने छ भने आइतबार बिहान २:३८ बजे ढाक्न छोड्ने छ । बिहान ४:१२ बजे विरल छायाले ढाक्न छोड्ने छ ।
सद्दाम गिरफ्तारीका गुमनाम नायक
सन् २००३ मार्चमा गठबन्धन सैन्य शक्तिले इराकमा हमला गरी त्यहाँको सरकार अपदस्थ गरेपछि अमेरिकी सेनाले व्यापकस्तरमा एक खोजतलास अभियान सुरु गरेको थियो । यसको लक्ष्य थियो– इराकका अपदस्थ तानाशाह सद्दाम हुसेनलाई पक्राउ गर्नु, जो सत्ताच्युत भएपछि बग्दादबाट भागेका थिए । नौ महिनापछि ‘रेड डन’ को
कारोबारको माध्यम क्युआर कोड
साइकल पसल होस् वा ठूला व्यापारिक स्टोर, जताततै क्युआर कोडको प्रयोग बढेको छ । यदि तपार्ईंले स्मार्ट फोन बोक्नुहुन्छ र मोबाइल बैङ्किङका साथमा डिजिटल वालेट प्रयोग गर्नुहुन्छ भने पक्कै पनि क्युआर कोड स्क्यान गरेर अनलाइन भुक्तानी गर्नुभएको हुनु पर्छ । क्युआर कोड एक विशेष प्रकारको बार कोड हो । जसलाई विद्युतीय स्क्यानर उपकरण तथा मोबाइल एप्लिकेसनले स्क्यान गर्दा त्यसमा सङ्ग्रह गरिएका विवरण प्राप्त गर्न सकिन्छ । सानो चारपाटे बक्समा अनौठो आकृतिमा देखिने क्युआर कोड अहिले अनलाइन भुक्तानीका लागि अत्यावश्यक माध्यम जस्तै बनेको छ ।
पृथक् पहिचानका थामी
२०७८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार नेपालमा १४२ जातजातिको बसोबास छ। विभिन्न जातिमध्ये थामी पनि नेपालमा रहेको एक जाति हो । जसलाई सरकारले आदिवासी जनजातिमा सूचीकृत गरेको छ । कतिपय लेखकले थामीलाई किराँत जाति परिवारभित्रको एक उपजाति भनेका छन् तर थामीले भने आफूलाई स्वतन्त्र जातिका रूपमा बुझ्दछन् र आफ्नो छुट्टै पहिचानमा गर्व गर्छन् । थामीहरू आफूलाई किराँती वा सुनुवार होइन ‘थाङ्मी’ भन्न रुचाउँछन्। दोलखा, सिन्धुपाल्चोक, रामेछाप, इलाम जिल्लाका केही क्षेत्रमा बाक्लो बसोबास रहेका थामी नेपालको ७३ जिल्लामै छ तर क्षेत्रगत आधारमा भने उनीहरूको सामाजिक जीवन, सांस्कृतिक रहनसहन तथा पर्व, परम्परामा भिन्नता पाइन्छ ।
जातक कथाको मर्म
पालि त्रिपिटक बौद्ध वाङ्मयको मूल पुस्तक हो । त्रिपिटकको सुत्तपिटक अन्तर्गत खुद्दनिकायको दसौँ पाठमा जातक कथा पनि आउँछ । जातक कथा पढेर पनि धेरैले आफ्नो जीवनशैली र विचारलाई नयाँ मोेडमा ढालेर उन्नति र विकास मार्गमा लागेको देख्न सकिन्छ । जातक भगवान् बुद्धका पूर्वजन्मसम्बन्धी कथा हुन् । यो बुद्धत्व प्राप्त गर्नुभन्दा अगाडि बोधिसत्त्व वा महासत्त्वको अवस्थामा दस पारमिता गुण धर्मको अभ्यास गर्दा घटनाक्रमको कथासङ्ग्रह हो । जातक शब्द
संसारका अनौठा खाना
यस लेखमा विश्वमा प्रचलित केही अनौठा खानाका बारेमा चर्चा गरिएको छ। यात्राका क्रममा स्थान विशेष विभिन्न प्रकारका खानाको स्वाद लिने अवसर प्राप्त हुन्छ । एउटालाई अनौठो लागेको त्यही खाना अरूलाई स्वादिष्ट लाग्न सक्छ । १. ह्यागिस– स्कटल्यान्डमा प्रचलित यो खाना तयार पार्न भेडाको मुटु, फोक्सो र कलेजो पिँधिन्छ अनि बोसो, मसला र दलियासित मोलेर भेडाको भुँडीभित्र हालिन्छ । त्यसलाई केहीबेर उमालेर यो परिकार तयार पारिन्छ ।
थरी थरीका मकै
मकै सबैलाई मन पर्छ । सबैभन्दा बढी खपत हुने मकै मौसमी हरियो हो । पोलेर खाने कि उसिनेर, जसरी खाँदा पनि स्वादिष्ट हुन्छ हरियो मकै । हामीले नेपालमा पहेँला मकै मात्र देखेका छौँ तर मकै अनेक खालका हुन्छन् । यिनका परिकारमा पनि त्यत्तिकै विविधता छ । हामी नेपालीले मकै कि पोलेर खान्छौँ कि उसिनेर वा च्याख्ला बनाएर । कसै कसैले ढिडो, पुवा वा रोटी पनि बनाएर खाने गर्छन् । स्वास्थ्यका हिसाबले पनि यो अन्न अति उत्तम छ । ‘कर्न कल्चर’ अर्थात् मकै संस्कृति ओल्मेक, मेक्सिकोमा विकसित भएको मान्यता छ । पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार अमेरिकामा सबैभन्दा
साहसी महिला विल्मा रुडोल्फ
अदम्य साहस र दृढ सङ्कल्प भएपछि मानिसले जस्तोसुकै कठिन कार्य पनि गर्न सक्छ । पोलियोले हिँडडुल गर्न नसक्ने एक बालिकाले जब “विश्वकै छिटो दौडिने खेलाडी बन्न चाहान्छु” भनेको सुन्दा तपाईं छक्क पर्नुहुन्छ होला । ती चार वर्षकी बालिका, जसलाई पोलियो भएर हिँडडुल गर्न ब्रेस लगाउनु परेको थियो, तिनै बालिकाको सपना साकार बनाउने कुरा यस्ता छन् । उनी थिइन् विल्मा जि. रुडोल्फा । अमेरिकाको टेनेसी राज्यको एक गरिब परिवारमा सन् १९४० जुन २३ मा उनी जन्मिएकी थिइन् । उनी सानो छँदा दुई पटक निमोनिया र कालाजारले थला परिन् । त्यसपछि पोलियोले खुट्टा नचल्ने भयो । डाक्टरले खुट्टामा ब्रेस लगाइदिए । ब्रेस लगाएपछि सामान्य हिँडडुल गर्न मात्र सकिन् । डाक्टरले उनलाई खेलकुदमा कहिल्यै सक्रिय हुन नसक्ने भने ।
दाह्री–जुँगाको सान
हास्यकलाकार चार्ली च्याप्लिन र तानाशाह हिटलर आफ्नो ‘टुथब्रस स्टाइल’ जुँगाबाट चर्चित थिए । यस्तै विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनका नेता भ्लादिमिर लेनिनको झुसे दाह्री अनि सर्वहारा वर्गका गुरु कार्ल माक्र्सको बाक्लो झाँगिएको दाह्री–जुँगाको पनि चर्चा हुने गर्छ । नेपालमा ‘लङ सेप’ जुँगा बढी चलनमा छ । जुन हाम्रै पुर्खाको शैली भएको जुँगा पाल्नेहरू बताउँछन् । पहिलेका राजा महाराजाका तस्बिरमा पनि छेउमा बटारिएका लामा जुँगा देख्न सकिन्छ ।
मौलापुरको महादेव मन्दिर
अध्ययन र प्रचारप्रसारको अभावका कारण नेपालका अनेकौँ धार्मिक, सांस्कृतिक सम्पदा ओझेलमा परेका छन् । रौतहटको मौलापुर नगरपालिका–५ मा रहेको अनेक रहस्यले भरिएको पुरातात्त्विक महत्वको पतौरा मन्दिर उपेक्षित सम्पदामा पर्दछ । यो एउटा यस्तो मन्दिर हो जसको जति उत्खनन ग¥यो, जति अनुसन्धान ग¥यो उति नै नयाँ रहस्य उद्घाटित भइरहेको छ ।
आहा ! ग्रामीण रात्रिजीवन
नेपाली जनजीवनमा रात्रिजीवन उतिसारो चर्चा नभएको विषय हो । रात्रिजीवनको प्रसङ्ग कोट्याउँदा धेरैका मन–मस्तिष्कमा सहरका नाइट क्लब, डिस्कोथेक, पब, बार, डान्स बार, क्यासिनोलगायत पश्चिमी शैलीका खर्चालु र चमकदमकपूर्ण रात्रिचर्याको तस्बिर आउँछ । रातको निशाचरमा नगरका पब वा बारमा गएर मद्यपान गर्नु, अनेकन प्रकारका गाना–बजानामा सामेल हुनु तथा निर्बन्ध किसिमले घुमफिर गरी मनोरञ्जनपूर्ण गतिविधिमा सरिक हुनुलाई शब्दकोशले रात्रिजीवन भनेर परिभाषित गरेको पाइन्छ । रात्रिजीवनको पश्चिमा परिभाषा बहुधा साँघुरो र अपूर्ण देखिन्छ ।
हिप्पी संस्कृति
इस्वी संवत्को १९६० को दशक आसपास काठमाडौँका ठाउँ विशेष गरी नयाँ सडक, इन्द्रचोक, झोँछे तथा वसन्तपुर आदिमा अनौठा स्वभावका मान्छे एकाएक देखा पर्न थाले । जिङ्रिङ्ग कपाल पालेका, खुकुला लुगा र बेलिबटम पाइन्ट लगाएका ती मान्छे समूहमा हिँड्थे । अन्य विदेशी पर्यटक जस्तो उनीहरू पैसा खर्च गर्दैनथे अर्थात् किफायती थिए । तिनको स्वभाव निकै अनौठो थियो । दिनभरि झोँछेलगायतका ठाउँमा खुलमखुला रूपमा बेचिने गरेको गाँजा र चरेस खाएर तिनीहरू लट्ठ परेका हुन्थे । बौद्ध र स्वयम्भूमा हुलका हुल घुम्न जान्थे । त्यता जाने क्रममा कतै ढुङ्गेधारा देखिएमा तिनीहरू निर्वस्त्र भएर नाङ्गै नुहाउँथे । यो देखेर नेपाल प्रहरीलाई उनीहरूलाई नियन्त्रणमा लिन निकै गाह्रो पथ्र्याे । यस्ता अनौठा स्वभाव भएका ती मान्छेको समूहलाई हिप्पी भनिन्थ्यो ।
चन्द्रमामा सपिङ मल !
विज्ञान र प्रविधिको चरम विकाससँगै भविष्यमा चन्द्रमामा बस्ती बसाउने योजना बनाइएको छ । वैज्ञानिकको यो योजनालाई समर्थन गर्दै एआई (आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स) प्रविधिले चन्द्रमामा सपिङ मल बनाउने रोचक काल्पनिक चित्र सार्वजनिक गरिएको छ । एआईका अनुसार चन्द्रमामा मनोरञ्जनात्मक सुविधाहरू पूरा गर्न पसल, रेस्टुरेन्ट, मल्टिप्लेक्सका साथै अन्तरिक्ष यात्रासम्बन्धी स्टलहरू पनि हुने छन् । चन्द्रमामा भव्य मलको निर्माण हुँदा अन्तरिक्षयात्री
मनका भाष्य
मन र मस्तिष्कबाट नै हरेक मानिसको स्वभाव, कर्म र जीवनशैली निर्देशित हुन्छ । मनले खराब विचार, असल विचार के गर्ने हो, त्यसका लागि मस्तिष्कलाई घच्घच्याउँछ । विज्ञान र अध्यात्म दुवैले विविध प्रकारका मनको चर्चा गरेका छन् । विज्ञानले चेतन, अचेतन, अर्धचेतन मनको चर्चा गरेको छ । शास्त्र अर्थात् अध्यात्मले पनि विविध प्रकारका मनको चर्चा गरेको छ । पूर्वीय शास्त्रले मनलाई उच्च प्राथमिकता दिएको छ । मनको सक्रियताबिना मानव चल्नै नसक्ने बताएको छ । हुन पनि मनलाई मुटुसँग जोडेर हेर्ने हो भने मुटु नचले मानिस पनि चल्दैन । मानिसको शरीर एउटा मुढो बराबर हुन्छ ।
गुनी गिद्ध
गिद्ध भन्नेबित्तिकै हामी फोहोरी, घिनलाग्दो, भद्दा र अपशकुन चरा हो भन्ने बुझ्छौँ । अझ गिद्धलाई छुनु हुँदैन, यदि गिद्धले छोयो अथवा नजिकबाट नाघ्यो भने स्वस्तिशान्ति गर्नु पर्छ भन्ने खालका मान्यताहरू दशक अघिसम्म व्यापक रूपमा थिए । ‘गिद्धे दृष्टि’ भनेर खराब र हिंस्रक नजरलाई इङ्गित गर्छ । यी सबै एक निर्दोष प्राणीमाथि हामीले थोपरेको दोष र गलत सोच मात्र हो । गिद्धले बरु मरेका जनावरको सिनो र फालेको मासुजन्य फोहोर पदार्थ खाई हाम्रो वरपरको वातावरणलाई प्रदूषित, दुर्गन्धित र रोगमुक्त बनाएर मानव समुदायलाई नै सहयोग गरिरहेको हुन्छ । गिद्ध त यस धर्तीलाई सफासुग्घर राख्ने ‘प्रकृतिको कुचिकार’ हो ।
