दोधारा चाँदनी (कञ्चनपुर), कात्तिक १ गते । यतिबेला कञ्चनपुरका थारु समुदायका महिलाहरू दसैँका लागि घर सजाउन व्यस्त छन् । दसैँका लागि घर चिटिक्क पार्ने, आँगन सजाउने, माछामासु र दाउराको जोहो गर्ने र किनमेल गर्ने जस्ता कार्यमा यो समुदायका व्यक्ति व्यस्त देखिन्छन् ।
कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिका-१८ का देवी चौधरी घर लिपपोत गर्नमा व्यस्त हुनुहुन्छ । उहाँले थारु समुदायमा दसैँमा घर लिपपोत गरेर सजाउनु अनिर्वाय जस्तै भएकाले घरआँगन सजाउन लागेको बताउनुभयो ।
“अहिले घर लिपपोत गर्नेदेखि किनमेल गर्ने चटारो छ”, उहाँले भन्नुभयो, “दसैँ सुरु हुनुभन्दा अगाडि नै हामी सबै तयारी गरिसक्छौँ, दसैँमा सखिया नाच्ने र रमाउने हो ।” उहाँले गाउँमा रहेका अधिकांशले घर लिपपोत गरेर सजाइसकेको बताउनुभयो । थारु समुदायमा दसैँ विशेष चाड भएकाले यसको रौनक एक महिनाअघि देखि नै हुने गर्दछ ।
“दसैँमा पूजा गर्दा कुखुराको मासु, माछा, कुभिन्डो, ढिक्री, रक्सी आदि चाहिन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “पूजा सएिपछि सबैजना सखिया नाच्ने र रमाइलो गर्ने गर्दछन् ।” अन्य समुदायको भन्दा यो समुदायमा दसैँ मनाउने चलन पृथक् रहेको उहाँले बताउनुभयो । पछिल्लो समय सामुदायिक वनले जङ्गलबाट माटो ल्याउन निषेध गरेपछि समस्या भएको उहाँले बताउनुभयो । “माटोले लिपपोत गरेर खरले छाएका घर थारु समुदायका पहिचान हुन्”, उहाँले भन्नुभयो, “सामुदायिक जङ्गलले माटो ल्याउन निषेध गरेपछि यी घरहरू हराउन थालेका छन् ।”
स्थानीय लक्ष्मीराम चौधरी दसैँका लागि सामान जुटाउन व्यस्त हुनुहुन्छ । उहाँले केही दिनअघि देखि माछाको जोहो गर्न लाग्नुभएको छ । “घरमा महिलाहरू घर लिपपोत गर्न लागेका छन्, म माछाको जोहो गर्दैछु”, उहाँले भन्नुभयो, “दसैँमा सुकाएको माछा र रक्सी थारु समुदायको विशेष हो ।” उहाँले पछिल्लो समय पक्की घरहरू बन्न थालेपछि विगतको जस्तो रौनकता भने नभएको बताउनुभयो ।
स्थानीय सीता चौधरीले दसैँका बेला थारु समुदायमा सखिया नाच महत्त्वपूर्ण भएको बताउनुभयो । “दसैँको बेला सखिया नाच रातभरि हुने गर्दछ, यो नाचमा भगवानको मात्रै महिमा हुन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “पछिल्लो समय विभिन्न कारण एक महिना खेलिने यो नाच छोटिँदै गएको छ ।”
टीका लगाइसकेपछि सबै गाउँले भेला भएर सखिया नाच नाच्ने चलन छ । पछिल्लो समय यो नाच लोप हुँदै गएको छ । “पहिलेको जस्तो रातभर नाच्ने गाउने चलन त हराइसकेको छ”, उहाँले भन्नुभयो, “अहिले संस्कृति जोगाउनलाई भए पनि कार्यक्रमको आयोजना गरी सखिया नाच्ने गरिन्छ ।” पछिल्लो पुस्ता आधुनिकतामा रमाउन थालेपछि सखिया नाचको मौलिकता हराउँदै गएको थारु समुदायका पाका पुस्ता बताउँछन् । रासस
