भत्किएको मन (कथा)
तिमीलाई धेरै सम्झाएँ तर तिम्रो कानमा बतास कहिल्यै लाग्दैन । केही सम्झाउँदा मलाई नै गलत ठान्छौ । बरु चाणक्य दर्शन सुन्ने गर । चाणक्यले भनेका कुरा आज पनि प्रासङ्गिक छन् । मान्छे जस्तो कपटी, छली र चाम्रो जात यो ब्रह्माण्डमा कोही छैन । पेटभरि अनेकौँ कुरा राखेर मुखले ठिक्क पार्ने मान्छेको कमी छैन यहाँ । हेर त ! महादेवले पनि सतीलाई आफ्नै बाउको घर जान रोकेका थिए । दिदीबहिनीको वैभवका सामु निम्छरो हुँदा अपमानित हुनु पर्छ भन्ने सन्देश कलियुगका लागि थियो । नत्र सती र शिव त त्रिकालदर्शी थिए । त्यसैले जहाँ हृदयबाट सम्मान हुँदैन, त्यस्तो ठाउँ
गजल
ख्यालख्यालमै यो दिल तोडेर गयौ नदीबिच मझधारमा छोडेर गयौ । पर्खाइमै बिती गए सारा दिनहरू हिँडिरहेको बाटो अन्तै मोडेर गयौ ।
सौन्दर्य (कविता)
एक समय लाग्थ्यो– फुल्नु र सेतो हुनु भनेकै सुन्दर हुनु हो । म घण्टौँ हेरिबस्थेँ... गुराँस, लालुपाते र हिउँचुलीहरू;
जीवन आफैँ बनाउने हो (कविता)
आँखा लाइरहेको छु, सूर्य कैले उदाउने हो बसेर एक मधुर गीत, मैले कैले गाउने हो । बाटाका भीर, पहरा छिचोल्दै अघि बढ्नु छ निराशा आए हौसला, आफैँले जगाउने हो ।
सारसङ्क्षेपमा श्रीमद्भागवतको कथा
श्रीमद्भागवत महापुराण पुराणहरूमध्ये सबैभन्दा कान्छो मानिन्छ । १७ वटा पुराणहरू लेखिसक्दा पनि वेदव्यासलाई पूर्ण सन्तुष्टि भएन । आफ्नै आश्रममा आएका नारदजीसँग व्यासले आफ्नो व्यथा पोखे र नारदले व्यासजीलाई श्रीमद्भागवत महापुराणको रचना गर्ने प्रेरणा दिए । नारदजीको सल्लाह र प्रेरणाबाट व्यासजीले श्रीमद्भागवत महापुराणको रचना गरे र यही ग्रन्थबाट उनलाई परम् सन्तुष्टि प्राप्त भयो । १८ पुराणमध्ये श्रीमद्भागवतलाई नै सर्वश्रेष्ठ पुराणका रूपमा
स्वर्ग हो दामोदर कुण्ड
आदरणीय गुरु प्राध्यापक प्रेम शर्मासँगको दामोदर कुण्ड यात्रा अविस्मरणीय रह्यो । गुरुको ७० वर्षको त्यो जोस मेरो प्रेरणाको स्रोत बन्यो । दामोदर कुण्डको यात्रा पटक्कै सहज छैन । कठिन छ । चानचुने मुटु र कमजोर स्वास्थ्यले यो यात्रा सम्भव छैन । यात्रा कठिन छ तर अद्भुत छ । यो अत्यन्त चुनौतीपूर्ण, रोमाञ्चक र साहसिक यात्रा हो । सामान्य मानिसले यो हिम्मत नगरे नै हुन्छ । यद्यपि खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन, घोडा तथा हेलिकोप्टरको पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ, स्वस्थ म
पहिलेकै स्वरूपमा सिन्धुलीगढी
मानिस मात्र होइन, उसले निर्माण गरेका संरचना पनि वयस्क हुँदै वृद्ध हुन्छन् । बुढो भएको मानिस पुनः युवावस्थामा फर्किन सक्दैन तर मानिसले बनाएका संरचना भने बुढो, जर्जर र भग्नावेशष भएपछि पनि पुनर्निर्माण गर्न सकिन्छ । ती फेरि तन्नेरी अवस्थामा हुन्छन् । यतिबेला बागमती प्रदेश अन्तर्गतको सिन्धुली जिल्लामा अवस्थित सिन्धुलीगढी क्षेत्र (रानी दरबार) चिटिक्क भएको छ । लाग्छ, सिन्धुलीगढीलाई वर्षौंपछि बैँस आएको छ !
असारे गीत एक जीवन्त साहित्य
नेपाली लोकगीत लोकसाहित्यको निकै पुरानो र लोकप्रिय विधा हो । साँच्चै भनुँ भने यो लोकजीवनको हरेक क्षणमा उपस्थित भइरहेको हुन्छ । जन्मनासाथै शिशुलाई झोलुङ्गोमा झुलाउँदादेखि नै मान्छेको साइनो लोकगीतसँग सुरु हुन्छ । ‘‘हो हो नानी हो हो... आइज चरी काटूँ कान्
छोरालाई बाबुको पत्र
अफिसबाट थाकेर फर्केको थिएँ कोठामा । लौ ल्यापटप त बन्द गर्न नै भुलेँछु । चार्ज १२ प्रतिशत आइपुगेको रहेछ । चार्ज गर्नुप¥यो भनेर हेर्दै थिएँ, एउटा मेलको नोटिफिकेसन देखेँ । महत्त्वपूर्ण मेल हो कि भन्ने लागेर खोलेर हेरेँ, लामो चिठी देखेँ । माथि सम्बोधन गरिएको थियो – प्यारो छोरा ! अब त ठम्याउन गाह्रो भएन, मेल बाबाको रहेछ । त्यसपछिको विवरण यस्तो थियो :
लोकको शक्ति
‘एक दिन नारद सत्य लोक पुगिगया, लोकको गरुँ हित भनी...’ लोकलयमा आधारित भानुभक्तीय रामायणको यो पङ्क्तिले लोकको हित खोज्न देवर्षि नारद सत्यलोक पुगेको अथ्र्याउँछ । त्यस्तै बाध्यता यतिखेर नेपाली लोककलालाई गरिएको उपेक्षाले सिर्जना गर्दै छ ।
मुक्तक
दुःख सुख एकैसाथ अट्ने मानो र पाथी हुन्छ र एउटै कित्तामा उभिने दुश्मन र साथी हुन्छ र बुझ्न नसकेको कुरा आफै बुझाइ देऊ हे दैव मान्छेको भाग्य न हो कतै तल र माथि हुन्छ र ?
कामकाजी महिला (कविता)
यौटै नै पद हो र काम छ उही एकै छ झन् वेतन फर्कन्छन् घरमा दुबै सँगसँगै थाकेर उस्तै तन आई सुत्छ तुरुन्त झन् पति उता डङ्ग्रङ्ङ ओछ्यानमा पत्नीले घरका सबै चिजहरू राख्छिन् यथा स्थानमा ।
दाइ मूल्य कति पर्छ ? (कविता)
दाइ त्यो तिमीले साँचेको इमानको मूल्य कति पर्छ तिर्नु छ दाइ मैले गरेको बेइमानको मूल्य कति पर्छ । म शहरमा बरालिरहँदा तिमी गाउँको भित्तामा थियौ भरपाई गर्नु छ दाइ तिम्रो दुःखको मूल्य कति पर्छ ।
पिताको तस्बिर (कथा)
यसलाई ऊ समस्याका रूपमा लिँदैनथ्यो– आफ्नो दिवङ्गत पिताको एउटा फोटो अथवा तस्बिर घरमा हुनु पर्छ भन्ने । उसको मान्यता थियो यो तर ऊसँग पिताको एउटा पनि तस्बिर थिएन । समस्या यो भइदियो । पिता दिवङ्गत भइसकेको पनि निकै वर्ष बितिसकेका थिए । अहिले आएर उसलाई महसुस भयो, घरमा पिताको एउटा पनि रङ्गीन त के ‘ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट’ तस्बिरधरि छैन । पिताको पालामा रङ्गीन तस्बिरको चलन थिएन । आमाको श्यामश्वेत तस्बिर छ । आमाको भएपछि पि
मातृभाषाप्रतिको उत्कृष्ट अनुराग
रामकृष्ण शर्माको भूमि कालेबुङ । शिक्षा, साहित्य, भाषा आन्दोलन र जातीय जागरणका लागि नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्दै आएको एक ऐतिहासिक स्थल हो कालेबुङ । रामकृष्ण शर्मा सँगसँगै पारसमणिको नाम जोडिएको एक ‘सांस्कृतिकता’ हो कालेबुङ । प्रसिद्ध समालोचक रामकृष्ण शर्माको चर्चा र ख्याति भारतीय नेपाली साहित्यमा शीर्ष स्थानमा छ । तथापि उहाँलाई नेपालको नेपाली साहित्यले पनि उत्तिकै आदर र सम्मानले ग्रहण गरेको छ । रामकृष्ण शर्माले सांस्कृतिक मलजलबाट सिँचेको भू
सुकरातलाई थुनेको जेलभित्र चियाउँदा
फेरि एक्रोपोलिसको फेदमा छु । सूर्यदेवको प्रचण्ड तेज बिहानैदेखि धर्तीमा फैलिएको छ । मानौँ सूर्यदेव एक्रोपोलिसका देवीलाई दर्शन गर्न आएका पर्यटकलाई प्रत्यक्ष दर्शन दिन एथेन्सको धर्तीमा उत्रेका हुन् । हुन त हिन्दुले जस्तै प्राचीन ग्रिकवासीले पनि सूर्यलाई देवताकै रूपमा पुज्दथे । तिनै सूर्यदेवको ताप भोगिरहेछु एथेन्समा । देखिरहेछु गर्मीले हायलकायल भएका मानिसका विविध रूप । मानिसका अथाह भिडलाई छिचोल्दै बल्लतल्ल एक्रोपोलिसको फेदीबाट बाहिर निस्कन सकेँ । टक्क उभिएर मेरो गन्तव्य पश्चिमी दिशामा रहेको फिलोपापोस डाँडालाई नजर लगाउँछु । क्षणभरमै मेरा नयनले एउटा डाँडाको फेदीबाट अर्को डाँ
सौभाग्यको प्रतीक
हिन्दु संस्कृति अनुसार महिलाले लगाउने पोते सौभाग्यको प्रतीक मानिन्छ । विवाह भएपछि मात्रै पोते लगाउने चलन छ । त्यसैले विवाहमा लगनगाँठो कसिँदा ‘लगनको पोते’ दुलहाले दुलहीलाई पहि¥याइदिने चलन छ । श्रीमान्ले लगाइदिएको अनेकौँ आभूषणभन्दा यो पोतेको मान, मर्यादा र सम्मान अपरम्पार छ । लाखौँको मूल्यवान् गरगहनाभन्दा पोतेको अस्तित्व तथा अस्मिता गहन, ओजस्वी र मूल्यवान् मानिन्छ ।
विदेशी चलचित्रमा नेपाली छटा
जोमसोममा सन् १९९० को दशकमा खुलेको एउटा मौलिक होटल छ । होटलको नाम हो– ओम्स होम । स्थानीय विष्णुराज हिराचन संस्थापक रहनुभएको होटलको लबीकै वरिपरि बलिउड अभिनेतासँगको उहाँका तस्बिर लस्करै छन् । कालो चस्मामा विष्णुराज र बलिउड स्टार अमिताभ बच्चनसँगै उभिएको एउटा फ्रेम भित्तामा झुन्डिएको छ । बेग्लै फ्रेममा छिन् – नायिका श्रीदेवी । अनि डेनी डेङजोङ्पालगायत अन्य । सन् १९९१ मा मुस्ताङमा चर्चित चलचित्र ‘खुदा गवाह’ छायाङ्कन हुँदा कैद भएका तस्बिर हुन् यी ।
सुदूरपश्चिमको पहिचान
सुदूरपश्चिमका चार जिल्ला डोटी, अछाम, बाजुरा र बझाङको सङ्गममा अवस्थित खप्तड प्राकृतिक रूपमा मनमोहक र सुन्दर छ । ठुल्ठुला विशाल फूलैफूलले सजिएका सुन्दर पाटन, पाटनका बिचमा बगिरहने कलकल कञ्चन पानी, वरिपरि अग्ला–अग्ला डाँडैडाँडामा भरिएका वनस्पति, घोडा र गाईबस्तुको बथान, चराको चिरबिर आवाजले खप्तडलाई साँच्चिकै जीवन्त बनाएको छ । उचाइ अनुसार विभिन्न वनस्पति साल, देवदार, गोबे्र सल्ला, ढिङ्ग्रे सल्ला, गुराँस, फलाँट बाँझ,
‘नेवार’ शब्दको प्राचीनता
नेपालको इतिहासलाई पल्टाउँदा संस्कृति, कला एवं साहित्यको माध्यमद्वारा विश्वमा आफ्नो देशको नामलाई रोशन गर्दै आएको नेवार समुदाय प्राचीन कालदेखि नै नेपाल–उपत्यकाको बासिन्दाका रूपमा रहिआएको देखिन्छ । ‘नेवार’ शब्दले कुनै एक जाति विशेषलाई मात्र जनाउने होइन, पुरै समुदायकै प्रतिनिधित्व गर्दछ । केही विद्वान्ले देशको नाम नेपाल र समुदायको प्रतिनिधित्व गर्ने नेवार शब्दका बीचमा पनि घनिष्ठ रूपले अन्तरसम्बन्ध रहिआएको कुराको व्याख्या गरेका छन् । एक थरी विद्वान्हरू नेवार शब्दको व्युत्प
कामना (कविता)
अहिले बिरामी समय बिताइरहेछु म आफ्नो सास आफैँलाई कोक्याउँछ भुइँ टेक्ने साहस खुट्टामा छैन कलम समात्दा हात लर्बराउँछ जिउ, सर्वाङ्ग दुख्छ
आमा (कविता)
आमा वर्ण मिठा सदा जगत्मा उत्कृष्ट लाग्ने अति छानी वर्ण मिलाउँदा स्रजकले श्रमै सिँगारे कति आमा ती जननी धरा सरहकी हुन् प्रेमकी पूञ्ज नै माला गाँस्छिन् ती भरी रहरिला वात्सल्यका रूप नै ।
सभ्यताका गुरु (कविता)
अन्तरिक्ष–धर्तीको राजदूत उर्वशीको लयमा गीत गाउँदै आएको त्यो मनोहर झर्ना देख्दा नदीको सौन्दर्यमा उषाका आलोकपुत्रको त्यो सुकुमार
बहुविषयक काव्यिक सिर्जना
कविताको लघु रूप मुक्तक हो । यो अत्यन्त चोटिलो र धारिलो विधा हो । चोटिलो र धारिलो यस विधाको एक अर्को मुक्तकसङ्ग्रह नवराज रिजालको ‘अनि तिमी’ प्रकाशित भएको छ । रिजाल नेपाली साहित्यको क्षेत्रमा सिर्जना, सम्पादन, सङ्गठन क्षेत्रमा अत्यन्तै सव्रिmय प्रतिभा हुनुहुन्छ । यस सङ्ग्रहको भूमिकाको सन्दर्भमा साहित्यिक सर्जक डा. रमेश शुभेच्छुले उहाँको बारेमा जुन सम्बोधन गर्नुभएको छ, त्यो यथार्थ पनि हो । डा. रमेशले ‘अनि तिमी’ मुक्तक कृतिभित्र अभिव्यञ्जित नवराज रिजालको मुक्तककारिता शीर्षकमा २५ पृष्ठको प्राज्ञिक र पठनीय भूमिका लेख्नुभएको छ ।
![चुनाव [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/98013/conversions/Untitled-1-original-thumb.jpg)
चुनाव [कथा]
“भोट केमा... जिन्दावाद...” हरिकृष्ण अर्धबेहोसीमा कराउँदै थियो । चुनावले गाउँ, सहर सबैतिर छोपिसकेको थियो । सबै चुनावमय भइसकेको थियो । यस्तोमा हरिकृष्णलाई पनि चुनाव लाग्नु अस्वाभाविक थिएन । उसलाई पनि बिहानैदेखि चुनाव लाग्छ । चुनाव आउनै हुन्न उसलाई । मतदानको एक महिनाअघिदेखि बाटो सबै आफ्नो बनाएर हिँड्छ ऊ । बिहानैदेखि बाहिरै हुन्छ । एक महिनासम्म घरमा कसैले उसका लागि भात कुर्नु पर्दैन । पूर्वबाट उदाएको सूर्य पश्चिमबाट अस्ताइसक्दा पनि हरिकृष्ण घरभित्र छिर्दैन ।
