ऐतिहासिक प्राचीन कन्यामाई र बैरीमाई मन्दिर(फोटो फिचर)
रुपन्देही जिल्लाको देवदह नगरपालिका वडा नं. ७ कन्यामाईमा अवस्थित रहेको प्राचीन कन्यामाई र वैरीमाईका मूर्तिहरू। यस मन्दिरको गर्भ गृहमा रहेका निकै नै कलात्मक शैलीका विभिन्न आकारका साथै केही मूर्ति स्त्रीको रूपमा पनि देखिन्छ। यी मूर्तिहरू केही वर्ष अगाडी यत्र तत्र छरिएर रहेका थिए।
साझा चाड माघे सङ्क्रान्ति
घिउ, चाकु, तरुल भन्नेबित्तिकै सबैको मुख रसाउँछ । वृद्धवृद्धाहरू पनि लोभिन्छन् । युवकयुवतीलाई त झन् मन नपर्ने कुरै भएन । सबैले रमाई रमाई खाने गर्छन् घिउ, चाकु, तरुल ।
मिश्रका कवितामा प्रकृति र आन्दोलन
कल्पनाशीलता, प्रकृतिप्रेम, प्रकृतिमा परमसत्ता र दैवी आनन्दको खोजी, प्रकृतिको मानवीकरण, प्रकृतिमा युगको पीडा र वेदनाको प्रविष्टि, प्रकृतिमा शान्ति र मुक्ति, प्रेमभावको प्रस्तुति, राष्ट्रिय भावना, विद्रोही स्वर आदि प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी कवितामा हुने गुण मिश्रका कवितामा मुखरित भएका छन् ।नेपाली काव्य साहित्यमा शीर्षस्थ व्यक्तित्वमध्येका एक मानिन्छन्– कवि युद्धप्रसाद मिश्र । काव्यसाधनाको पहिलो चरणमा कवि मिश्रले हिन्दु आध्यात्मिक चिन्तनधाराबाट प्रभावित केही कविता लेखे पनि मूलतः उनले प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी कविता नै रचना गरे यस समयमा । आफूलाई महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा र युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठकै पङ्क्तिमा उभ्याउन सक्ने स्तरका प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी कविता सिर्जना गरे उनले । हृषिकेश उपाध्याय, तारानाथ शर्मा, कृष्णचन्द्र सिंह प्रधान, वासुदेव त्रिपाठी, रविलाल अधिकारी, मोहनराज शर्माजस्ता वरिष्ठ नेपाली समालोचकले कवि मिश्रका प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी भावका कवितालाई मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरेका छन् । कल्पनाशीलता, प्रकृतिप्रेम, प्रकृतिमा परमसत्ता र दैवी आनन्दको खोजी, प्रकृतिको मानवीकरण, प्रकृतिमा युगको पीडा र वेदनाको प्रविष्टि, प्रकृतिमा शान्ति र मुक्ति, प्रेमभावको प्रस्तुति, राष्ट्रिय भावना, विद्रोही स्वर आदि प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी कवितामा हुने गुण मिश्रका कवितामा मुखरित भएका छन् । त्यसैले उनलाई उच्चकोटिका प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी कवि मानिन्छ । कवितामा लयात्मकताको प्रयोग मिश्रको उत्कृष्ट विशेषता हो ।नेपाली स्वच्छन्दतावादी कवितामा लयात्मकता र गीतिमयतायुक्त लेखन शैलीको चर्चा गर्दै तारानाथ शर्मा यो काव्यशैली लक्ष्मीप्रसाद देवकोटासित सुसेला खेल्दै युद्धप्रसादसित नाच्न पुगेको छ भन्ने धारणा व्यक्त गर्छन् । त्यस्तै मोहनराज शर्मा कवि मिश्रमा चित्रात्मक शैलीमा प्रकृतिको रूप उतार्ने स्वच्छन्दतावादी कलात्मक अभिव्यञ्जना गर्ने विशिष्ठ क्षमता भएको ठान्छन् । प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी कवि मिश्रको यी कविताङ्शलाई उनको उल्लिखित लेखन शैलीको उदाहरणका रूपमा हेर्न सकिन्छ:१) नयन तीन दुई, सर सुन्दरतर लताप्रिय मारुकता सँगकति मनोहर सिम्सिम वारिषचच गरी उर उड्छ चरासित । (वनसित)२) निर्मल जलको पतला सारी टलपल टलपल सर्र लतारी कोमल झ्याउ पत्थर हरिला सज्जित जलको चोली हिला (चरखण्डीको खोँच)मिश्रले प्रकृतिवादी स्वच्छन्दतावादी भावधाराका चरखण्डीको खोँच, जाबीको चरा, चराको बोल, सूर्यघाट, व्याध गान १; २, हृदय पन्छी, वनकालीमा, वनसित, उषाकालको पन्छी, धोबिनीको सङ्गीत, सीम बक्कुल्लो, चरीको चचचच, कोकिल गान, पागल १; २, जलन १; २; ३; ४, कवि १; २, सुन्दर कन्ठी चरो आदि कविता लेखे ।काव्य साधनाको प्रारम्भमा हिन्दु आध्यात्मिक चिन्तनबाट लेखन प्रारम्भ गरेका कवि मिश्र प्रकृतिवादी स्वच्छन्दवादी कविता सिर्जनामा आइपुग्दा अब्बल कविका रूपमा स्थापित हुन्छन् । राणाशाहीको दमनकारी शासन व्यवस्था, सामाजिक अन्धविश्वास, गरिबी र वर्गीय भेदको पहिचानी चेतनाको विकास, राष्ट्रप्रेम र जनप्रेम, स्वतन्त्रता र मुक्तिको अद्भूत चाहना, प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र र गणतन्त्र प्राप्तिको उत्कट अभिलाषाले कवि मिश्रलाई क्रमशः सामाजिक यथार्थवादी हुँदै आलोचनात्मक यथार्थवादी धारातिर अभिप्रेरित गराउँछ । उनका कवितामा प्रकृति पनि विद्रोही हुन थाल्छन् । जनताका दुर्दशा मुखरित हुन थाल्छन् । खासगरी २००४ सालको राणाविरोधी आन्दोलनमा सहभागिता जनाएपछि मिश्रमा विद्रोही र सामाजिक यथार्थवादी काव्य साधनाको ढोका खुलेको देखिन्छ । हुन त १९८६ मा उनले लेखेको ‘अहिंसा प्रार्थना’ खण्डकाव्य राणा प्रधानमन्त्री भीमशमशेरले राणाविरोधी भावना आउँछ भनेर पाण्डुलिपि नै जलाइदिएका थिए । यसले के देखाउँछ भने कवि मिश्रको काव्य चेतनामा विद्रोह, व्यङ्ग्य र मानवताजस्ता कुरा आरम्भकालीन अवस्थामै जागृत भइसकेका थिए ।राणाविरोधी आन्दोलन र प्रजातन्त्र प्राप्तिपछिको कविका लागि असन्तोषजनक परिस्थितिले उनमा प्रगतिशील-प्रगतिवादी दृष्टिकोण विकसित भएको देखिन्छ । उनको यो भावनाले काव्यात्मक रूप धारण गर्दै गर्दा वि.सं. २०१७ सालको परिवर्तन महìवपूर्ण घटना बन्छ । पञ्चायती व्यवस्था लागू भएपछि जागिरे जीवनमा परेका दुःख र कष्टले मिश्रमा पञ्चायती व्यवस्थाविरोधी भावना अझ बलियो बन्छ । त्यति मात्र हैन, उनी स्वदेशमा बसेर जीवन गुजारा गर्न पाइन्न भन्ने निष्कर्षमा पुग्छन् र भारतको बनारसतर्फ लाग्छन् । स्वनिर्वासित जीवनमा हुने गरेका राजनीतिक पार्टीसँगको सम्पर्क र विभिन्न साहित्यिक, सांस्कृतिक सङ्घ सङ्गठनसँगको सामीप्यताले केही समय पातलो रहेको उनको सिर्जना कर्म सक्रिय बन्न पुग्छ । उनी प्रवासमा बसेर देशभित्र चलिरहेको निरङ्कुश शासन व्यवस्थाविरोधी राष्ट्रप्रेमी, जागृतिमूलक, परिवर्तनकारी, क्रान्तिकारी कविता सिर्जना गरिरहन्छन् । यो समय वि.सं. २०१८ देखि २०४० सम्म रह्यो ।वि.सं. २०४० मा कवि मिश्र स्वदेश फर्किन्छन् । स्वदेश फर्किएपछि कवि मिश्रले क्रान्तिकारी प्रगतिवादी कविका रूपमा उच्च पहिचान पाउँछन् । प्रजातन्त्रको प्राप्तिको चाहना राख्ने, लोकतन्त्रको आह्वान गर्ने र गणतन्त्रको अपेक्षा गर्ने लेखक कलाकारको नेतृत्व उनैमा रहेको जस्तो देखिन थाल्छ । उनका कविता जोशिला, विद्रोही दूरदृष्टियुक्त भएकाले आन्दोलनका लागि ऊर्जा प्राप्त हुने स्रोत बन्न पुगे । रूढीवादी परम्परा, अन्धविश्वास, सामन्ती उत्पीडन, राज्यसत्ताको अत्याचार र दमनलाई ध्वस्त पारी देश र जनताका लागि नयाँ हितकारी शासन व्यवस्था स्थापना गर्ने आह्वानका ज्योति बने उनका कविता ।खासगरी काठमाडौँ र वरपरका क्षेत्रमा आयोजना हुने निरङ्कुशताविरोधी परिवर्तनकारी लेखक, कवि, कलाकारका कार्यक्रममा मिश्रको उपस्थिति ऊर्जाशील बन्ने गथ्र्यो । बालबालिकादेखि वृद्धसम्मलाई जागरुक गराउने परिवर्तनकारी दृष्टिकोणले सुसज्जित उनका कविता गीत बनेर बज्न थाले निरङ्कुशताविरोधी आन्दोलनका धारिला हतियारका रूपमा । चाहे कोठाभित्र र सभाहलमा आयोजित कार्यक्रम हुन्, चाहे खुला मञ्चका कार्यक्रममा हुन् मिश्रका ज्वालामुखीजस्ता गीतले आन्दोलनकारी, परिवर्तनकामी जनमानसमा जोश, जाँगर, दृढता र विद्रोहको ज्वाला दन्काउँथ्यो । उदाहरणका रूपमा उनको २०४६ सालको जनआन्दोलनको परेड गीत बनेको कविताको अंशलाई हेरौँ :रक्तकान्तिको ज्वालामुखीमाआज उठेको यो बलिदानश्री नढलेका युवा–युवतीकोहृदयहृदयको स्वाभिमान (बलिदान उठ्यो)काव्यसाधक मिश्रले निरङ्कुशताविरोधी आन्दोलनमा भौतिक रूपमै अग्रपङ्क्तिमा उभिएर नेपाली कवि, लेखक, कलाकार को आन्दोलनको नेतृत्व गरे । २०४६ साल चैत ३ गते उनी परिवर्तनकारी लेखक कलाकारले आयोजना गरेको कार्यक्रममा मुखमा कालोपट्टी बाँधेर नेतृत्व प्रदान गर्न पुगे । त्यसबेला मिश्र ८३ वर्षका वृद्ध थिए । शरीर वृद्ध भए पनि मिश्रमा कुनै पनि युवाको भन्दा कम जोश थिएन, कम दृढता थिएन, कम उत्साह थिएन । कार्यक्रमबाट मिश्रलाई प्रहरीले गिरफ्तार गर्दा उनी “आन्दोलन जारी छ, अब परिवर्तन हाम्रै अगाडि छ” भनिरहेका थिए । एक हातले लट्ठी टेकिरहेका वृद्ध मिश्रले एक हात उठाएर उपस्थित कवि, लेखक र जनसमुदायलाई अभिवादन गर्दा जनसमुदायले तालीको गड्गडाहटका साथ उनीप्रति सम्मान जनाएको थियो ।जीवनभर नेपाली माटो, प्रकृति, नेपाल राष्ट्र, नेपाली जनता र समयअनुसारको परिवर्तनको अपेक्षा राख्ने कविता सिर्जना गर्ने कवि युद्धप्रसाद मिश्रको जन्म वि.सं. १९६४ साल पुस २७ गते शनिबार भक्तपुरको सिरुटारस्थित सोमलिङटारमा भएको थियो । आफ्नो गाउँठाउँको प्राकृतिक वातावरण, पारिवारिक अवस्था, साथीसँगाती, सामाजिक परिपाटी, देशको स्थिति, शासकको चरित्र आदि नै मिश्रलाई काव्य साधनामा लगाउने प्रेरणाका स्रोत थिए ।कवि मिश्रले आफ्नो जीवनकालमा केही कथा पनि लेखे । ‘अमर कथा’ भन्ने कथासङ्ग्रह प्रकाशित छ । जीवनको उत्तरार्धमा बालबालिकाका लागि पनि केही कविता लेखे । उनका पुस्तककार कृतिमा ‘अहिंसा प्रार्थना’ (अप्रकाशित खण्डकाव्य: १९८६), ‘चरा’ (लामो कविता सङ्ग्रह : १९९४), मेघक्रीडा (लामो कविता : १९९४), मुक्तरामायण : अरण्यकाण्ड (खण्डकाव्य : २०२७), बाढी (कविता सङ्ग्रहः २०२९), वेनवध (अप्रकाशित, अपूर्ण खण्डकाव्य : २०३० तिर), मुक्त सुदामा (खण्डकाव्य : सन् १९७२), युद्ध्प्रसाद मिश्रका कविताहरू (कविता सङ्ग्रह : २०४८), युद्धप्रसाद मिश्रका प्रतिनिधि कविता (कविता सङ्ग्रह २०९९) हुन् ।नेपालमा राजनीतिक परिवर्तन र त्यसको पृष्ठभूमि तयार गर्न आजीवन साहित्य साधनामा लागेर साहित्यिक नेतृत्व गरेका कवि युद्धप्रसाद मिश्रको मृत्यु २०४७ साल फागुन ६ गते भयो । उनले आफ्नो क्षेत्रबाट परिवर्तनका लागि जतिसुकै ठूलो योगदान गरे पनि प्रत्येक परिवर्तनपछि देशको जिम्मा लिने सरकारले मिश्रको योगदानलाई सम्झन सकेन । आजसम्म पनि त्यही स्थिति छ । आशा गरौँ, आगामी दिनमा यस्तो हुने छैन । मार्गदर्शक अग्रजको सम्झना हुनेछ, उनीहरूको सम्मान हुनेछ । कवि युद्धप्रसाद मिश्रको ११६औँ जन्मजयन्तीको अवसरमा कवि मिश्रप्रति सम्झना एवं हार्दिक सम्मान ।
दलित सौन्दर्यशास्त्र
दलित को हुन् र दलित किन भनियो ? आजको विषयारम्भ यसैबाट गरौँ । दलित भन्नुपर्ने र दलित किन भनिरहनेबीच आममान्छेमा पनि समान धारणा छैन । दलित शब्दलाई लिएर समस्या उत्पन्न भएको छ । स्वयं दलितमा यो शब्द प्रयोग गर्ने र यसको अर्थ निर्धारण गर्ने सवालमा एकरूपता छैन । दलनमा परेकाहरूलाई सम्बोधन गर्ने बृहत् अर्थ बोकेको शब्द दलित दलनविरुद्धको आवाज हो । को हुन् दलित ?दलित शब्दले दबाइएको, उत्पीडनमा पारिएको, बहिष्करणमा राखिएको, कुल्चिएको वा हेपिएको अर्थ दिन्छ । दलित त्यो हो; जसको दलन गरिएको हुन्छ । दलन गरिएका जति दलित हुन् । त्यसो भए किन जात व्यवस्थाको उच्च भनिएका जातका मान्छे दलित भएनन् ? दलनमा पर्नेको कुनै निश्चित जात, धर्म र भूगोल हुँदैन । त्यसैले दमन, शोषण र हेपिएका मान्छे सबै दलित किन नहुने ? दलित शब्द आफैँमा विभेदी छ । प्रश्न यसरी उठेका छन् । त्यसो भए दलित को हो ? राजनीतिज्ञ आहुति भन्छन्, “दलित भन्नु आफू तल भएको स्वीकार गर्नु होइन बरु आफूलाई अत्याचार गरिएको छ भन्नु हो । शासकले दलित हेपेर दिएको नाम होइन, हामी दलिएका र पेलिएका मान्छे हौँ । हामीलाई किनारामा धकेलिएको छ, त्यसैले हामी अन्यायमा परेका मान्छे हौँ भन्नु अपमानको विषय र हीनताबोधको कुरा होइन ।” भारतको दलित आन्दोलनका योद्धा बाबा एम्बेडकरद्वारा स्थापित नामलाई नेपालमा पनि २०२४ सालबाट औपचारिक रूपमा प्रयोग गरिएको हो । नेपालको संविधान, २०७२ को धारा ४० मा दलित अधिकारको प्रावधान छ । दलित एउटा मानवतावादी आन्दोलनको साझा, छाता नाम हो । हजारौँ वर्षअघिदेखि सहेको पीडा बोल्ने, दलन झेलेका मान्छे हौँ भन्न दलित समुदायले धकाउनुपर्ने स्थिति छैन ? विश्वको सर्वहारा वर्गभन्दा पनि तल नेपालमा करिब १४ प्रतिशत जनसङ्ख्या छ, त्यसैले दलित सम्बोधन अमर्यादा र अपमानको विषय नभएर आन्दोलन र नयाँ पहिचानको विषय बनेको छ । शासक वर्गले हेपेर दिएको नाम कुजात, पाउनी, पानी अचल र अछुत हो । सबैभन्दा पेलिएको समुदाय कथित अछुत हो; तसर्थ त्यो समुदायलाई समष्टिमा चिनाउने शब्द दलित हो, त्यसैले अरू जातका दमन र उत्पीडनमा परेका मान्छे दलित होइनन् । हिन्दु वर्णवादी जात व्यवस्थाले शुद्र भनेर पिँधमा छोडेको हेला गरेको, मान्छे हुने हकबाट वञ्चित गरेको वर्ग र समुदाय हो । मानव–मानवबीच भिन्नता र वञ्चितीकरण गरेर पाखामा छोडिएको, सबै अवसरबाट अलग्गै राखिएको केवल सेवक ठानिएको समुदाय दलितको छाताभित्र अटाउने समुदाय बनेको छ । विभेदको अत्यन्तै अमानवीय पराकाष्ठा भोगेको वर्ग दलित हो । दलित व्यवस्था होइन, न हो जात; यो केवल अवस्था हो । सबभन्दा पुछारमा इतिहासविहीन, पहिचानविहीन र मर्यादाविहीन अवस्थामा रहेर पटक पटक मरेर बाँचेको समुदाय हो । दलित विमर्श हुनुपर्छ । दलितको शक्ति सम्बन्ध रहनुपर्छ । दलित चेतना, दलित विद्रोह, दलित मानक, दलित सौन्दर्य, दलित विचार, दलित आन्दोलन, दलित पीडा र वेदना दलित समतामा आधारित विषयवस्तु विश्वविद्यालयमा पढाइने शोधको क्षेत्र मानिने नीति बन्नुपर्छ ।जात, थर के हो ? थर पारिवारिक वंशीय परिचयको लहरो हो । अहिले जनावरको समेत वंशीय अभिलेख राखिन्छ र एकै वंशको प्रजनन गराउँदा हाडनाताभित्र पर्छ । हाडनाताको सन्तानोत्पादन वैज्ञानिक मानिन्न । फलस्वरूप पशुमा समेत हाडनाता वर्जित मानिन्छ, त्यसैले मान्छेको थर चिनारीको शृङ्खलाबद्ध आयोजना हो । आआफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्व र पहिचानको निर्मिति थर हो । यो विभेदक अभिलक्षणका लागि नभएर चिनारी हो । थर, गोत्र र वंशभन्दा मान्छेको सोच, नियत, कुसंस्कार र व्यवहार समाजमा असमानता छ । विभेदका विरुद्ध मनोवैज्ञानिक उपचारको खाँचो छ । थर, वंश र गोत्रको लहरो चुँडाएर, थर फेरेर, विभेद अन्त्य गर्न सकिन्न । दलित सौन्दर्यशास्त्र सुन्दरताको अध्ययन गर्ने शास्त्र सौन्दर्यशास्त्र हो । सौन्दर्यशास्त्र पुँजीवादी, माक्र्सवादी, सामन्तवादीमा विभक्त छ । अब दलित सौन्दर्यशास्त्र पनि अस्तित्वमा आएको छ । दलित सौन्दर्यशास्त्र दलितलाई हेर्ने नयाँ विश्वदृष्टि बनेको छ । अब दलित सौन्दर्यानूभूति गरिनुपर्छ । दलितको समस्यालाई समाधान गरिने पक्ष खोजिनुपर्छ । दलित पक्षधर साहित्य लेखिनुपर्छ । दलित भाष्य लेखेर दलितप्रति हुने दमन, दलन र दबदबाविरुद्ध प्रतितन्त्रको वकालत गरिनुपर्छ । दलित साहित्य स्वयं दलितले नै धेरै लेख्नुपर्छ; जसमा सुहानुभूति बढी आउन सक्छ । औपचारिक ज्ञान र शिक्षाबाट वञ्चित गरेर, राजनीतिक, प्रसासनिक आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक मूल प्रवाहबाट पर राखेर वस्तुकरण गर्दै स्वाभिमान कहिल्यै उठ्न नदिने परिबन्द सिर्जना गरेर, चेतनाशून्य बनाएर राख्ने नियतलाई बन्द गरेर पढ्ने लेख्ने अवसर उपलब्ध गराउनु राज्यको दायित्व हो । थर, गोत्र र वंशभन्दा मान्छेको सोच, नियत, कुसंस्कार र व्यवहार समाजमा असमानता छ । विभेदका विरुद्ध मनोवैज्ञानिक उपचारको खाँचो छ । थर, वंश र गोत्रको लहरो चुँडाएर, थर फेरेर, विभेद अन्त्य गर्न सकिन्न । दलित पक्षधर गैरदलितले पनि दलित भाष्यमा लेख्न सक्छन् । दलितको पीडा र दर्द दलितको हो तर समस्या दलितको मात्र नभएर आममान्छेको हो, सिङ्गो मानव सभ्यताको हो । संरचनामै विभेद गरिएको, खास जातिका खास संस्कृति र खास परिवेश हुन्छन् जस्तो श्रमजीवी वर्गको हात गोडा फुटेका धुस्रेफुस्रे हुन्छ । यसको पनि सौन्दर्यानूभूति गरिनुपर्छ । श्रम गर्नेको हातखुट्टा फुट्छ, शरीरमा पसिनाको गन्ध हुन्छ, कपडा मैलो देखिन्छ, त्यसलाई श्रमको सम्मान गर्ने संस्कृतिसँग जोडेर दलित सौन्दर्य नियाल्नुपर्छ । असुन्दर भनिएका चिज पनि सुन्दर हुन्छन्, सौन्दर्यको शासकीय मान्यता होइन भुइँ मान्छेले विकास गरेको श्रम, पसिना र कलाको मान्यता आवश्यक हुन्छ ।माक्र्सले भनेका छन्, “श्रमिक संसारका चालक हुन् ।” तिनै चालक श्रमजीवी वर्ग कला, सीप र साधनका धनी वैज्ञानिक निर्माणकर्ता श्रमिक वर्ग विभेदको दलन भोग्न अभिषप्त छ । सुन्दरताको संस्कृति र सौन्दर्यशास्त्र यही समुदायको सम्मान र मर्यादाको खातिर निर्माण गरेर श्रम गर्ने मान्छे सबैभन्दा सम्मानित निर्माणकर्ता र पालनकर्ता हुन् भन्ने नवीन चिन्तन आवश्यक छ । श्रम नगर्ने, श्रम शोषण गर्ने, दलाली गर्ने र बिचौलियाभन्दा श्रम गर्नेहरू मात्र महान् हुन् । श्रम जीवन हो, श्रम गर्नेहरू सम्मानका लायक हुन्छन् । अल्छी गर्ने, काम चोर्ने र कर्तव्य निर्वाहमा चुक्ने मात्रै समाजका खराब प्रवृत्ति हुन् । यसरी असल र खराब उच र नीच प्रवृत्तिका आधारमा परिभाषित गरिनु ठीक हुन्छ । जात, थर, गोत्र विभेदको विषय किमार्थ बनाइनु हुन्न । श्रमको उचित मूल्याङ्कनले श्रमको उच्च स्थान निर्माण गर्छ । अबको संस्कृति श्रम, मर्यादा, सिर्जना र पसिनाको मूल्यबोध गर्ने सौन्दर्यमा आधारित हुन्छ । दलित सौन्दर्य मूलतः समानता, स्वतन्त्रता, मानवीय मूल्यको स्थापनार्थ लेखिनुपर्छ । समाजमा निर्मित आइडियोलोजीबाट मानिस अधीनस्थ र उपेक्षित दुवै बन्छ । जहाँ र जसको कोखमा जन्मे पनि मान्छे हुने हक खोसिनु हुँदैन । कर्मफलको भाष्य निर्माण गरेर मनोवैज्ञानिक रूपमा नै दासत्व स्वीकार गर्ने संस्कृतिका विरुद्ध, बुद्धिजीवीहरूले धेरैभन्दा धेरै लेख्नुपर्छ । धर्म संस्कृतिको आडमा गरिने अमानवीय विभेद र उपेक्षाको विरुद्ध क्रान्ति चेतना निर्माण गरेर दलन र पीडाको अन्त्य गर्न मनोवैज्ञानिक रूपान्तरणका लागि प्रयत्नशील बन्ने अवधारणा अपेक्षित छ । समाजमा दलनको समस्या निकै जटिल र भयानक छ । यसलाई इरेज गर्न मानवीय मनको फराकिलो इरेजरको खाँचो छ, त्यस्तो इरेजर कला, साहित्य, सङ्गीत, जागरण र समाज सुधारका अनेकन संस्कृति र धार्मिक परम्परा निर्माण गरेर तयार गर्न सकिन्छ । दलितलाई हेर्ने सामाजिक विषयमा एन्टिथेसिस लेखिनुपर्छ । दलितको समाजशास्त्रीय अध्ययन गरिनुपर्छ । दलित ज्ञानको प्रचारप्रसार र यो देश निर्माणमा आजसम्म उनीहरूले खर्चेको श्रम, सीप, योगदान र निरन्तरताको गाथा लेखिनुपर्छ । इतिहासदेखि भएको अन्यायको शोधभर्नाका लागि राज्यका हरेक निकायमा योग्य र दक्ष दलितको समस्या समाधानमूलक प्रतिनिधित्व हुनुपर्छ । संविधान र कानुनमा लेखेर मात्रै अपमान र अमर्यदाको शोध भर्ना हुन सक्दैन भन्ने देखिएको छ । संरचनागत लाभांश लिने र शासक वर्गले दलितको पीडा र समस्यालाई राष्ट्रको समस्याका रूपमा आत्मसात् गर्दैन, तबसम्म कानुन र संविधानका चिसा अक्षरले कागजका खोस्टामा लेखेर समता आउँदैन । संवैधानिक प्रावधानश्री ३ जङ्गबहादुरले कानुन बनाएर संरक्षण गरेको जातीय छुवाछूत तथा भेदभावलाई राजा सुरेन्द्रले १९१० पुस २३ गते जारी गरेको कानुनको विरुद्धमा २००७ मा प्रजातन्त्र प्राप्तिपछि पहिलो पटक अन्तरिम विधान, २००७ (२६) को धारा १४ (१) राज्यले धर्म र जातजातिका आधारमा भेदभाव नगर्ने नीति लिएको छ भनेर लेखी कानुनले नै अपदस्थ गर्ने प्रयास गरेको आज ७२ वर्ष भइसक्यो । राजा महेन्द्रले २०२० मा जारी गरेको मुलुकी ऐनले जातीय भेदभाव गर्नेलाई दण्ड दिने व्यवस्था ग¥यो । बहुदलीय व्यवस्था स्थापनापछि २०४७ को संविधानले पनि जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतलाई दण्डनीय मानेको छ । २०६८ मा जातीय भेदभाव तथा छुवाछूत कसुर सजाय ऐन जारी ग¥यो । अन्तिरम संविधान, २०६३ जेठ २१ गते नेपाललाई छुवाछूतमुक्त राष्ट्र घोषणा गरियो । २०७२ को नयाँ गणतान्त्रिक संविधानको धारा २४ मा छुवाछूत तथा भेदभावविरुद्धको हक र धारा ४० मा दलितको हक मात्र उल्लेख गरेको छैन, धारा २५५ मा संवैधानिक आयोगका रूपमा राष्ट्रिय दलित आयोगको व्यवस्थासमेत गरेको छ ।जातीय छुवाछूतविरुद्ध प्रधानमन्त्रीस्तरीय घोषणा तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले २०५८ साउन ३२ गते छुवाछूतलाई व्यवहारमै अन्त्य गर्ने घोषणा सार्वजनिक गर्नुभयो । २०६० माघ १० गते प्रधानमन्त्री सूर्यबहादुर थापाले जातीय भेदभाव र छुवाछूतसम्बन्धी मुद्दा सरकारवादी बनाउने निर्णय गर्नुभयो । २०६५ माघ १२ मा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले केन्द्रदेखि गाविस स्तरसम्म नै छुवाछूत हेर्ने निगरानी केन्द्रको स्थापना गर्ने र छुवाछूत हेर्ने छुट्टै इजलास बनाउने घोषणा गर्नुभयो । २०६६ मा प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले अन्तरजातीय विवाह गर्ने जोडीलाई प्रोत्साहनस्वरूप एक लाख दिने निर्णय गर्नुभयो । बाबुराम भट्टराईले छुवाछूत उन्मूलन समिति नै गठन गर्नुभयो । केपी ओलीले २०७३÷७४ को बजेट व्यवस्थामा छुवाछूत उन्मूलनको प्रतिबद्धता नै जनाउनुभएको थियो । तथापि दलितमुखी घोषणा गरिएको नयाँ संविधान बनेको १० वर्ष नपुग्दै जातीय छुवाछूतजन्य प्रकृतिको भेदभावमा हजारौँ मान्छे पीडित छन् भने डेढ दर्जन मान्छेको ज्यान गएको छ । रुकुमको सोतीमा छ जना युवा एकै पटक यो जघन्य अपराधको सिकार भएका छन् । त्यसैले कागजी घोषणा र लिखित संवैधानिक डकुमेन्टले मात्र विभेद कम हुँदैन, त्यसका लागि नवजागरण र नवसंस्कृति निर्माणको अभियान जरुरी छ । दलित साहित्य, दलित सौन्दर्य ज्यादाभन्दा ज्यादा लेखिनुपर्छ । दलित विमर्श हुनुपर्छ । दलितको शक्ति सम्बन्ध रहनुपर्छ । दलित चेतना, दलित विद्रोह, दलित मानक, दलित सौन्दर्य, दलित विचार, दलित आन्दोलन, दलित पीडा र वेदना दलित समतामा आधारित विषयवस्तु विश्वविद्यालयमा पढाइने शोधको क्षेत्र मानिने नीति बन्नुपर्छ । दलित आन्दोलनले स्थापना गरेको सम्मान र मानक शब्दका रूपमा दलितलाई ग्रहण गरिसकेका छन् । साझा नाम बनेको कारण सबै खेमा राजनीतिसँग आबद्ध कार्यकर्ताले दलित शब्द प्रयोग गर्छन्; जसले संविधानमा समेत आफ्नो परिचय र अधिकार स्थापित गरेको छ । गर्व गर्न सकिने साझा नाम, परिचय र मानक बनेको छ– दलित शब्द । त्यसैले दलित शब्दमा अलमल, दोधार र अन्यमनस्क बनिराख्ने आवश्यकता छैन । सक्दो दलित भाष्य निर्माण गरेर, संस्कृति बनाएर, सौन्दय मानेर दलित विषयलाई फराकिलो आयाम दिँदा आहतमा राहत मिल्नेछ । दलन दलितको मात्रै निजी समस्या होइन, राष्ट्रको समस्या हो । दलित शब्द दर्द, अपमान, आक्रोश र विप्लवको दलनविरुद्धको राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय आवाज हो ।
नसर्ने रोगमा आयुर्वेद
आजभन्दा तीन दशकअगाडि दूषित खाना र पानीले गर्दा हुने सर्ने रोग ८० प्रतिशत जनसङ्ख्यामा थियो । वर्तमानमा लगभग ७० प्रतिशत जनसङ्ख्यामा अस्तव्यस्त जीवनशैली, शारीरिक व्यायामको कमी, मद्यपान तथा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन, अस्वस्थकर खानपान, वातावरणीय प्रदूषणले नसर्ने रोग देखिएका छन् । यस्ता रोग दिनानुदिन बढ्दो क्रममा छन् भने नागरिकको स्वास्थ्यमा हुने खर्च पनि बढिरहेको छ । समयमै रोकथामका विधिमा सचेत नहुँदा तथा स्वास्थ्य उपचारमा ध्यान नपुर्याउँदा अकाल मृत्यु हुने दर पनि बढिरहेको छ ।मुटु र रक्तनलीका रोग, जीर्ण श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग, अर्ब‘द रोग, मधुमेह, नसा र स्नायु सम्बन्ध रोग, रगतमा बोसो बढ्ने, युरिक एसिड, मोटोपना, अनुर्जताजन्य रोग, तनाव, अनिद्रा, मानसिक रोग, हर्मोनको गडबडी, सूक्ष्म पोषक तìवहरूको अभाव, बाँझोपन, विस्मृतिलगायतका थुप्रै नसर्ने रोगले समाजलाई गाँजिरहेको छ । विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनको तथ्याङ्कअनुसार विश्वमा ४१ मिलियन मानिसको नसर्ने रोगका कारण मृत्यु हुने गर्छ । यसले विश्वव्यापी मृत्युको ७१ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ । यसरी मृत्यु हुनेमा १५ मिलियन ३० देखि ६९ वर्ष उमेर समूहका छन् । विश्वका निम्न तथा मध्यम आय भएका देशमा ८५ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा नसर्ने रोगहरूले अकाल मृत्यु हुन्छ । कुल मृत्युको ७७ प्रतिशत मृत्यु पनि निम्न तथा मध्यम आय भएका देशमै हुने गर्छ । मुटु र रक्तनलीका रोगले १७.९ मिलियन, अर्बुद रोगले ९.३ मिलियन, जीर्ण श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग ४.१ मिलियन, मधुमेहले १.५ मिलियन, सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले ७.२ मिलियन, नुनको बढी प्रयोगले ४.१ मिलियन, मद्यपानले ३.३ मिलियन र अपर्याप्त शारीरिक व्यायामले १.६ मिलियन मानिसको मृत्यु हुने तथ्याङ्क छ । आयुर्वेद चिकित्सा विज्ञानले दुई प्रमुख उद्देश्य बोकेको छ । स्वस्थ व्यक्तिको स्वास्थ्य रक्षा र रोगीको रोगपचार । स्वास्थ्य व्यक्तिको स्वास्थ्य रक्षा गर्ने विधि नै नसर्ने रोगको रोकथामका प्रमुख कडी हुन् ।विश्व आर्थिक फोरमले आगामी २० वर्षमा पाँच प्रमुख नसर्ने रोगजस्तै मुटु र रक्तनलीका रोग, जीर्ण श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग, अर्ब‘द रोग, मधुमेह, मानसिक रोगजस्ता नसर्ने रोगहरूले विश्वलाई ४७ ट्रिलियन अमेरिकी डलर व्ययभार थप्ने अनुमान गरेको छ । आयुर्वेद चिकित्सा विज्ञानले दुई प्रमुख उद्देश्य बोकेको छ । स्वस्थ व्यक्तिको स्वास्थ्य रक्षा र रोगीको रोगपचार । स्वास्थ्य व्यक्तिको स्वास्थ्य रक्षा गर्ने विधि नै नसर्ने रोगको रोकथामका प्रमुख कडी हुन् । यी विधिको पालनाले नसर्ने रोगमा रोग उल्ट्याउने रूपमा काम गर्ने तथ्य अनुसन्धानले देखाएको छ । कृषिप्रधान देशका हामी नेपाली हाम्रो देवभूमिको पवित्र माटोमा उब्जिएको अन्न, तेल, घिउ छाडेर पाकेट बन्द र बोतलबन्द तयारी खाना संस्कृति बढेदेखि नै हाम्रा नागरिकमा नसर्ने रोगले अड्डा जमाउन थालेको कुरा हाम्रो स्वास्थ्य तथ्याङ्कमा दिनुनुदिन बढ्दो क्रममा रहेका रोगहरूले प्रमाणित गरिदिएको तथ्य छर्लङ्ग छ ।हाम्रो खाना खाने र खाना छनोट गर्ने बानीमा परिवर्तन आएको छ । भोजन कति बेला खाने ? कति बेला के खाने ? कति बेला कति खाने ? ऋतुअनुसारको खाना कसरी खाने ? भनेर हामीलाई पुर्खाले सिकाएको शिक्षालाई हामीले आधुनिक बन्दै गर्दा बिर्संदै गएका छौँ । विद्यालय र विश्वविद्यालय शिक्षामा त्यस्ता स्वास्थ्य रक्षाका विधि विस्थापित गरेर आधुनिक खाद्यप्रविधिले सिकाएका अस्वस्थकर खाद्य नियममा नयाँ पुस्तालाई पारङ्गत गराउन लागि परेका छौँ । आयुर्वेदअनुसार छ वटै रस भएको भोजन पूर्ण मानिन्छ । छ रस भन्नाले गुलियो, अमिलो, नुनिलो, पिरो, टर्रों, तितो पर्छन् । यी सबै रसयुक्त भोजन गर्दा पोषणका सबै आयामजस्तै कार्बोहाइडेट, प्रोटिन, चिल्लो पदार्थ, भिटामिन, खनिज समेटिन्छन् । भोजनले शरीर मात्रै नभई मनको पनि पोषण गर्छ । खाना खाँदा पहिला गुलियो त्यसपछि अमिलो, नुनिलो, पिरो, तितो अनि टर्रो स्वाद भएको खाना खानु पर्छ । हाम्रो चिकित्सा विज्ञानले शुकधान्य (अन्न), शमीधान्य (गेडागुडी), मांस, शाक, फल, हरित, जल, गोरस, इक्षु, आहारोपयोगी (तेल, नुन र मसला) लाई आहारमा समावेश गरेको पाइन्छ । धर्तीमाताले दिएको र सूर्यकिरणले सिञ्चित आहार पवित्र र स्वस्थकर मानिन्छ । आहारलाई साìिवक आहार, राजस आहार र तामस आहार भनी वर्गीकरण गरेको पाइन्छ । साìिवक वर्गमा पर्ने आहार शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यका लागि सर्वोत्तम मानिएको छ । आयु, बुद्धि, बल, आरोग्य, सुख र प्रीतिलाई बढाउने, रसयुक्त नरम र स्थिर रहने एवं स्वभावतः मनलाई प्रिय आहार अर्थात् भोजनका पदार्थहरूलाई साविक आहार भनिन्छ । आधा पाकेको, रसरहित, दुर्गन्धयुक्त, बासी, जुठो र अपवित्र भोजनलाई तामस भोजन भनिन्छ । तामसिक वर्गमा पर्ने आहार शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यका लागि घातक छन् । आधुनिक खाद्य प्रविधिले ‘निर्धारित सीमा भित्र’ भन्ने सर्तका साथ स्वीकृति प्रदान गर्दा मिसाउन अनुमति दिइने रङ्गाउने पदार्थ, बसाउने पदार्थ, फुलाउने पदार्थ र सुरक्षण पदार्थ अखाद्य वस्तु हुन् । त्यस्ता बोतलबन्द र पाकेटबन्द खानेकुरा कति खाँदा ‘निर्धारित सीमा भित्र’ हुने भन्ने कुराको उत्तर स्वीकृति प्रदान गर्ने विज्ञ वा निकायसित पनि छैन । हाम्रो विज्ञानले त्यस्ता खानालाई तामसी वर्गमा राख्छ । आधुनिक र व्यस्त जीवनका नाममा स्वास्थ्य रक्षाको मूलमा भूल गर्दै कमाइको दौडमा होड लगाउँदा कालान्तरमा ती अखाद्य तìव शरीरमा थुप्रिँदै जाँदा नसर्ने रोगको सिकार भई आजीवन औषधि सेवन, धन नाश र अकाल मृत्युको दुष्चक्रमा हाम्रा नागरिक फँसिरहेका छन् ।हाम्रो चिकित्सा विज्ञानले स्वस्थकर र उत्तम मानेको चरिचरनमा चरेको, शुद्ध घाँसपात, अन्नको कुँडो खाएको गाइभैँसीको दूध उमालेर दारको ठेकीमा दही जमाएर मही पारी तयार पारेको घिउ सेवनमा त्रासको मानसिकता सिर्जना गरिएको छ । यस्तो घिउ सेवन नगर्नेलाई भिटामिन डीको कमी, विस्मृति रोग, हाड जोर्नी र नसाको समस्या, हर्मोनमा गडबडी, एलर्जी, अनुर्जताजन्य रोग (अटोइम्युन डिजिज) र प्रजनन तथा यौनकार्यजन्य कमजोरी बढी देखिने गरेको मेरो लामो चिकित्सा अनुभवमा देखेको छु । समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली, आरोग्य नागरिक, खुसी नागरिकको नारा दिने हाम्रो सरकारले भुटन बढी प्रयोग गर्ने नेपाली नागरिकलाई नेपाली माटोमा उब्जेको तोरीको शुद्ध तेल र माथि भनिएको जस्तै घिउमा आत्मनिर्भर बनाउन सके नसर्ने रोगको रोकथाममा टेवा पुग्छ । खाना पकाउने ठाउँको पवित्रता, पकाउने अन्नको पवित्रता, खाना पकाउने मानिसको पवित्रता, खाना पकाउने मानिसको मनको पवित्रता, खाना खाने बेला शरीर र वस्त्रको पवित्रता, खाना खाने र पस्किनेबीचको सौमनस्यता, खाना खाइरहँदाको खाने व्यक्तिको मनोशारीरिक अवस्था, खाना खाइसकेपछि पालना गर्नुपर्ने अवस्थाजस्ता वैदिक खानपान विधिको सचेतना फैलाउन जरुरी छ ।शारीरिक व्यायाम नगर्दा पानी तालिएको कुवामा लेउ फोहोरमैला जम्मा भएजस्तै हाम्रो शरीरमा पनि फोहरमैला जम्मा हुने र रोग लाग्ने कुचक्र सुरु हुने भई हामी रोगी हुने गर्दछौँ । अतः दैनिक दुई घण्टा शारीरिक व्यायाम गर्ने बानीको विकास गर्नुपर्छ । व्यायामको परिभाषाअनुसार पसिना आउनु, श्वासप्रश्वासको गति बढनु, मुटुको धड्कन बढ्नु र व्यायाम सकिएपछि शरीर हल्का महसुस हुनु आवश्यक मानिन्छ । लर्याङलुरुङ गरेर व्यायाम भएको मानिँदैन । हाम्रो चिकित्सा विज्ञानले आफ्नो बलको आधा मात्र व्यायाम गर्नुपर्ने मान्यता राख्छ । आफ्नो शक्तिभन्दा बढी व्यायाम पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । दिनदिनै सकारात्मक विषय, महापुरुषका जीवनी, वेद, पुराण, महाभारत, गीताजस्ता आध्यात्म शास्त्रको अध्ययन गर्ने, ध्यान गर्ने, साथीभाइ जम्मा पारेर स्वस्थ छलफल एवं चर्चा परिचर्चा गर्ने र आफ्नो विषय विज्ञताभन्दा भिन्न विषय अध्ययन गर्नाले मानसिक व्यायाम हुने गर्छ । जसले गर्दा शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य राम्रो भई नसर्ने रोग लाग्ने सम्भावना न्यून हुन्छ ।मूलको पानी, परम्परागत खाना, वैदिक खानापिन विधि, नेपाली घिउ र तेल, परम्परागत खाना, व्यक्तिगत र सामाजिक संस्कृति, संस्कृत भाषा, पूजापाठ, वरपिपल शमी चौतारी संस्कृति हामीले बिर्सन थालेका परम्परागत ज्ञान, सीप र प्रविधि हुन् । यिनीहरूको जगेर्ना गर्नु हामी सबैको कर्तव्य हो । शारीरिक, मानसिक, सामाजिक, भावनात्मक र वातावरणीय स्वास्थ्य रक्षामा यी महìवपूर्ण छन् । स्वास्थ्य व्यवस्थापनका लागि मनको व्यवस्थापन, जिब्रोको व्यवस्थापन र वाणीको व्यवस्थापन महìवपूर्ण हुन्छ ।पीडामुक्त जीवन, राम्रो आवाज र अनुहारमा कान्ति, शरीरमा फुर्ती र बल, राम्रो भोक, भोजनमा रुचि, राम्रो पाचन क्षमता, मिठो निद्रा, राम्रो सपना, बिहान उठ्दा शरीरमा स्फूर्ति, बिना कष्ट अधोवायु, दिशा, पिसाब, र शुक्रको निष्कासन मन, बुद्धि र इन्द्रियमा खुसी विषयगत स्वस्थ जीवनका लक्षण हुन् । हामीमा यी लक्षण छन् भने हामी स्वस्थ छौँ भन्ने थाहा हुन्छ । कुनै प्रयोगशाला, अस्पताल वा चिकित्सकसित परीक्षण गराइराख्नुपर्ने जरुरत पर्दैन । बेलुकाको खाना सूर्यास्तपूर्व खाने बानीको विकास गरौँ । बेलुका ९ बजे सुत्ने बानी बसालौँ । बेलुकाको खानापछि आधा घण्टा चङ्कमण गरौँ । सुत्नुपूर्व नित्य एक अध्याय गीता पाठ गरौँ । दिनको दुई घण्टा शारीरिक व्यायामका लागि समय निकालौँ । धूमपान मद्यपान र सुर्तीजन्य पदार्थको त्याग गरौँ । साìिवक भोजन गरौँ । बजारी खाना तथा बोतलबन्द गुलिया पेय सेवन नगरौँ । भान्सामा शुद्ध नेपाली तोरीको तेल र उमालेको दूध दारको ठेकीमा दही जमाएर तयार पारेको घिउ प्रयोग गरौँ । धेरैबेर उमालेको चिल्लो पदार्थमा तयार पारेको परिकार सेवन नगरौँ । शुद्ध प्राकृतिक खानाको मात्र प्रयोग गरौँ । विद्यालय जाने बालबालिकालाई घरमै तयार पारेको शुद्ध प्राकृतिक खाजा पठाउने गरौँ । सकारात्मक सोचको बानी बसालौँ ।
मौरीबाट वार्षिक आठ लाख कमाइ
पछिल्ला केही वर्षदेखि निकै चर्चित बनेको बेनी नगरपालिका–१, रत्नेचौरको तोरीको फाँटमा अहिले पनि तोरी फुलेको छ ।
पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय उडानको बाटो खुल्यो
नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनेको सात दशकपछि तेस्रो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल तयार भएको छ । नेपाल नागरिक उड्डयन
विकास निर्माण कार्य समयमै सम्पन्न गर्ने लिखित प्रतिबद्धता
उपप्रधान एवम् भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठले विकास निर्माण कार्यलाई महत्त्व दिएर उद्योगको रूपमा स्थापित गर्ने गरी सकारात्मक भूमिका खेल्न जरुरी रहेको बताउनुभएको छ ।
नेपालको अर्थतन्त्र सुधारतर्फ
नेपाल राष्ट्र बैङ्कले चालु आर्थिक वर्ष २०७९-८० को पहिलो पाँच महिनाको तथ्याङ्क शुक्रबार सार्वजनिक गरेको छ । सार्वजनिक तथ्याङ्क अनुसार देशको अर्थतन्त्रको अवस्था सुधार देखिएको छ ।
तरुलको व्यापार (फोटो फिचर)
दिनमा खुद्रा तथा थोक गरेर पाँच सय किलो तरुल बिक्री हुने गरेको छ। एक ढकको छ सयमा बिक्री भइराखेको छ।
सन्दीप लामिछाने थुनामुक्त
राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका निलम्बित कप्तान सन्दीप लामिछाने थुनामुक्त हुनुभएको छ । जिल्ला अदालत काठमाडौंका सूचना अधिकारी दीपक दाहालले सन्दीप थुनामुक्त भएको जानकारी दिनुभयो ।
माहुरीको घार बिक्रीबाट वार्षिक ८ लाख आम्दानी
पछिल्ला केही वर्षदेखि चर्चित बनेको बेनी नगरपालिका –१, रत्नेचौरको तोरीको फाँटमा अहिले पनि तोरी फुलेको छ । यस पटक भने त्यहाँ बेनी नगरपालिका–४ सुर्केमेलाका दिलबहादुर खत्रीले २५ घार माहुरी चराउँदै आउनुभएको छ । सुर्केमेलाका व्यावसायिक माहुरीपालक कृषक ४२ वर्षीय खत्रीले माहुरीको घार बेचेर वार्षिक करिब ८ लाख रुपियाँ आम्दानी गर्नुभएको छ ।
हस्तकला उद्योगलाई सातै प्रदेशमा विस्तार गर्छौं : प्रधानमन्त्री प्रचण्ड
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले हस्तकला उद्योगलाई सात वटै प्रदेशमा विस्तार गर्ने बताउनुभएको छ । शुक्रबार ललितपुरमा आयोजित नेपाल हस्तकला महासंघको ४२ औं वार्षिक साधारण सभालाई सम्बोधन गर्नुहुँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्डले यस्तो प्रतिवद्धता जनाउनुभएको हो ।
विकास निर्माणमा सरकार तमासा हेरेर बस्दैन : मन्त्री श्रेष्ठ
उपप्रधान एवम् भौतिक पूर्वाधार तथा यातायातमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठले विकास निर्माणका काममा सरकार तमासा हेरेर नबस्ने बताउनुभएको छ ।
माघे सङ्क्रान्ति र टोखाको चाकु
माघे सङ्क्रान्ति नजिकिएसँगै चाकुको बजार बढेको छ। काठमाडौँमा उत्पादन हुने चाकु उपत्यकासहित देशका विभिन्न ठाउँमा पुग्छ। तुँ ख्यः अर्थात् उखु बारी टोखाको चाकु लोकप्रिय मात्र होइन धेरैको रोजाइमा पर्छ।
सडक अनुगमनपछि खाल्डो पुर्न मन्त्री श्रेष्ठद्वारा निर्देशन (फोटो फिचर)
उपप्रधान एवं भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठद्वारा शुक्रवार बिहानै बालाजु, लैनचौर र लाजिम्पाट क्षेत्रको सडकको अनुगमन गर्नुभएको छ । अनुगमनपछि सडकमा देखिएका खाल्डाहरू तत्काल पुर्न सम्बन्धित निकायलाई निर्देशन दिनुभएको छ ।
अनलाइन नागरिक सेवा: सास्ती कि सुविधा
ह्र वर्षपहिले यन्त्रवाचक राहदानी अर्थात् एमआरपी आवेदन फारम भर्ने काममा जनताले कम्प्युटर प्रयोग गर्नैपर्ने नियम बनाइयो । पाँच प्रतिशत जनताको घरमा पनि कम्प्युटर नभएको अवस्थामा बिचौलिया एजेन्टलाई पैसा तिरेर कम्प्युटरबाट फारम भराउन जनता बाध्य भए । कम्प्युटरबाट फारम भर्न त लगाइयो तर राहदानी जारी गर्ने प्रक्रियालाई झन् जटिल बनाइयो । हातले लेखेर आवेदन गरेकै दिनमा हस्तलिखित राहदानी प्राप्त गर्दै आएका जनतालाई एमआरपी प्राप्त गर्न महिनौँ कुर्नैपर्ने बनाइयो । नागरिक सेवामा सूचनाप्रविधि भिœयाउने नाममा एमआरपीबाट जनतालाई सास्ती दिन थालिएको शृङ्खला स्मार्ट चालक अनुमतिपत्र, राष्ट्रिय परिचयपत्र र विद्युतीय राहदानीसम्म आइपुग्दा पनि अन्त्य भएको छैन । आखिरमा जनताले किन सास्ती भोग्नु परिरहेको छ ? नागरिक सेवामा सूचनाप्रविधि प्रयोगविद्युतीय सञ्चार र कम्प्युटर प्रविधिमार्फत सूचना तथा तथ्याङ्कलाई प्रभावकारी तरिकाले सम्प्रेषण, भण्डारण, प्रशोधन तथा आदानप्रदान गर्ने सूचनाप्रविधि प्रयोगबाट नागरिक सेवा प्रदान गर्ने प्रक्रियालाई सिद्धान्ततः सरल, सुलभ र भरपर्दो बनाउन सकिन्छ । सेवाग्राही जनताले आफ्नै स्मार्टफोन या कम्प्युटरबाट आफ्नो व्यक्तिगत विवरण घरबाटै भरेर अनलाइन आवेदन दर्ता गर्नसक्ने र सो विवरण निमेषभरमा नै सम्बन्धित कार्यालय तथा फाँटवाला कर्मचारीसम्म पुग्ने हुनाले कागजपत्रको फाइल बोकेर एक कार्यालयबाट अर्को कार्यालय वा एक कोठाबाट अर्को कोठामा धाउन सेवाग्राही तथा कर्मचारीले समय खर्च गर्न पर्दैन । साथै सेवाग्राहीले अनलाइनमा भरेको विवरण प्रमाणित गर्नका लागि सरकारी डाटा सेन्टरमा भण्डारण गरेर राखेको आधिकारिक विवरणसँग ट्याली गराउने काम पनि कम्प्युटर नेटवर्कमार्फत क्षणभरमा नै सम्पन्न हुने हुनाले कर्मचारीले दराजभित्रका ढड्डा पल्टाएर रेकर्ड खोज्न समय खर्चिनु पर्दैन । यसरी कर्मचारीको कार्यभारलाई न्यूनीकरण गरी थोरै कर्मचारीबाट धेरै जनतालाई सेवा प्रदान गर्न सकिन्छ । आवश्यक सूचना तथा सञ्चार प्रविधिअनलाइन नागरिक सेवाका लागि आवश्यक पर्ने सूचना तथा सञ्चार प्रविधिलाई तीन खण्डमा विभाजन गर्न सकिन्छ: (१) जनताका साथमा रहेका स्पार्टफोन या कम्प्युटर, (२) दूरसञ्चार तथा इन्टरनेट सेवा, र (३) सरकारी डाटा सेन्टर पूर्वाधार । एप्लिकेसन अथवा वेब ब्राउजर खोलेर नागरिक सेवा प्रयोग गर्नका लागि जनताका स्मार्टफोन वा कम्प्युटरमा आवश्यक सफ्टवेयर र हार्डवेयर जडित भएको हुनुपर्छ । ती स्पार्टफोन र कम्प्युटरलाई पर्याप्त गतिको इन्टरनेटमा जोड्नका लागि मोबाइल दूरसञ्चार नेटवर्क तथा अप्टिकल फाइबर इन्टरनेट सेवा जनताको पहुँचमा हुन आवश्यक छ । त्यस्तैगरी नागरिक सेवाका एप्लिकेसन होस्ट गर्नका लागि द्रुत गतिको नेटवर्कमा जडिएको उच्च क्षमताका गुणस्तरीय हार्डवेयर र सफ्टवेयरले सुसज्जित कम्प्युटर सर्भरको सरकारी डाटा सेन्टर पूर्वाधार हुन आवश्यक छ । सूचना तथा सञ्चार प्रविधिको वर्तमान अवस्थानेपालमा संसारकै अति उत्तम क्षमताको ५जी मोबाइल दूरसञ्चार प्रविधि अझै उपलब्ध नभए पनि धेरै ठाउँमा उपलब्ध रहेको ४जी मोबाइल नेटवर्क र इन्टरनेट सेवाको क्षमता अनलाइन नागरिक सेवा एप्लिकेसनका लागि पर्याप्त छन् । जनताका स्मार्टफोन वा कम्प्युटर पनि अनलाइन नागरिक सेवाका लागि सक्षम छन् तर अनलाइन नागरिक सेवा होस्ट गर्ने सरकारी डाटा सेन्टरको पूर्वाधार र व्यवस्थापकीय पक्ष कमजोर छन् । फलस्वरूप विद्युतीय राहदानी र राष्ट्रिय परिचयपत्र आवेदनजस्ता अनलाइन नागरिक सेवा गुणस्तरीय हुन सकेका छैनन् । सर्भर हार्डवेयर र नेटवर्किङ उपकरण अहिले नै स्वदेशमा उत्पादन गर्न नसकिए पनि नागरिक सेवाका सफ्टवेयर र एप्लिकेसनको हकमा स्वदेशी निजी क्षेत्रको उत्पादनलाई प्राथमिकता दिने सरकारी नीति बनाउन अत्यावश्यक छ ।डाटा सेन्टर पूर्वाधारको सङ्क्षिप्त परिचयडाटा सेन्टरमा उच्च क्षमताका कम्प्युटर सर्भर लोकल नेटवर्क अर्थात् इन्टरनेटमार्फत एकआपसमा जोडिएका हुन्छन् । ती सर्भरको समूहलाई क्लाउड भनिन्छ । हरेक सर्भरमा उच्च गतिमा डाटा प्रशोधन गर्न सक्ने धेरैवटा सीपीयू, दसौँ टेराबाइट मेमेरी तथा सयौँ टेराबाइटका धेरैवटा हार्डडिस्क जडित हुन्छन् । त्यस्तैगरी अपरेटिङ सिस्टम, प्लाटफर्म सफ्टवेयर तथा एप्लिकेसन सफ्टवेयर पनि जडित गरिएको हुन्छ । साइबर सुरक्षा प्रविधिले डाटा सेन्टरलाई सुरक्षित राखिएको हुन्छ । भूमिकाका आधारमा सर्भरलाई एप्लिकेसन सर्भर र डाटा सर्भर गरी दुई समूहमा विभाजन गर्न सकिन्छ । अनलाइन सेवा प्राप्त गर्नका लागि सेवाग्राहीले पठाएका सेवा अनुरोध (अर्थात् सर्भिस रिक्वेस्ट) पहिले एप्लिकेसन सर्भरमा आइपुग्छन् । सेवाका लागि आवश्यक पर्ने डाटा एप्लिकेसन सर्भरले डाटा सर्भरबाट माग्दछ र सो डाटा प्रयोग गरेर सेवाग्राहीलाई सेवा प्रदान गर्छ । क्लाउडमा एकभन्दा बढी एप्लिकेसन सर्भर र डाटा सर्भर राखिएका हुन्छन् ता कि कुनै एक बिग्रिएमा वा अत्यधिक कार्यचापले त्यसको प्रशोधन प्रक्रिया ढिलो भएमा अर्को सर्भर स्वचालित रूपमा जोडिएर सेवालाई निरन्तरता दिने गर्छ । सेवाग्राहीबाट आएका सेवा अनुरोधलाई कार्यभार कम भएका एप्लिकेसन सर्भरमा पठाउनका लागि लोड ब्यालेन्सर प्रविधि पनि प्रयोग गरिएको हुन्छ । अत्याधुनिक क्लाउड सर्भरमा सफ्टवेयर डिफाइन्ड नेटवर्किङ र रिसोर्स भर्चअलाइजेसन प्रविधि प्रयोग गरिएको हुन्छ । यी प्रविधिमार्फत अनलाइन सेवामा प्रयोग भएका सीपीयू, मेमोरी, हार्डडिस्क तथा नेटवर्क ब्यान्डविड्थजस्ता रिसोर्सको मात्रालाई स्वचालित रूपमा बढाउन वा घटाउन सकिन्छ, जसलाई अटोस्केलिङ भनिन्छ । सर्भरको कार्यभार बढ्नेबित्तिकै अटोस्केलिङ प्रविधिले अपुग रिसोर्स आफैँ थपिदिने हुनाले अनलाइन सेवाको गुणस्तर खस्किन पाउँदैन । हाम्रा नागरिक सेवाका गुणस्तर कामै नलाग्ने गरी खस्किन्छन्, किन ? उचित प्रविधि छनोट गर्न सक्ने ज्ञानको कमीनागरिक सेवामा सूचनाप्रविधि प्रयोगमा ल्याउँदा नेपालमा जनताको सुविधालाई केन्द्रबिन्दुमा राखेर योजना बनाएको देखिँदैन । जनताको घरमा कम्प्युटर नभएको अवस्थामा बिचौलियाको कम्प्युटरबाट एमआरपी आवेदन फारम भर्न बाध्य पारियो । एमआरपीपछि स्मार्ट सवारी चालक अनुमतिपत्र जारी गर्ने प्रक्रियामा सूचना प्रविधिको प्रयोग सुरु गरियो । नवीकरण गर्दा वा नयाँ लिन जाँदा आवेदन गरेकै दिनमा हस्तलिखित वा टाइप गरेको सवारी चालक अनुमतिपत्र हातमा पार्दै आएका जनतालाई स्मार्ट कार्डको नाममा वर्षौं कुर्नैपर्ने बनाइयो । हालसालै बायोमेट्रिक डाटासहितको नागरिक परिचयपत्र स्मार्ट कार्ड बनाउन जनतालाई बाध्य पारिएको छ । ती स्मार्ट कार्ड जनताले कहाँ प्रयोग गरेर कुन कुन नागरिक सेवा सर्वसुलभ उपभोग गर्न पाउने छन् भन्ने कतै प्रस्ट पारिएको छैन । नेपालमा जस्तै जापानमा पनि हालसालै राष्ट्रिय परिचयपत्र (जसलाई माई नम्बर कार्ड भनिन्छ) लागू गरिएको छ । माई नम्बर कार्ड बोकेका जनताले बसोबास, कर तथा अन्य प्रमाणपत्र प्राप्त गर्नका लागि नगरपालिका वा वडा कार्यालय धाउनु पर्दैन, घरनजिकैको कन्भिनियन्स स्टोर वा सार्वजनिक ठाउँमा राखिएका मेसिनमा कार्ड छिराएर प्रिन्ट गर्न सकिन्छ । हाम्रोमा यस्ता पूर्वाधार कहिले विकास गर्ने र कार्डको कसरी सदुपयोग गर्ने भन्ने अझै अन्योल छ । प्रयोग नहुने खालका महँगा स्मार्ट कार्ड मात्र बनाएर राष्ट्रको अर्बौं रुपियाँ खर्च किन गरिन्छ भनी जनताले बुझ्न पाएका छैनन् ।प्राविधिक र प्रशासनिक कर्मचारीबीच असमञ्जस्यताप्रविधिमार्फत जनसेवा प्रक्रियालाई सहज बनाउन प्राविधिक र प्रशासनिक कर्मचारीको सहकार्य अपरिहार्य छ । सेवाका लागि उपयुक्त सूचना प्रविधिको छनोट, सफ्टवेयर निर्माण, नियमित मर्मतसम्भार र समयसापेक्ष स्तरोन्नति गर्ने जिम्मेवारी प्राविधिक कर्मचारीको कार्यक्षेत्रमा पर्छन् भने प्रणाली निर्माणका लागि आवश्यक बजेट छुट्याउनेदेखि लिएर हार्डवेयर, सफ्टवेयर खरिद प्रक्रियालाई अगाडि बढाउने र निर्माण भइसकेको प्रणालीलाई अधिकतम सदुपयोग गरी चुस्त जनसेवा प्रदान गर्ने जिम्मेवारी प्रशासनिक कर्मचारीको कार्यक्षेत्रमा पर्छन् । नयाँ प्रविधिसम्बन्धी नीति निर्माण तथा योजना तर्ज‘मा गर्ने काममा प्राविधिक कर्मचारीको सशक्त सहभागिताको कमी देखिन्छ । त्यस्तैगरी उच्च गुणस्तरीय सूचना प्रविधि प्रणाली निर्माणका लागि आवश्यक पर्ने स्पेसिफिकेसन प्रस्ट नलेख्ने, निर्माणाधीन प्रणालीमा अधिकतम कार्यभार पर्दा पनि भरपर्दो काम गर्न सक्षम छ भनी परीक्षण नगरी अनुमोदन गर्ने, भविष्यमा आउन सक्ने सम्भावित समस्यालाई डिजाइनको चरणमा बेवास्ता गर्ने तथा फेल–सेफ क्षमताका बारेमा नसोच्नेजस्ता हेलचेक्र्याइँ प्राविधिक र प्रशासनिक कर्मचारीबीचको सामञ्जस्यताको कमीले गर्दा हुने गर्छन् ।सरकारी, प्राज्ञिक र निजी क्षेत्रबीच सहकार्यमा कमीलोकोपयोगी नयाँ प्रणालीको विकास गर्नुभन्दा पहिले नै सो प्रणालीका विविध पक्षका बारेमा गहन अध्ययन, अनुसन्धान गरी अब्बल सिद्ध भएका प्रविधि, पद्धति तथा प्रणाली मात्र छनोट गर्नका लागि प्राज्ञिक क्षेत्रका प्राध्यापक तथा विद्यार्थीले विशेष भूमिका निर्वाह गर्न सक्छन् । त्यस्तैगरी स्वदेशी निजी क्षेत्रका संस्थाको क्षमता अभिवृद्धि गरी आवश्यक पर्ने सबै सफ्टवेयर स्वदेशमा नै निर्माण गर्नका लागि सरकारी, प्राज्ञिक र निजी क्षेत्रबीचमा सहकार्य अनिवार्य छ; जुन नेपालमा अझै अभाव छ । समन्वयकारी नीति तथा नियमनको कमीसूचना प्रविधिको प्रयोग तथा नियमनमा सरकारी स्तरमा एकद्वार नीति तथा प्रणालीको अभावले गर्दा सरकारी निकायबीचमा पनि सहकार्य र संयोजनको अभाव देखिन्छ । अन्य देशमा सबै प्रकारका डिजिटल सेवा जस्तै– टेलिफोन, भिडियो तथा इन्टरनेट सेवा डिजिटल प्याकेजमा आधारित एकीकृत प्रणालीबाट सञ्चालित र नियमन भएका हुन्छन् । नेपालमा भने एकद्वार प्रणालीबाट नियमन नभएर इन्टरनेट तथा टेलिकम सेवा, ब्रोडकास्टिङ तथा प्रेस मेडिया सेवा, साइबर सुरक्षा आदि सेवा नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरण, सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालय, र शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयबाट छुट्टाछुट्टै तवरले नियमन भइरहेका छन् । झन्झटिलो प्रक्रिया, बिचौलिया र व्यापारी हाबी अनलाइनमा भरिएको फारमलाई प्रिन्ट गरी लाइनमा बसेर हार्डकपी फारम बुझाउनुपर्ने झन्झट जनताले बेहोर्नु परेको छ । अनलाइन आवेदन फरम भर्नका लागि एजेन्टलाई शुल्क तिर्नु त पर्छ नै, साथसाथै उनीहरूको कम्प्युटरमा आफ्नो व्यक्तिगत विवरण तथा नागरिकता प्रमाणपत्रको फोटोकपीसमेत भण्डारण गर्न दिनुपर्छ । नाम, ठेगाना, जन्म मिति, नागरिकता प्रमाणपत्र नम्बर, जारी मिति तथा स्थानजस्ता संवेदनशील व्यक्तिगत विवरण एजेन्टको कम्प्युटरबाट कुनै दिन अनुचित प्रयोग गरिएमा त्यसको जिम्मेवार को हुने भन्ने कानुनका बारेमा सरकारले सोचेको देखिँदैन । बरु उल्टै व्यापारीको स्वार्थमा सहयोगी भूमिका निर्वाह गरेका घटना उद्धृत हुन थालेका छन् । नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणले हालै लागू गरेको मोबाइल डिभाइस म्यानेजमेन्ट सिस्टम (एमडीएमएस) प्रणाली (जसको सञ्चालन केही समयलाई रोकिएको छ) अन्तर्गत नयाँ स्मार्टफोनमा सिम कार्ड राख्नेबित्तिकै स्वचालित एप्लिकेसनमार्फत ग्राहकको विवरण नियमन संस्थाले सजिलै प्राप्त गर्न सक्ने हुँदा ग्राहकले अनावश्यक रूपमा आवेदन फारम भरेर प्रमाणीकरणका अनेकन् झन्झट झेल्नु परेको छ । यसले गर्दा विदेशमा श्रम गर्ने नेपालीले स्वदेश फर्किंदा ल्याएका स्मार्टफोन चल्ने बनाउनका लागि निकै नै सास्ती पाउने छन् ।आयातित प्रविधिमा निर्भरतानेपाल सरकार सूचना प्रविधिका क्षेत्रमा पूर्ण रूपमा आयातित प्रविधिमा निर्भर छ । हार्डवेयर र सफ्टवेयर सबै आयातित प्रविधिबाट हाम्रा अनलाइन नागरिक सेवा सञ्चालन भइरहेको वर्तमान परिप्रेक्ष्यमा सामान्य समस्या आउँदा पनि हामी आफैँले समाधान गर्न सक्दैनौँ । विद्युतीय राहदानी आवेदन फारम भर्ने प्रक्रियामा हालै देखिएको सामान्य समस्याले हाम्रो अनलाइन सिस्टम कैयौँ दिनसम्म ठप्प भई विदेशी प्राविधिज्ञ आएर मर्मतसम्भार गर्नु पर्यो । समस्या समाधानका उपायनेपालमा अहिले एउटा मात्र सरकारी एकीकृत डाटा सेन्टर सञ्चालनमा ल्याइएको छ । डाटा सेन्टरका सर्भर, नेटवर्कको क्षमता र तिनले भोग्दै गरेको कार्यभारको विस्तृत विश्लेषण गरी अत्यधिक भार परेका भागमा आवश्यक मात्रामा सर्भर हार्डवेयर र नेटवर्क ब्यान्डविड्थ थपेर लोड ब्यालेन्सर र अटोस्केलिङ प्रविधिलाई प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ । सफ्टवेयरको डिजाइनमा नै क्षमताहरू सीमित गरिएको (जस्तै– अनलाइन सेवामा एकै पटक लग–इन गर्न सक्ने सेवाग्राहीको सङ्ख्या) पाइएमा सफ्टवेयरलाई अद्यावधिक गरेर क्षमता बढाउन सकिन्छ । डाटा सेन्टरका समस्या पत्ता लगाएर समाधान गर्न सरकारसँग उपलब्ध प्रावधिक जनशक्ति अपर्याप्त भएमा प्राज्ञिक क्षेत्रका विज्ञ प्राध्यापक र निजी क्षेत्र तथा विदेशमा कार्यरत अनुभवी नेपाली इन्जिनियरसँग सहकार्य गर्न सकिन्छ । केन्द्रीकृत डाटा सेन्टरमा अत्यधिक चाप परिरहेको पाइएमा यथाशीघ्र डाटा सेन्टरलाई विकेन्द्रीकरण गरी प्रदेश वा जिल्लामा फैलाउनुपर्छ । प्रत्येक प्रदेशमा कम्तीमा एउटा डाटा सेन्टरको संरचना तयार पार्न सकेमा त्यो प्रदेशका जनतालाई त्यहीँको डाटा सेन्टरबाट अनलाइन सेवा दिन सकिन्छ । यहाँबाट दैनिक तथा मासिक रूपमा प्रशोधन भएका आवेदनको सङ्क्षेपीकृत विवरण मात्र केन्द्रीय डाटा सेन्टरमा पठाउने व्यवस्था गरियो भने केन्द्रमा कामको चाप व्यवस्थापन सहज हुनेछ । प्रविधिको विकास गर्नुका साथसाथै कर्मचारीतन्त्रलाई प्रविधिमैत्री बनाउन आवश्यक छ । अनैतिक प्रलोभनमा परेर कर्मचारीले अनलाइन सेवा प्रणाली वा प्रक्रियालाई पङ्गु बनाउन खोजेमा विभागीय कारबाही गर्ने नीति अवलम्बन गर्नुपर्छ । रायसुझाव लिन विशेषज्ञ नियुक्ति गर्दा राजनीतिक वा पारिवारिक निकटताका आधारमा नभएर विज्ञताका आधारमा खुला, स्वच्छ प्रतिस्पर्धात्मक विधिबाट नियुक्ति गर्नुपर्छ । निष्कर्षमा प्रभावकारी अनलाइन नागरिक सेवा प्रदान गर्न प्रविधिमा दख्खल राख्ने कर्मचारीको भर्ना सङ्ख्या बढाउँदै समयानुकूल प्रशिक्षण कार्यक्रम सञ्चालन गरेर प्रविधि सञ्चालनमा कर्मचारीको आत्मबल बढाउनुपर्ने देखिन्छ । सूचना–प्रविधि तथा दूरसञ्चार पूर्वाधारको विकास निर्माणमा एकद्वार प्रणाली लागू गर्दै एकीकृत नियमनकारी भूमिका निर्वाह गर्न नीतिगत सुधार आवश्यक देखिन्छ । विकेन्द्रीकृत डाटा सेन्टर पूर्वाधार निर्माण गरी सफ्टवेयर डिफाइन्ड नेटवर्किङ, रिसोर्स भर्च‘अलाइजेसन, अटोस्केलिङ, क्लाउड फेडरेसनजस्ता अत्याधुनिक प्रविधि प्रयोगमा जोड दिनुपर्छ । सरकारी, प्राज्ञिक र निजी क्षेत्रका संस्थाबीचमा अनलाइन सेवा प्रणालीलाई निरन्तर परिष्कृत बनाउँदै लैजाने लक्ष्यकेन्द्रित सहकार्य गर्नुपर्छ । सर्भर हार्डवेयर र नेटवर्किङ उपकरण अहिले नै स्वदेशमा उत्पादन गर्न नसकिए पनि नागरिक सेवाका सफ्टवेयर र एप्लिकेसनको हकमा स्वदेशी निजी क्षेत्रको उत्पादनलाई प्राथमिकता दिने सरकारी नीति बनाउन अत्यावश्यक छ । नागरिक सेवामा प्रविधिको भरपूर सदुपयोग नै समृद्ध नेपाल निर्माणको मुख्य आधार हो ।
इन्टरनेट ब्यान्डविथ बन्न सकेन भरपर्दो विकल्प
इन्टरनेट ब्यान्डविथमा एउटा मात्र देशसँगको निर्भरता हटाउने उद्देश्यसहित चीनबाट ब्यान्डविथ आयात सुरु भएको पाँच वर्ष पूरा भए पनि नेपालले अपेक्षित लाभ भने हासिल गर्न सकेको छैन ।
दस वर्षमा हजार जनाको प्रत्यारोपण
भक्तपुरस्थित शहीद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्रमा १० वर्षमा एक हजार बिरामीको मिर्गौला प्रत्यारोपण भएको छ । केन्द्रमा हाल दैनिक चार जनासम्मको मिर्गौला प्रत्यारोपण हुने गरेको छ ।
अख्तियारका पूर्वआयुक्त पाठकलाई तीन वर्ष कैद गर्ने फैसला
विशेष अदालत काठमाडौँले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका पूर्वआयुक्त राजनारायण पाठकलाई भ्रष्टाचारमा दोषी ठहर गर्दै तीन वर्ष तीन महिना कैद गर्ने फैसला सुनाएको छ ।
सन्दीप लामिछानेलाई धरौटीमा रिहा गर्न आदेश
नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका पूर्व कप्तान सन्दीप लामिछानेलाई धरौटीमा रिहा गर्न उच्च अदालत पाटनले आदेश दिएको छ । यसअघि पूर्पक्षका लागि थुनामा पठाउने काठमाडौं जिल्ला अदालतको आदेशलाई बिहीबार उच्च अदालत पाटनले उल्ट्याउँदै सन्दीपलाई रिहा गर्न आदेश दिएको हो ।
सडकमा महानगर र व्यापारीको जुहारी
काठमाडौं महानगरपालिकाले सडक पेटीमा सञ्चालन हुँदै आएका ठेलागाडा तथा फुटपाथ व्यवसाय हटाउने अभियान चलाउँदै आएको छ ।
आर्थिक समस्या समाधान गर्न सामूहिक पहल हुनुपर्छ : अर्थमन्त्री पौडेल
उपप्रधान तथा अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलले अर्थतन्त्रमा विश्व व्यापीरुपमा देखा परेको समस्या समाधान गर्न सामूहिक पहल जरुरी रहेको बताउनु भएको छ।
वाणिज्य बैङ्कमा ‘बिग मर्जर’ बहार, आठ बैङ्क गाभिए
आर्थिक वर्ष २०७२/७३ को मौद्रिक नीति सार्वजनिक गर्दै नेपाल राष्ट्र बैङ्कका तत्कालीन गभर्नर डा. चिरञ्जीवी नेपालले वाणिज्य बैङ्कहरूको चुक्ता पुँजी आठ अर्ब पुर्याउने पर्ने व्यवस्था गर्नुभयो । यसका लागि २०७४ असार मसान्तसम्मको समय दिइएको थियो ।