सलिम मियाँ
विजुवार, कात्तिक १६ गते । प्युठान नगरपालिका– ३ ओखरवोटका जोखबहादुर सुनारलाई मादल बनाउन र मर्मत गर्न भ्याइ नभ्याइ छ। तिहारमा देउसी भैलो खेल्नेहरूले मादलको माग बढी गर्ने भएकाले व्यस्तता बढेको हो ।
१५ वर्षकाे उमेरमै मादलमा खरी दल्न थालेका जोखबहादुरले यो काममा लागेको २९ वर्ष भइसकेको बताउनुभयो । उहाँले गाउँमै सीप सिकेर व्यावसायिक तवरले मादल बनाउन थाल्नुभएको हो। मादल बेचेर भएको आम्दानीबाट परिवारको जीविका चलेको जोखबहादुरले बताउनुभयो। उहाँले भन्नुभयो, यसैबाट घर खर्च चलाउन पुगेकै छ, खुसी नै छौँ ।
३ महिना मादल बनाउने सिजन हो। तीज, दसैँ र तिहारसम्म मादल बनाउन जोखबहादुरको घर खोज्दै ओखरबाेट आउँछन्। सिजनमा मादल बिक्रीबाट एक लाख ५० हजारसम्म कमाई हुने उहाँले बताउनुभयो। सिजनबाहेक अरु बेला गाउँघरमा मिस्त्री काम गर्ने गरेको उहाँको भनाइ छ ।
जोखबहादुरका छोरा कुलमानले पनि वर्षौँदेखि यही पेसालाई अँगाल्नुभएको छ। चाडबाडका बेला भीड हुँदा काममा छोराले पनि साथ दिने गरेको बताउँदै उहाँले आफूले जानेको मादल बनाउने सीप अहिले छोरानातिलाई पनि सिकाउन थालेको उहाँले भन्नुभयो।
जोखबहादुर जस्तै प्युठान नगरपालिका १० मरन्ठानाका नमवहादुर बिक पनि व्यावसायिक रूपमा मादल बनाउन सक्रिय हुनुहुन्छ । रोजगारको लागि १३ वर्ष भारत र ३ वर्ष मलेसियामा बस्नुभएका उहाँले विदेशमा भविष्य नदेखेपछि आफ्नै ठाउँमा केही गर्ने सोचेर घर फर्किएको सुनाउनुभयो।
चार वर्ष यता उहाँले गाउँमै मादल पसल खोलेर काम गरी रहनुभएको छ। पछिल्ला वर्षहरूमा मादल किन्न र मर्मत गर्न आउनेको सङ्ख्या घटेको उहाँको अनुभव छ।
डेगमा गीत बजाएर नाचगान तथा देउसी भैलो खेल्न थालेपछि मादल संस्कृति हराउँदै जान थालेको नमबहादुरले सुनाउनुभयो। उहाँले भन्नुभयो, तन्नेरी पुस्ता जति जम्मै अचेल डेगमा नाच्न थाले, मादल खासै खोज्दैनन् , यसले मादल बनाएर गुजारा गर्नेहरूको पेसामा धक्का पुगेको नमबहादुरको ठम्याइ छ।
खमारीको काठबाट मादल बनाइन्छ। काठमा ढंग्रो पारेर दुवैपट्टि छालाले मोडेर खरी लगाइएको हुन्छ।खरी बनाउँदा काँस र किटको धुलो मिसाइन्छ। यसको एका पट्टी केही सानो अर्कोपट्टि अलिक ठुलो पारेर बनाइएको हुन्छ।
तर अचेल मादल बनाउन चाहिने खमारीको काठ, बर्ताको लागि गाई गोरुको छाला पाउन मुस्किल पर्ने गरेको छ। उहाँले भन्नुभयो, मादल बनाउन चाहिने सामान पाइँदैन, मादल संस्कृति जोगाउन सबै लाग्नुपर्छ ।
प्युठानमा मादल बजाएर तिहारमा देउसी भैलो खेल्ने र नाच्ने गरिन्छ। यहाँ माडिखोले, गरारा, मारुनी, सोरठी, ख्याली, झुमरा जस्ता मौलिक नाच प्रख्यात छन । एउटा नयाँ मादलको ३ हजारदेखि १५ हजारसम्म मूल्य पर्छ। मर्मत गर्दा पाँच सयदेखि दुई हजार रुपियाँसम्म लिने गर्छन्। तर नयाँ मादल किन्न आउने कमै हुने व्यवसायी बताउँछन् ।
गीत बजाउन डेक भित्रिएपछि मादल लगायतका मौलिक लोक बाजा संस्कृति हराउन थालेको भन्दै जिल्लाका व्यवसायीहरू चिन्तित देखिन्छन्।
