मुगु, असोज १८ गते । सुन्दा अचम्म लाग्ने एउटी आमा १६ पटक सुत्केरी हुनु चानचुने कुरा होइन । स्थानीय बाम गाउँकी ७० वर्षीया बदमकला बुढा सुत्केरी हुँदाको पीडा यसरी सुनाउनुहुन्छ, “म १६ पटक सुत्केरी भएँ तर पाँच बच्चा मात्र बाँचे, यस्तै सुत्केरी हुन्या अस्पताल, डाक्टर भइदिएका भए मेरा सबै सन्तान बाँच्थे होलान् ।” उहाँ भन्नुहुन्छ, “त्यो बेला हामीले राम्रोसँग खान र बस्न पाएनौँ हिँड्दाहिँड्दै र काम गर्दा गर्दै कतिचोटी सुत्केरी भयौँ कति पीडा भोग्यौ भनेर साध्य छैन ।”
जिल्ला सदरमुकाम गमगढीबाट नजिकै रहेका तर सदरमुकामकै दुर्गम गाउँ छायाँनाथ रारा नगरपालिका-१४ स्थित बाम गाउँमा प्रसूति गृह बनेपछि बदमकला आफूले विगतमा आफूले भोगेकोजस्तो पीडा अबका सन्ततिले व्यहोर्नु नपर्ने भएकामा खुसी हुनुभयो ।
गुड नेवर्स इन्टरनेशल र कोरियाली सहयोग नियोग (कोइका)को आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग र किर्डाक नेपालको साझेदारीमा छायाँनाथ रारा नगरपालिका-११ रोवा र वडा नं १४ बाम गाउँमा प्रसूति गृह बनेपछि स्थानीयवासी खुसी भएका छन् । सोही गाउँका ६५ वर्षीय चन्द्रबहादुर बढुवाल पनि आफू छिटो जन्मेकामा पछुतो लागेको बताउनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “घरमा श्रीमती सुत्केरी हुँदा धेरैपटक आफ्ना बालबच्चाको मृत्यु भएको र श्रीमती पनि झण्डै मरेर बाँचिन । रगत धेरै बग्यो बल्लबल्ल उनी बाँचिन । अहिले भएको भए सबै सुविधा पाइने रहेछ, त्यसैले आफूलाई पछुतो लागेको हो ।”
वडा नं.११ रोवा गाउँकी विनसरा बुढा भन्नुहुन्छ, “गाउँमा गर्भवती भए र प्रसव पीडा लागे महिला दिदीबहिनीहरू कष्ट सहेर पनि बाँच्दथे । अस्पताल जान टाढा भएकाले घरकाले पनि दुः ख पाउने हुँदा जति पीडा भए पनि गाउँमै सुत्केरी हुने गर्दथे । रगत बगेर, बच्चा उल्टो बसेर र सालनाल खस्न नसकेर कति आमा तथा बच्चाको मृत्यु भयो यकिन छैन, गर्भवतीदेखि सुत्केरी हुँदासम्मका पीडा सम्झने हो भने महिला भएर कुनै पनि जुनीमा जन्मनु नपरोस् जस्तो लाथ्यो ।”
रोवा प्रसूति गृहका जग्गादाता रामबहादुर बुढा आफ्नी श्रीमतीले सुत्केरी हुँदा साह्रै पीडा भोग्नु परेको र गाउँमा सुत्केरी हुन नसकेर कैयौँ आमा तथा बच्चाको मृत्यु भएकाले अब आफ्ना गाउँका महिलाले यस्तो पीडा भोग्नु नपरोस् भनेर नै सुरक्षित गर्भ जाँच तथा गाउँमै सुत्केरी गराउन सहज होस् भन्ने उद्देश्यले प्रसूति गृहका लागि निः शुल्क जग्गा उपलब्ध गराएको बताउनुहुन्छ ।
आमा तथा बालस्वास्थ्य कार्यक्रमकी जिल्ला प्रोजेक्ट म्यानेजर मिस लैला मुगु जस्तो विकट जिल्लामा शैक्षिक क्षेत्रमा काम गर्दै गर्दा सुविधा सम्पन्न अस्पताल नपाएर कैयौँ मुगालीले दुः ख पाएको देखेर पहिलो चरणमा जिल्ला अस्पतालका लागि भौतिक संरचना बनाएर आवश्यक उपकरण सहयोग स्वरूप उपलब्ध गराइएको सुनाउनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “यहाँका विकट गाउँमा आफू घुम्दै गर्दा सालनाल नझरेर, बच्चा अड्किएर, उल्टो बसेर, रक्त स्राव भएर महिला तथा बच्चा कैयौँको अकालमा ज्यान गएको देख्दा मन कटक्कै काटिथ्यो ।
त्यो बेला सोच्दथे कि गाउँमै ठुलो चिकित्सकीय सेवा नभए पनि सामान्य जटिल अवस्थाको प्रसूति र गर्भ जाँच सेवा दिन सक्ने प्रसूति गृह बनाउन सके मात्र पनि कैयौँ आमा र बच्चालाई बचाउन सकिन्थ्यो । यो विषयमा कोइका र गुडनेवर्ससँग किन कुरा नगर्ने भन्ने सोचेर कुरा गर्दा सहजै सहमति जुटेकाले आमा तथा बालस्वास्थ्य कार्यक्रम सुरु गर्न सकियो ।
प्रसूति गृहमा सुत्केरी मात्र नभएर गर्भ अघिका जाँच गराउन र नवजात शिशुलाई नियमित खोप लगाउन सहज होस् र समयमै गुणस्तरीय प्रसूति सेवामार्फत प्रसूति हुँदा आमा तथा बालबालिकाको मृत्युदर घटाउन सकियोस् भनेर आमा तथा बाल स्वास्थ्य कार्यक्रमअन्तर्गत नगरपालिका भित्रका बाम, रोवा र कोटिल्ला गाउँमा प्रसूति गृह बनाएर नगरपालिकालाई हस्तान्तरण गरिसकिएको र कोटिल्लामा भने निर्माणाधीन अवस्थामा रहेको गुड नेवर्स ईन्टरनेशलका परियोजना संयोजक खेमबहादुर रोकाया उल्लेख गर्नुहुन्छ ।
बनेका प्रसूति गृह, निर्माणाधीन प्रसूति गृह र उपलब्ध गराइएका उपकरणहरू नेपाल सरकारको निर्देशिकाअनुसारको भएको पनि उहाँको भनाइ छ । तीन वटै प्रसूति गृह निर्माणमा एक करोड ९३ लाख र वर्थिङ्ग सेन्टर ईक्युपमेण्टका लागि २१ लाख खर्च भएको बताइएको छ ।
साझेदारी संस्था किडार्क नेपालका जिल्लास्थित कार्यक्रम संयोजक टेकबहादुर शाही कोईका र गुडनेवर्स ईन्टरनेशनलको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग र आफ्नो संस्थाको साझेदारीमा जिल्लामा आमा तथा बाल स्वास्थ्य कार्यक्रम सञ्चालन भइरहेको र सोही कार्यक्रमको लक्ष्यअनुसार सुरक्षित प्रसूति सेवा र आमा तथा बालबालिका स्वास्थ्यमा सुधार, मातृ तथा शिशु मृत्युदर घटाउन विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन हुँदै आइरहेको बताउनुहुन्छ ।
उहाँका अनुसार समुदायलाई आमा तथा बाल स्वास्थ्य र सुरक्षित प्रसूतिबारे बुझाउन देउडा खेलाउने, सडक नाटक गर्ने, विद्यालय शिक्षा तथा विभिन्न प्रतियोगिता गराउनेदेखि महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकालाई प्रयोग गरेर नियमित आमा तथा बच्चाको स्वास्थ्य जाँच, नियमित खोप, प्रसूति पूर्वका गर्भजाँच, पोष्टिक खानपान र स्याहारबारे बुझाउन घरघरमा भेटघाट गर्ने गदै आइएको र पढेलेखेकाहरूले सहजै बुझुन् भनेर मर्यादित महिनावारी, गुणस्तरीय प्रसूति तथा आमा र बालबालिका स्वास्थ्यबारे जानकारीमूलक ब्रोसर प्रकाशन गरी गाँउटोल र विद्यालयमा वितरण गरिँदै आइएको छ ।
सदरमुकामदेखि दूरदराजमा रहेका गाउँमा दातृ निकायले प्रसूति गृह मात्र बनाएका होइनन् आमा र बच्चा बचाउन भगवान् नै बनेका हुन् भन्नुहुन्छ, वडा नं.११ का वडाध्यक्ष कुन्जुमा कुमाईं । गाउँमा समयमै उपचार नपाएर आमा र बच्चाहरू अकाल मै मर्ने गरेकाले हामीले प्रसूति घर बनाउनका लागि कति चोटि सरकारी तथा गैरसरकारी निकायलाई गुहार्यौ तर कहिल्यै सुनवाइ भएन । काईका नेपाल र गुडनेवर्स ईन्टरनेशनलले हाम्रो पीडा बुझ्यो र अहिले आमा तथा बालबालिका लाभान्वित हुन पाए भने प्रसूति गृह स्थापनाले गाँउलेहरुको समय र पैसा बचत हुँदा सबै लाभान्वित भएका उहाँको भनाइ छ ।
निमार्ण सम्पन्न भएका प्रसूति गृहहरू गुड नेवर्स ईन्टरनेशलले नगरपालिकालाई हस्तान्तरण गरेपछि नगरप्रमुख विष्णुकुमार भाम आफ्नो प्राथमिकतामा शिक्षा र स्वास्थ्य रहेको उल्लेख गर्दै दातृ निकाय तथा गैर सरकारी सङ्घ संस्थाहरूलाई सुगममा भन्दा दुर्गम गाउँ बस्तीमा काम गर्न अनुमति दिने गरेको बताउनुहुन्छ । प्रसूति गृहबाट गुणस्तरीय सेवा प्रदान गर्न आवश्यक स्वास्थ्यकर्मी, औषधि र प्रशासनिक खर्चका साथै घेरबारको व्यवस्था नगरपालिकाले गर्ने पनि उहाँको भनाइ छ । रासस
