अलबिदा भिक्टोरिया !
क्यानडाको दक्षिण पश्चिम कुनामा प्रशान्त महासागरको ठुलो भँगालो ठोकिने पानीको किनारामा अवस्थित भिक्टोरिया सहरमा एक रात दुई दिन बिताउने गरी निर्मला र म अनि छोरी मृदुसँग संयुक्त राज्य अमेरिकाको पश्चिम उत्तर कुनाको प्रशान्त महासागरकै पानीको किनारामा अवस्थित सियाटल सहरबाट सानो जहाज (फेरि) चढेर २०२३ जुलाई ३१ मा बिहानै हिँड्यौँ ।
साना तथा मझौला उद्यमीलाई ऋणकै चिन्ता
नेपालमा अधिकांश साना तथा मझौला उद्योग व्यक्ति वा परिवारले एकल ढङ्गले सञ्चालन गर्दै आइरहेका छन् । यहाँका साना तथा मझौला उद्योग विभिन्न कालखण्डमा अप्ठ्यारो अवस्थाबाट गुज्रँदै आएका छन् । दस वर्षे लामो सशस्त्र सङ्घर्ष, राजनीतिक उथलपुथल र यसले उब्जाएका चुनौती, भूकम्पले उत्पादन तथा व्यापारमा पारेका प्रभाव, नेपाल–भारत बोर्डरमा हुने ब्लकेड साथसाथै कोभिड–१९ को कारणले पारेको प्रभावले गर्दा नेपालका साना तथा मझौला उद्योग अप्ठ्यारो अवस्थाबाट गुज्रँदै आएका छन् । उनीहरूले घाटा बेहोर्नुपर्ने एवं दिइएको ऋण निर्धारित समयमा तिर्न नसक्ने अवस्था उन्पन्न भएको छ । नेपाल सरकारले विभिन्न समयमा सहुलियत कर्जा पनि दिँदै आएको छ
वास्तु बिर्संदा के हुन्छ ?
वास्तुको विषयमा हामी कमै चासो दिन्छौँ । करोडौँ खर्चेर बनाउने घरलाई वास्तुसम्मत मिलाउने कुरामा प्रायः थोरैको मात्र ध्यान पुगेको पाइन्छ । सहरको साँघुरो स्थानमा थोरै जग्गा चर्चेर बनाइने घरलाई वास्तुसम्मत बनाउन सम्भव नहुने तर्क पनि सुनिन्छ । वास्तु मिलाउन धेरै नै जग्गा चाहिन्छ भन्ने भ्रमले लगभग सबैलाई छोएको छ । केहीको तर्क छ– वास्तु भनेको अनावश्यक विषय हो । वास्तुका लागि धेरै नै जग्गा चाहिने हो या जति छ त्यतिमा पनि वास्तुसम्मत निर्माण गर्न सकिन्छ ? वास्तुशा
पर्यटकको आकर्षण बन्दै भक्तपुरको रानीपोखरी
बिहान उज्यालो नहुँदै पोखरी परिक्रमा गर्नेहरुको लर्को, दिउँसो आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक र साँझ उपत्यका बिभिन्न ठाउँबाट आउने पारिवारिक र युवा जोडीको भ्रमण अचेल देखिने यस्ता दृश्य उपत्यकाकै जेठो र ऐतिहासिक एवम् सांस्कृतिक महत्व बोकेको भक्तपुरको रानीपोखरीको हो ।
नेतृत्व, प्रणाली र बाह्य हस्तक्षेप
आजको युग विश्व प्रतिस्पर्धाको युग हो । आफ्नो भविष्य देख्न नसके नागरिक विश्वव्यापी अवसरहरूको खोजी गर्न स्वतन्त्र छन् । पछिल्लो समय हाम्रो देशमा पनि एउटा ज्यादै ठुलो त्रास वा हलचल फैलिरहेको छ, त्यो हो युवा पलायन । युवा देशमा बस्नै चाहँदैनन् । प्रत्येक युवाको मनमस्तिष्कमा छ, विदेशको सपना । दसैँ, तिहार र ज
असल शासनका बहुआयामिक सर्त
शासनले सत्ताको अभ्यासलाई बुझाउँछ । नागरिकको आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक एवं प्रशासनिक जीवनलाई प्रभाव पार्ने निर्णय तथा नीति कार्यान्वयनको अख्तियारी नै शासन हो । असल शासन आमनागरिकको अपेक्षा हो । जनताको अनुभूतिमा शीघ्र सेवा प्राप्ति, शान्ति, सदाचार र बहुपक्षीय विकासको अवसर नै शासन हो ।
राजनीतिको छायामा दलित आयोग
मन्त्रीपरिषद्को गठन आदेशले २०५८ साल फागुन ४ गते दाङका पद्मसिंह विश्वकर्माको नेतृत्वमा दलित आयोग गठन भएको थियो । त्यतिबेला पनि आयोगले दलितको हकहितमा अपेक्षाकृत काम गर्न सकेन । यही क्रममा २०६१ साल माघ ४ गते एमाले नेतृत्वको सरकारले दाङकै भागवत नेपालीको अध्यक्षतामा यो आयोग गठन भयो । स्थापनाकालदेखि नै राजनीतिक दलको छायाबाट दलित आयोग अलग भएन । दलका नेताहरूले यसलाई अलग बनाउन पनि चाहेनन्, जसका कारण दलित आयोगले अपेक्षाकृत काम गर्न सकेन ।
किन मौलाउँदै छ विदेश मोह ?
रोजगारी तथा उचित अवसरको खोजीमा बिदेसिने क्रम तीव्र छ । जसका कारण गाउँ बस्ती रित्तिँदै गएका छन् । विभिन्न सरकारका योजना तथा परियोजना तिनै रित्तिँदै गरेका बस्तीमा तेर्सिएका छन् । जतिखेर मानिसको बाक्लो बस्ती थियो र विकास खोज्ने मानिस थिए, त्यतिबेला मानिसले सडकलगायतका पूर्वाधार नहुँदा अनेकौँ दुःख कष्ट गरेर जीविका चलाए । जब मानिस विकास तथा अवसरको खोजीमा तराई तथा सहर बजारमा बसाइँ सर्ने क्रममा रहे र क्रमशः विदेश छि
मिथिला कलाको प्रतीकात्मक अर्थबोघ
मिथिला चित्रकलामा प्रतीकहरूको प्रयोगले मिथिलाको सम्पूर्ण सांस्कृतिक जीवन परिलक्षित भएको पाइन्छ । मैथिलहरूले हजारौं वर्ष पहिलेबाट उत्सवका लागि चित्रकलालाई विकसित पारेको देखिन्छ ।
पहिचानको बहुआयामिक प्रश्न
केही वर्षअघि नेकपा एमालेले मधेश जागरण कार्यक्रम गर्दा विरोधको सामना गर्नु परेको थियो । यतिखेर एमाले पुनः ‘सङ्कल्प यात्रा’ को नाममा मध्यपहाडी लोकमार्गबाट पश्चिम पूर्व अभियानमा छ । पश्चिमबाट पूर्वतर्फ हेलिनुमा पनि एमालेको आफ्नै बाध्यता छन् । नत्र सामन्यतया पूर्व पश्चिम कार्यक्रम हुनुपर्ने हो । पश्चिम पूर्व वा दक्षिण उत्तर सहज मेलोमेसो होइन । सुन्दै पनि अनौठो लाग्छ । पूर्व पश्चिम सङ्कल्प यात्रा गर्दा पहिलो गाँसमै ढुङ्गा लाग्ला भनेर नै एमालेले चलाखीपूर्वक पश्चिम पूर्व
बेबारिसे बालबालिकाको व्यवस्थापन
विभिन्न घटना तथा परिस्थितले बाबु, आमा, परिवारका सदस्य, अभिभावक र संरक्षकको संरक्षकत्व गुमाइ जीवन निर्वाहको सहाराबाट वञ्चित बालबालिका नै बेबारिसे बालबालिका हुन् । अपाङ्गता भएर, अवैधानिक तबरले गर्भधारण भई बच्चा जन्मिएर, अभिभावकले बोझको रूपमा लिएर, मानसिक सन्तुलन गुमाएका सडक आश्रित महिलाबाट बच्चा जन्मिएर पनि बालबालिका बेबारिसे भएका घटना भएका छन् । विभिन्न कानुनले बेबारिसे बालबालिकाको वैकल्पिक हेरचाहको व्यवस्था मिलाउने जिम्मेवारी सम्बन्धित स्थानीय तहको हुने व्यवस्था गरेको छ । यद्यपि यस्ता सबै बालबालिकाको उचित र सही तरिकाले हेरचाहको व्यवस्थापन हुन सकेको छैन ।
प्यालेस्टिनी बालबालिकाको के दोष ?
इजरायल र हमासबिच जारी युद्धमा सात हजारभन्दा बढी निर्दोष र निहत्था प्यालेस्टिनी बालबालिका मारिएका छन् । उनीहरूको बाँच्न पाउने अधिकार खोसिएको छ । युद्धमा दुई हजारभन्दा बढी बालबालिका घाइते र हजारौँ टुहुरा बनेका छन् । इजरायल सरकारले हमासलाई समाप्त पार्ने भन्दै खाद्यान्न आपूर्ति बन्द गरिदिएर गाजा क्षेत्रमा भीषण कारबाही जारी राखेपछि त्यहाँ चरम मानवीय सङ्कट देखा परेको हो ।
सङ्घीयता सबलीकरणमा शिक्षा कार्यालय
नेपालमा विसं १९१० मा दरबार स्कुलको स्थापना भएपछि औपचारिक शिक्षा र विसं १९१५ मा शिक्षा विभागको स्थापनासँगै शैक्षिक प्रशासनको सुरुवात भयो । विद्यालय खुल्ने क्रम बढ्दै गयो । २००७ सालसम्म मुलुकभर ३२१ वटा स्कुल खुलेका थिए । २००७ सालमा प्रजातन्त्रको बहालीसँगै शिक्षाको विस्तारले तीव्रता लिए पनि त्यसपछिका दुई दशकसम्म मुलुकको शिक्षा प्रणाली तदर्थ रूपमै चल्यो ।
बहसमा कर्मचारीको उमेर हद
हाल निजामती सेवाका कर्मचारीको अवकाश हुने उमेर ५८ वर्ष छ । संसद्मा पेस गर्न भनी गत भदौ २१ गते मन्त्रीपरिषद्ले स्वीकृत गरेको प्रस्तावित सङ्घीय निजामती सेवा ऐनमा कर्मचारीको अवकाशको उमेर हद ५८ वर्षबाट बढाएर ६० वर्ष पु¥याउने उल्लेख छ । केही वर्षअघिसम्म निजामती कर्मचारीको अवकाशको उमेर हद ५८ वर्ष नै कायम गर्ने कि ६० वर्ष पु¥याउने भन्ने विषयमा धेरै बहस भयो तर यतिखेर यो विषयमा खासै छलफल भएको सुनिँदैन । तथापि यो विषयमा
लैङ्गिक हिंसाको रोकथाम
लिङ्गका आधारमा गरिने हिंसा नै लैङ्गिक हिंसा हो । लिङ्गका आधारमा शारीरिक, भावनात्मक, सामाजिक, सांस्कृतिक, यौनिक र आर्थिक रूपमा प्रभावित पार्ने कार्यलाई लैङ्गिक हिंसा भनिन्छ । महिला, पुरुष वा अन्य लिङ्गी भएकै कारण हुने हिंसा हो, लैङ्गिक हिंसा । लैङ्गिक हिंसाको कुरा गर्दा महिला उपर बढी नै मात्रामा हिंसा हुने गरेकाले हामीले महिला हिंसा भनेर सम्झन्छौँ । लैङ्गिक हिंसा अन्तर्गत महिला र बालिकामाथि हुने हिंसाका साथै पुरुष र बालकप्रति हुने हिंसा पनि पर्दछन् । विश्वका अन्य
‘कोश टेपा नहर’ को निर्माणले दिएको सन्देश
झट्ट सुन्दा नेपालको पूर्व कोशी प्रदेशमा पर्ने कोशी टप्पुजस्तो सुनिने तर नेपालभन्दा बाहिर सार्क सदस्य राष्ट्र अफगानिस्तानको उत्तरी भेगमा निर्माणाधीन मानव निर्मित नदी वा सिँचाइ नहरको नाम हो ‘कोश टेपा नहर’ ।
कोपका मुद्दा र चुनौती
झन्डै तीन दशकदेखि विश्वका नेताहरू जलवायु आपत्कालमाथि वैश्विक प्रतिक्रिया तयार गर्नका लागि प्रायः हरेक वर्ष कोप (विश्व जलवायु सम्मेलन) मा सहभागी हुने गर्छन् । कोप अङ्गे्रजी भाषाको तीन अक्षर ‘सी, ओ, पी’ को रूप हो, जसको मतलब ‘द कन्फेरेन्स अफ द पार्टिज’ अर्थात् पार्टीहरूको सम्मेलन हो । पार्टी भन्नाले देश भन्ने बुझ्नु पर्छ । ती देशहरू जसले संयुक्त राष्ट्रसङ्घ जलवायु सम्झौता १९९२ मा हस्ताक्षर गरेका थिए ।
गरिबी निवारणतर्फको यात्रा
आफ्नो आय आर्जनबाट आफ्ना आधारभूत आवश्यकता पूरा गर्न नसक्ने व्यक्ति गरिब हो भने आर्थिक तथा सामाजिक कारणबाट कसैले भोग्नु परेका कष्टप्रद जीवनशैली गरिबी हो । मान्छेलाई बाँच्नका लागि आवश्यक पर्ने जग्गा, जमिन, पेसा, ज्ञान, सिप आदि जस्ता स्रोत, साधनहरूको न्यूनता र अनुपयुक्त संयोजन नै गरिबी हो, जुन सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक र कुशासनको उपज हो ।
भूकम्प प्रभावित क्षेत्रको अपेक्षा
मङ्सिर १७ गते दिउँसो । पारिलो घाममा एक जना आमा टोलाएर केही खोजिरहेको जस्तो देखिनुहुन्थ्यो । सडकदेखि करिब दस मिनेटको उकालो उक्लिएर एउटा टिम उहाँको नजिक पुग्यो । भूकम्पको ठिक एक महिनापछि प्रभावितको अवस्था, राहत र पुनस्र्थापनाको स्थिति तथा भूकम्प प्रभावित क्षेत्रमा आमसञ्चार र दूरसञ्चार अवस्थाको जानकारी लिन सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री रेखा शर्मासहित पत्रकारको टोली त्यहाँ पुगेको थियो ।
भारतमा प्रादेशिक निर्वाचनपछिको बहस
भारतको मध्य प्रदेश, राजस्थान, छत्तिसगढ र तेलङ्गानामा हालै सम्पन्न प्रादेशिक सभाहरूको निर्वाचनमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पार्टी भारतीय जनता पार्टीले सफलता हासिल गरेको छ । यस पार्टीले मध्य प्रदेश जस्ता ठुला राज्यलाई पुनः आफ्नो नियन्त्रणमा राख्न सफल भएको छ भने राजस्थान र छत्तिसगढ राज्यमा समेत आफ्नो नेतृत्वको सरकार बनाउने भएको छ । उपरोक्त दुई राज्यमा यसअघि भारतीय राष्ट्रिय कङ्ग्रेसको सरकार थियो । दक्षिणी भारतको राज्य तेलङ्गानामा कङ्ग्रेसले सरकार बनाउन सफलता हासिल गरेको छ तर हिन्दी हर्ट ल्यान्ड मानिएको मध्य प्रदेश, राजस्थान र छत्तिसगढमा उसले आफ्नो नियन्त्रण कायम राख्न नसक्नुले आउँदो लोक सभा निर्वाचनमा दूरगामी प्रभाव पार्ने छ ।
एनसेल सरकारमा आउन नदिने चलखेल
लाउडा काण्ड, धमिजा काण्ड, चेज एयर काण्ड, बालुवाटार जग्गा काण्ड, ३३ किलो सुन काण्ड, वाइडबडी काण्ड, यति होल्डिङ्गस आदि नेपालका चर्चित काण्ड हुन् । यिनै काण्डका बिच अर्को एउटा नयाँ काण्ड थपिएको छ, एनसेल खरिद बिक्री काण्ड । मलेसियाको टेलिकम जायन्ट आजियाटाले नेपालको एनसेलमा रहेको आफ्नो ८० प्रतिशत सेयर बेलायतको स्पेक्ट्रलाइट युके लिमिटेडलाई बिक्री गरी नेपालबाट बाहिरिने खबरले जाजरकोट र रुकुममा गत कात्तिकमा गएको विनाशकारी भूकम्पलाई नै ओझेलमा पारेको छ ।
मानव अधिकारका लागि मिडिया साक्षरता
मिडिया र मानव अधिकारबिच नङ र मासुको जस्तै सम्बन्ध हुन्छ । उन्नत समाज निर्माणमा दुवै पक्ष अत्यावश्यक भूमिकामा छन् । मिडियाले सूचना सम्प्रेषणमार्फत जनमत निर्माण गर्छ र राजकीय शक्ति प्रयोग गर्ने ठाउँमा रहेका सरोकारवाला पक्षलाई जवाफदेही बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । उता, मानवको रूपमा पृथ्वीमा जन्मिन पुगेका व्यक्तिमा नैसर्गिक रूपमै निहित अधिकार मानव अधिकार हुन् भन्ने कुरा स्पष्टै छ । तैपनि, मानवजातिमा मानसिक, नैतिक, राजनीतिक, आर्थिक, र
अर्थतन्त्रमा देखिएका चुनौती
मुलुकको अर्थतन्त्र र आर्थिक स्थितिका बारेमा प्रकाशित तथ्याङ्कबाट मुलुकको आर्थिक स्थिति गम्भीर चुनौतीपूर्ण मोडमा पुगेको देखिन्छ । उपभोगमा आधारित अर्थतन्त्र, व्यापारमा निर्भर आर्थिक गतिविधि, न्यून गार्हस्थ बचत, न्यून पुँजी निर्माण, न्यून लगानी, न्यून आन्तरिक उत्पादन, प्रतिस्पर्धी उत्पादन क्षमताको अभाव, उपलब्ध स्रोतको अविवेकपूर्ण वितरण, प्राकृतिक प्रकोप तथा अन्य संरचनागत समस्याका कारण न्यून आर्थिक वृद्विको अवस्था छ । यस्तै मुद्रास्फीति, परम्परागत उत्पादन प्रणाली, आधुनिक प्रविधिको अभाव, न्यून आन्तरिक उत्पादकत्व, बढ्दो उत्पादन लागत, बिचौलियाको बिगबिगीसँगै कमजोर आपूर्ति
सङ्कल्प यात्राका अन्तर्य
नेकपा (एमाले)का अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीमार्फत राष्ट्रिय राजनीतिमा नयाँ सन्देश प्रवाहित भइरहेको समृद्धिका लागि सङ्कल्प यात्राले नयाँ सन्देश दिइरहेको छ । झुलाघाटदेखि चिवाभन्ज्याङसम्मको पुष्पलाल मध्यपहाडी लोकमार्गलाई आधार बनाएर हुने यो अभियान नेपाली मोडलको मौलिक लङ मार्चका रूपमा हेरिएको छ । राजनीतिक दलहरू निर्वाचनदेखि निर्वाचनसम्म मात्रै जनताबिचमा जाने र त्यसबाहेकका समयमा जनताका दैनन्दिन जीवन यापनका विषयमा बेखबर हुने गरेको
निर्वाचन निष्ठा प्रवर्धनको घोषणा
यही मङ्सिर २० र २१ गते निर्वाचन आयोग नेपाल र स्वतन्त्र निर्वाचनका लागि एसियाली सञ्जाल (एएनएफई) को संयुक्त आयोजनामा दुई दिने एसियाली निर्वाचन सरोकारवाला मञ्चको छैटौँ सम्मेलन काठमाडौँमा सम्पन्न भयो । एसियाली निर्वाचन सरोकारवाला मञ्चको सम्मेलनमा निर्वाचन व्यवस्थापन निकाय, नागरिक समाजसँग सम्बन्धित संस्था र एसियाका अन्य निर्वाचनका सरोकारवालाको संलग्नता र सहकार्यमा निर्वाचन सुधारका विविध पक्षमा छलफल गरियो । ‘दिगो लोकतन्त्रको निर्माण ः निर्वाचनका चुनौती र अवसरहरूको सम्बोधन’ मुख्य नारा रहेको सम्मेलनबाट ‘निर्वाचन सुधारमार्फत लोकतन्त्रको सुदृढीकरण र निर्वाच
