दीपक श्रेष्ठ
गोरखापत्र संस्थान ग्रन्थकोश र पत्रपत्रिका
श्री ३ देवशमशेरको शासनकालमा (वि.सं. १९५८ ज्येष्टवदि ३ सोमबार) गोर्खापत्र नामक साप्ताहिक पत्र निस्क्यो । यो नेपाली भाषाको सबभन्दा पहिलो देशीय पत्र हो (श्रेष्ठ, २०१७) ।
मधेशमा रमाएका धानुक
मुख्य गरी नेपालको कोशी र मधेश प्रदेशमा बसोवास गर्ने धानुक जातिको भारत, बङ्गलादेश र पाकिस्तानमा समेत बसोवास रहेको छ । यो जातीय समूहलाई धानुक, धानुका, धनिक, धेनिक, धानका, धानकिया, धनूर आदि थरले समेत चिनिन्छ ।
पहिचान खोज्दै लेप्चा जाति
इलाम जिल्लामा लेप्चा जातिको बसोवास रहेको छ । आफ्नै भाषा, वेशभूषा, संस्कृति, जनजीवन र परम्परा रहेको यो जातिका कतिपय विषयमा खोज र अनुसन्धान हुनै बाँकी छ ।
दुम्जा–भँगेरी बन्दै छ इतिहासको प्रतिविम्ब
त्यस समय वीरशमशेर राणा श्री ३ प्रधानमन्त्री थिए । वीरशमशेरसमक्ष एकदिन दरबारकी ‘केटी’ ले आफ्नो दाइ दण्डित भएको उजुर गरिन् । त्यति मात्र होइन, ती ‘केटी’ ले डिट्ठा कालिदासविरुद्ध कुरासमेत लगाइदिइन् । भोलिपल्टै डिट्ठा कालिदासलाई दरबारमा हाजिर गराइयो ।
दोलखा चिनाउने सुरेल
दोलखा जिल्लाको चरीकोटबाट उत्तरतिर ३५ किलोमिटर दूरी तय गरेपछि तामाकोशी किनार पुगिन्छ– सिङ्गटी । त्यहाँबाट करिब १० किलोमिटर पूर्व अघि बढेर सुरीखोला पछ्याउँदै जाँदा पुगिन्छ सुरी । जहाँ सुरेल जातिको बसोबास रहेको छ ।
नाच्न हुरुक्कै मेचे
आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान ऐन, २०५८ अनुसार सूचीकृत ५९ जातिमध्ये लोपोन्मुख समूहमा मेचे जाति रहेको छ ।
सामूहिकतामा विश्वास गर्ने चेपाङ
अतिसीमान्तकृत आदिवासी जनजातिका रूपमा सूचीकृत चेपाङको मूल थातथलो धादिङ, चितवन, मकवानपुर र गोरखा जिल्लामा छ ।
नदीमा रमाउने माझी
नेपालका नदी किनार छेउछाउमा माझी, दनुवार र दरै जाति छरिएर रहेको पाइन्छ । बागमती प्रदेश र यसको आसपासमा यी जातिको बसोबास बढी छ ।
सङ्कटमा छन् हायू
रामेछाप, सिन्धुलीमा बढी बसोबास भएका हायू जाति लोपोन्मुख जातिमा सूचीकृत छ । आफ्नो भाषा, भेष, संस्कार र संस्कृति रहेका हायू जाति राज्यका सेवा सुविधाबाट वञ्चित समूहमा समेत पर्दछ । त्यसैले राज्यले २०६४÷६५ सालदेखि हायू जातिलाई मासिक भत्ताको समेत व्यवस्था गर्दै आएको छ ।
पहिचान खोज्दै भुजेल
राई, लिम्बू र भुजेल भाषामा अभिवादन गर्ने यी शब्दले केही समानता बोकेको पाइन्छ ।
समाजमा रमाउँदै राजी
राउटेजस्तै घुमन्ते, फिरन्ते जीवनमा रमाउने राजी जातिले अहिले चाहिँ स्थायी बसोबास थालेका छन् ।
राजवंशीमा चल्छ महिलाको हैकम
पूर्वी नेपालको झापा, मोरङ र सुनसरीमा सघन रूपले बस्दै आएका राजवंशी जाति सो क्षेत्रको भूमिपुत्र मानिन्छन् ।
आफ्नै शासनमा रमेका सन्थाल
झापा, मोरङ र सुनसरी जिल्लामा सतार/सन्थाल जातिको बसोबास रहेको छ । मेहनती र सोझो जाति सतार आफूलाई सन्थाल भन्न रुचाउँछन् । यिनलाई सौताल पनि भनेको पाइन्छ । राजवंशीले यिनलाई मितुआ भन्छन् ।
चिनियाँ साहित्य नियाल्ने कृति
नेपाल–चीन मैत्री सम्बन्ध निकै पुरानो हो । चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बतसँग नेपालका हिमाली क्षेत्रको सभ्यता, संस्कृति, जनजीवन र व्यापारको लामो शृङ्खला छ । यस्ता सम्बन्ध राज्यस्तरमा मात्र होइन, नागरिक र सामाजिकस्तरमा समेत रहेको छ ।
अलमलमै पहरी
ललितपुर र काभ्रे जिल्लामा मुख्य थातथलो भएका पहरी जाति सीमान्तकृत जातिका रूपमा सूचीकृत छ ।
