पुरुषोत्तम सुबेदी
पश्चिम नवलपरासी, असोज १४ गते । वडा दसैँको महान पर्वको अवसरमा पश्चिम नवलपरासीको ऐतिहासिक तथा धार्मिक शक्तिपीठ पाल्हीभगवती मन्दिरमा भक्तजनहरूको उल्लेख्य घुईंचो लागेको छ ।
दसैँको विशेष महत्व बोकेकाले यस क्षेत्रका साथै छिमेकी जिल्ला र भारतको सीमावर्ती क्षेत्रबाट समेत हजारौंको संख्यामा भक्तजनहरू पाल्हीभगवतीको दर्शन गर्न आउने गरेका छन्। विशेषगरी फूलपाती, महाअष्टमी र महानवमीको दिन मन्दिरमा दर्शनार्थीको भीड थामिनसक्नुको हुने गरेको छ।
पश्चिम नेपालको पाल्ही क्षेत्रमा अवस्थित भगवती मन्दिर को वास्तविक निर्माणकाल अस्पष्ट रहे पनि यस स्थानको ऐतिहासिक महत्त्व प्राचीन कालदेखि नै महत्त्वपूर्ण रहेको प्रमाणहरूले पुष्टि गरेका छन् । मन्दिरलाई यहाँ शासन गर्ने शक्तिशाली सेन वंशीय राजाहरू को कुलदेवीको रूपमा पूजिने गरेको स्थानीय इतिहासकार र किम्बदन्तीहरूले बताएका छन्।
स्थानीय किम्बदन्तीहरूका अनुसार पाल्ही क्षेत्रमा लामो समयसम्म शासन गरेका सेन राजाहरूले यस भगवतीलाई आफ्नो पारिवारिक संरक्षक देवी(कुलदेवीको रूपमा मान्दथे। राजाहरू कुनै पनि युद्धमा जानुअघि वा राज्यको कुनै ठूलो कार्य सुरु गर्नुअघि सफलताको आशीर्वाद लिनका लागि अनिवार्य रूपमा यहाँ आउने परम्परा रहेको थियो। यसले तत्कालीन राजसंस्थामा यो मन्दिरको धार्मिक तथा रणनीतिक महत्त्व कति ठूलो थियो भन्ने देखाउँछ।
यस क्षेत्रको नाम 'पाल्ही' कसरी रह्यो भन्ने विषयमा पनि इतिहासकारहरूले फरक(फरक अनुमान लगाएका छन्। केही शोधकर्ताहरूका अनुसार, कुनै समय यहाँ राजाको विशाल दरबार वा बलियो किल्ला रहेको र सोही शब्द अपभ्रंश भएर 'पाल्ही' नाम रहन गएको हुन सक्छ। यो अनुमानले पनि यस स्थानको राजनीतिक केन्द्रको रूपमा रहेको पुरानो पहिचानलाई बल पु¥याउँछ।
मन्दिरको वास्तुकला र यहाँबाट प्राप्त भएका पुराना भग्नावशेषहरू को अध्ययन गर्दा यो स्थल सामान्यतया मध्यकाल वा त्यसभन्दा पनि पुरानो समयदेखि नै निरन्तर पूजाआराधनाको केन्द्र रहेको पुष्टि हुन्छ। यी प्रमाणहरूले मन्दिरको धार्मिक मात्र नभई पुरातात्त्विक महत्त्वसमेत उच्च रहेको देखाउँछ।
पाल्ही भगवती मन्दिर केवल एक धार्मिक स्थल नभएर यो क्षेत्रको राजनीतिक इतिहास, सेन राजाहरूको आस्था र प्राचीन संस्कृतिको एउटा जीवन्त धरोहर हो। यसको संरक्षण र थप अनुसन्धानले नेपालको मध्यकालीन इतिहासमा नयाँ प्रकाश पार्न सक्ने सम्भावना छ
भक्तजनहरूले दुर्गा भवानीको पूजाअर्चना गर्दै सुख, शान्ति र समृद्धिको कामना गरिरहेका छन्। कतिपयले आफ्नो भाकल पूरा गर्नका लागि बोका, हाँस, कुखुरा आदिको बलि चढाउने तथा दीप प्रज्वलन गर्ने कार्य पनि गरिरहेका छन् । मन्दिर व्यवस्थापन समितिले भक्तजनहरूको सुविधाका लागि विशेष प्रबन्ध मिलाएको छ। भीड व्यवस्थापन गर्न र शान्ति सुरक्षा कायम राख्नका लागि सुरक्षाकर्मी परिचालन गरिएको छ।
दसैँको समयमा यहाँ पूजा गर्नाले मनोकांक्षा पूरा हुने धार्मिक विश्वास रहिआएको छ।पाल्हीभगवती मन्दिरमा लागेको यो भक्तजनको घुईंचोले दसैँ पर्वको धार्मिक आस्था र उमंगलाई स्पष्ट रूपमा झल्काउँछ । यसले स्थानीय कला, संस्कृति र धार्मिक पर्यटनको प्रवद्र्धनमा समेत टेवा पु¥याएको छ ।
