पर्यटकीय स्थल तिम्बुङ पोखरी

अधिकांश लिम्बूभाषी विद्वान एवं स्थानीय तिम्बुङवासीका अनुसार लिम्बू भाषामा बन्दुक पड्किएको आवाजलाई ‘तेम्बक’ भनिने हुनाले अपभ्रंश भएर तिम्बुकको अर्थ ‘बन्दुक पड्केको’ बोध हुन्छ । लिम्बू भाषामा ‘ते’ भनेको ‘बन्दुक’, ‘बुङ्’ भनेको ‘पड्किएको’ अर्थ अनुसार पोखरीभित्र समय समयमा बन्दुक पड्केको जस्तो आवाज सुनिएकाले नाम नै ‘तिम्बुक पोखरी’ रहन गएको भनिन्छ । त्यसै गरी कतिपय लिम्बूभाषी विद्वान्का अनुसार ‘तिम्बु’ भनेको ‘टिलपिल भरिएको’ भन्ने अर्थ बोध हुने भएकाले यो पोखरीको नाम तिम्बुङ पोखरी रहन गएको हो । करिब ४६६ मिटर लम्बाइ र १५४ मिटरदेखि दुई सय मिटरसम्म चौडाइ रहेको तिम्बुङ पोखरी नेपाल–भारत सिमानादेखि एक किलोमिटरभित्र नेपालको ताप्लेजुङ, पाँचथर जिल्लाको सिमानामा पर्छ । 

यो पोखरीको गहिराइ यति नै छ भनेर किटान गरी भन्न सकिएको छैन । समुद्री सतहबाट करिब चार हजार ४८० मिटर उचाइमा अवस्थित तिम्बुङ पोखरीबाट निस्केको पवित्र खोलाले ताप्लेजुङ जिल्ला र पाँचथर जिल्लालाई जोडेको छ । पाँचथर जिल्लाको सदरमुकाम फिदिमबाट करिब १८ कोस टाढा तिम्बुङ पोखरी पाँचथर फलैँचा गाविस हालको याङवाराक गाउँपालिका र ताप्लेजुङ जिल्लाको कालीखोला गाविस हालको सिदिङ्वा गाउँपालिकामा अवस्थित छ । त्यसकारण ताप्लेजुङ र पाँचथर दुई वटै जिल्लाका आआफ्ना आस्थाका केन्द्रका रूपमा कहिल्यै नछुट्टिने गरी जोडिएको छ, तिम्बुङ पोखरी । प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण तिम्बुङ दुई वटै जिल्लाका अमूल्य सम्पदाका रूपमा कहलिएको ऐतिहासिक पोखरी हो । 

देशकै यस्तो रमणीय स्थलमा गएर यहाँका प्राकृतिक छटासँग रम्न, चुम्नका लागि पाँचथर फिदिमको गणेश चोक अथवा ताप्लेजुङको फुङलिङ बजारबाट जान सकिन्छ । तिम्बुङ पोखरी जाने उत्तम सिजन सामान्यतः जेठदेखि असोजसम्म हो । असोजमा यहाँका प्राकृतिक दृश्य खुल्ने भएकाले अवलोकन गर्न आउने जोकोहीका लागि यो ठाउँ मनमोहक छ । त्यसपछि यो क्षेत्र हिँउको सिरकले ढकमक्क ढाकिन सुरु गर्छ । हिउँ खेलेर आनन्द लिन चाहनेका लागि यो क्षेत्र झनै रमाइलो र मनमोहक छ । छिमेकी राष्ट्र भारतको सिक्किमसँग सीमा जोडिएको पर्यटकीय तीर्थस्थल तिम्बुङ पोखरी क्षेत्र जैविक विविधताका हिसाबले जिल्लाको राजधानी नै मानिन्छ । यो क्षेत्र पदमचाल, विसमा, चिराइतोलगायतका अमूल्य जडीबुटीको अथाह भण्डार क्षेत्र हो । तिम्बुङ पोखरी जाने क्रममा बाटोमा हिमाली जनावर, पन्छी र विभिन्न प्रजातिका वनस्पती देख्न सकिन्छ । 

यो क्षेत्र धार्मिक तीर्थस्थलका हिसाबले पुण्य भूमि हो । यहाँ आएर दर्शन गर्दा मानिसले सोचेको पुग्ने र मोक्ष प्राप्त गर्न सकिने गहिरो आस्था एवं विश्वास रहिआएको छ । तिम्बुङ पोखरी क्षेत्रको वरपर शिवपोखरी, सूर्यकुण्ड, दुधकुण्ड, हाँसपोखरी, मयूरपोखरी, नीरपोखरीलगायतका अनेक पोखरी छन् । यस क्षेत्रमा कुम्भकर्ण हिमालवरिपरि प्रशस्त कुण्ड मालाकार रूपमा रहेकाले यस स्थानलाई पूर्वको गोसाइँकुण्ड पनि भन्ने गरेको पाइन्छ । सफा, स्वच्छ र पारदर्शी देखिने तिम्बुङ पोखरीभित्र तीर्थालुले चढाएका सिक्का पोखरीको पिँधमा जस्ताको तस्तै टलक्क टल्केको देख्न सकिन्छ । 

विश्वको तेस्रो सर्वोच्च शिखर कञ्चनजङ्घा हिमालनजिक रहेको यो पोखरी हेर्न आउने पर्यटकले अनेक आनन्द लिन पाउँछन् । अतः कञ्चनजङ्घा, कुम्भकर्ण हिमालको मनोरम दृश्य पनि नियाल्दै तिम्बुकको पोखरीमा मन भुलाउँदै मनोरञ्जन लिने पर्यटक यो ठाउँमा एक पटक आएपछि घरी घरी आइरहन्छन् । नेपाल सरकारले देशका प्रमुख सय पर्यटकीय गन्तव्यको सूचीभित्र तिम्बुङ पोखरीलाई पनि सूचीकृत गरेपछि यस क्षेत्रमा वार्षिक बजेट विनियोजन हुँदै आएको छ । त्यो विनियोजित बजेटले यस क्षेत्रमा होमस्टे, सडकलगायतका विकास निर्माण र सञ्चालनमा ठुलो सहयोग पु¥याउँदै आएको छ । 

इसापूर्व ८०० ताका हिमालय क्षेत्रवरिपारि भोट, चीन र हिमालय नेपालमा बसोबास गर्दै आएका स्थानीय प्रथम किराँती राजा यलम्बर हाङका वंशज, सन्तान र सन्ततीहरूले लामो समयसम्म नेपालमा राज्य गर्न सफल भए । यलम्बर हाङ उपत्यकामा लामो समयसम्म शासन गर्ने महिषपाल राजाहरूमध्येका अन्तिम राजा भुवनसिंहलाई परास्त गरी पहिलो किराँत राजाका रूपमा उदाउनुभयो । राजा यलम्बरले पवित्र तिम्बुङ पोखरीमा स्नान गर्नुभएको स्मरण स्थानीय जनमानसमा व्याप्त छ । यसरी यलम्बरकालीन अस्तित्वसँग गाँसिएको तिम्बुङ पोखरी र सँगैका अन्य दुधकुण्ड प्रागैतिहासिक कालदेखि नै राष्ट्रिय पहिचान बोकेर बसेका छन् । भोट तिब्बत र सोलु सगरमाथा जोड्ने नाङपाला भन्ज्याङदेखि भोट तिब्बतको रिउ र ताप्लेजुङ ओलाङचुङ्गोला जोड्ने टिपताला भन्ज्याङ अनि सिक्किम र ताप्लेजुङ पाँचथर जोड्ने तिम्बुङ पोखरी क्षेत्र राई, लिम्बूहरूको पहिचानयुक्त उद्गमस्थल एवं पावन जन्मभूमि हो ।

यसरी प्रागैतिहासिक, प्राचीन, पुरातात्त्विक महत्वको लिम्बू पहिचानसँग जोडिएको विश्वासमा आधारित तिम्बुङ पोखरीलाई नयाँ नामबाट होइन; पुरानै परम्परागत पुरातात्त्विक नाम तिम्बुङबाटै पोखरीको पहिचान अक्षुण्ण राख्नु राज्यको दायित्व हुन आएको छ । यस क्षेत्रको मौलिक पहिचान कायम राख्न स्थानीयवासीले समय समयमा खबरदारी गर्नुपर्ने हुन्छ । तिम्बुङ पोखरी नेपाल र आमनेपाली जनमानसको ऐतिहासिक आस्था, प्राचीन पहिचान, पुरातात्त्विक महत्व र अस्तित्वसँग जोडिएको संवेदनशील धरोहर हो । यस्तो मनै लोभिने ऐतिहासिक ठाउँमा एक पटक आएर गएका पर्यटकको धीत मर्दैन । बारम्बार आइरहन मन लाग्छ भन्ने पर्यटककै भनाइ सुनिन्छ । त्यसकारण स्थानीय, राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकहरू यस पवित्र ऐतिहासिक तिम्बुङ पोखरी आइरहन्छन्, घरी घरी ।