अन्तर्राष्ट्रिय खेलको महामञ्च सन् २०२४ को ग्रीष्मकालीन ओलम्पिक नजिकिँदै गर्दा खेलाडीहरू मात्र नभई प्रत्येक पटक दर्शकलाई प्रविधिका नयाँ आविष्कारले ध्यान आकर्षित गर्ने गरेका छन् ।
ओलम्पिक खेलमा खेलाडीको कार्यकुशलता प्रदर्शन मात्र नभई नतिजाको शुद्धता र दर्शकको अनुभवलाई समेत प्रविधिले अझ यादगार र रोमाञ्चक बनाउँदै आएको छ । अहिले विश्व पेरिस– २०२४ ओलम्पिकको तयारी गर्दै छ ।
सुरुवातका दिनमा ‘म्यानुअल’ समय मापन र साधारण उपकरणबाट आजको अत्याधुनिक युगसम्म आइपुग्दा प्रविधिले ओलम्पिकको विकास, विस्तार र प्रचारमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । खेलाडीको प्रदर्शनमा सुधार गर्न, नतिजाको शुद्धता सुनिश्चित गर्न र दर्शकको अनुभवलाई थप उचाइँमा पु¥याउन नवीन प्रविधिको प्रयोग अग्रस्थानमा रहँदै आएको छ ।
क) प्रारम्भिक आविष्कार (सन् १८९६–१९४८)
पहिलो आधुनिक ओलम्पिक (सन् १८९६)
एथेन्समा भएको पहिलो आधुनिक ओलम्पिक खेलमा मान्छेले आफैँ समय टिपोट (म्यानुअल टाइम किपिङ) गर्नुपथ्र्यो । साधारण उपकरण मात्र प्रयोग भएको थियो । त्यतिबेला स्टपवाच प्रविधि निकै प्रारम्भिक चरणमा थियो । त्यसैले ओलम्पिकका नतिजालाई ‘म्यानुअल रेकर्ड’ गरिन्थ्यो ।
फोटो फिनिस प्रविधि (सन् १९३२)
सन् १९३२ मा भएको लसएन्जलस ओलम्पिकमा पहिलो पटक फोटो फिनिस क्यामराको प्रयोग गरिएको थियो । दौड प्रतियोगितामा प्रतियोगी यति नजिक हुन्छन् कि विजेताको निर्णय गर्न कठिन हुन जान्छ । त्यसैले फिनिस (अन्तिम) लाइन पार गर्ने क्रममा उनीहरूको तस्बिर जाँच गर्नु पर्छ । यो प्रविधि दौडको नतिजामा शुद्धता ल्याउन सहयोगी हुन्छ । लसएन्जलसमा सन् १९३२ मा आयोजित ओलम्पिकमा यो प्रविधि पहिलो पटक प्रयोगमा आएको थियो ।
इलेक्ट्रोनिक टाइमिङ (सन् १९४८)
सन् १९४८ मा भएको लन्डन ओलम्पिकका ट्र्याक इभेन्टमा इलेक्ट्रोनिक टाइमिङको सुरुवात भयो । स्विस कम्पनी ओमेगाले एथलेटिक प्रतियोगितामा समयको सटिकता मापनका लागि नयाँ मानक राख्दै सेकेन्डको सबैभन्दा नजिकको सयौँ भागमा समय मापन गर्न सक्ने उपकरण प्रयोगमा ल्याएको थियो ।
ख) प्रविधिको उन्नति (सन् १९६०–२०००)
टेलिभिजन ओलम्पिक (सन् १९६०)
पहिलो पटक सन् १९६० मा भएको रोम ओलम्पिकको प्रत्यक्ष प्रसारण (लाइभ) टेलिभिजनमा देखाइएको थियो । यो ओलम्पिकका खेल संसारभर टेलिभिजन प्रत्यक्ष प्रसारणमार्फत घर घरमा पु¥याइयो । यस प्राविधिक फड्कोले ओलम्पिकलाई विश्वव्यापी दर्शकमाझ थप पहुँच योग्य बनायो । यसले गर्दा ओलम्पिक खेलको लोकप्रियता र पहुँच निकै बढ्यो ।
इलेक्ट्रोनिक टचप्याड र उच्च समस्थलीको खेल (सन् १९६८)
सन् १९६८ मा भएको मेक्सिको सिटी ओलम्पिकमा पौडी प्रतियोगितामा पहिलो पटक इलेक्ट्रोनिक टचप्याडको प्रयोग गरियो । जसको प्रयोगले नतिजा सटिक र निष्पक्ष बनाउन धेरै सहयोग पुग्यो । साथै यसअघि उच्च समस्थलीका खेल निकै चुनौतीपूर्ण मानिन्थे । यस ओलम्पिकले यस्ता चुनौतीलाई परास्त ग¥यो ।
प्रायोजनको युग (सन् १९८४)
सन् १९८४ मा भएको लसएन्जलस ओलम्पिकमा व्यावसायिक प्रायोजनका साथै उन्नत प्रसारण प्रविधिको व्यापक प्रयोग भयो । यसले गर्दा खेलमा ठूलो मात्रामा आर्थिक लगानीको सुरुवात भएको थियो । जसबाट खेलाडीका लागि राम्रो प्रशिक्षण सुविधाका साथै उपकरणको विकास गर्न सहयोग पुग्न गयो । यसले खेलाडीका लागि राम्रो तालिम सुविधा र उपकरणको विकासमा ठूलो लगानी जुटेको थियो ।
डिजिटल क्रान्ति (सन् १९९६)
सन् १९९६ मा भएको एटलान्टा ओलम्पिकलाई ‘प्रविधि खेल’ भनेर चिनिन्छ । यस बेला इन्टरनेटको प्रयोगले वास्तविक समय अपडेट, डिजिटल इमेजिङ र उन्नत स्कोरिङ सिस्टमलगायतका कुरा सम्भव भयो । यस ओलम्पिकमा पहिलो पटक जम्न्यास्टिक खेलमा तत्काल रिप्ले गर्न सफल प्रयोग गरियो । यस प्रविधिको प्रयोगले खेलको निर्णयमा शुद्धता र प्रभावकारिता बढायो ।
ग) २००० देखि अहिलेसम्म
प्रविधि प्रदर्शन (सन् २००८)
सन् २००८ मा भएको बेइजिङ ओलम्पिकले प्रविधि आविष्कारका लागि नयाँ मानक स्थापित ग¥यो । यस ओलम्पिकमा उच्च गुणस्तरीय प्रसारण, उन्नत टाइमिङ सिस्टम र डिजिटल मिडियाको व्यापक प्रयोगबाट दर्शकमाझ खेलको अनुभव परिवर्तन गरेको थियो ।
पहिरनयोग्य (वियरेबल) प्रविधि (सन् २०१२)
सन् २९१२ मा भएको लन्डन ओलम्पिक वियरेबल प्रविधिको व्यापक प्रयोगका लागि प्रसिद्ध छ । यस ओलम्पिकमा पहिलो पटक खेलाडीले वियरेबल उपकरणको प्रयोग गरे । जसले गर्दा खेलाडीको हृदयको गति, अधिक सटिक प्रशिक्षण र प्रदर्शनको विश्लेषणलगायतका तथ्यलाई अनुगमन गर्न सहज भयो ।
हरित पहल (सन् २०१६)
सन् २०१६ मा भएको रियो ओलम्पिक पर्यावरणमैत्री प्रविधि र अभ्यास समावेश गर्दै दिगोपनमा केन्द्रित रह्यो । यसमा नवीकरणीय ऊर्जाका स्रोतहरू, पानी पुनः प्रयोग प्रणाली र हरित निर्माण प्रविधिलाई प्राथमिकता दिइयो । यसका साथै प्रसारण प्रविधिमा विस्तार, भर्चुअल रियालिटी (भिआर) अनुभवका साथै खेल प्रशंसकलाई खेलसँग प्रत्यक्ष संलग्न हुने नयाँ तरिका प्रदान ग¥यो ।
चुनौतीबीच प्रविधिको विजय (सन् २०२०)
कोभिड–१९ सर्वमहामारीका कारण सन् २०२० को भएको टोकियो ओलम्पिकमा नवीन प्रविधिको प्रयोग भयो । यस ओलम्पिकमा प्रत्यक्ष रूपमा सहभागी हुन नसक्ने खेल पारखीलाई भर्चुअल रियालिटी, अगुमेन्टेट रियालिटी, एआई र रोबोटिक्सले खेलमा नयाँपनको अनुभव प्रदान ग¥यो ।
पेरिस ओलम्पिकमा प्रविधि
हामी २०२४ को पेरिस ओलम्पिकको नजिक पुगेको अवस्थामा विश्वमा उन्नत प्रविधिको विकास र प्रयोग जारी रहेको छ । यस ओलम्पिकमा स्मार्ट स्टेडियम, दिगो पूर्वाधारदेखि एआई निर्देशित विश्लेषणका साथै अद्वितीय खेलले नयाँ अनुभव दिने छ ।
ओलम्पिक खेलले समयसँगै प्रगति गरिरहेको छ । विगतदेखि अहिलेसम्म आइपुग्दा ओलम्पिकले नयाँ प्रविधिलाई आत्मसात् गर्दै आएको छ । खेलाडीमा उपलब्धि र प्रतिस्पर्धाको भावना जगाउँदै गर्दा प्रविधिको गहिरो प्रभावलाई सम्झनुपर्ने हुन्छ । जसले ओलम्पिकको इतिहास र भविष्यलाई आकार दिएको छ ।
