लक्ष्मी सापकोटा
सयपत्री मालाको आयातमा रोक
सयपत्री मालाको आयातमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ । कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयअन्तर्गतको प्लान्ट क्वारेन्टाइन तथा विषादी व्यवस्थापन केन्द्रले सयपत्री फूलका मालाको आयातमा रोक लगाएको हो । केन्द्रले माला आयातका लागि अनुमति दिन बन्द गरेको छ ।
गरिबी निवारण लक्ष्य हासिल गर्न चुनौती
गरिबी निवारणको राष्ट्रिय लक्ष्य हासिल हुन चुनौतीपूर्ण रहेको देखिएको छ । खासगरी कोभिड–१९ महामारी र युक्रेन–रुस युद्धका कारण आर्थिक गतिविधि सङ्कुचन भएकाले त्यसको प्रभाव गरिबी निवारणमा परेको बताइएको छ । सरकारी तथ्याङ्कअनुसार अहिले निरपेक्ष गरिबीको रेखामुनि रहेको जनसङ्ख्या १८.७ प्रतिशत रहेको छ भने बहुआयामिक गरिबीमा रहेको जनसङ्ख्या १७.४ प्रतिशत रहेको छ । प्रतिव्यक्ति आय एक हजार चार सय अमेरिकी डलर रहेको छ ।
खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर तर वार्षिक चौहत्तर अर्बको खाद्यान्न आयात
खाद्यान्नमा नेपाल बचतकै अवस्थामा रहे पनि बर्सेनि निकै ठूलो परिमाणमा खाद्यान्न आयात हुने गरेको छ । मुलुकमा आव २०७८/७९ मा एक करोड सात लाख ७२ हजार मेट्रिक टन खाद्यान्न (धान, मकै, गहुँ, कोदो, फापर, जौ) उत्पादन हुने गरेको तथ्याङ्क छ । यस उत्पादनबाट बीउ, जर्ती, पशुु आहार, भण्डारण तथा प्रशोधन नोक्सानी कटाएर ७५ लाख ३० हजार मेट्रिक टन उपभोग योग्य खाद्यान्न उपलब्ध हुने कृषि तथा पशुुपन्छी विकास मन्त्रालयको तथ्याङ्क छ ।
फूलमालाको मूल्य वृद्धि
आगामी तिहारका लागि तीन लाख सङ्ख्यामा माला आयात गरिने भएको छ ।तिहारमा खपत धेरै हुने हुँदा स्थानीय उत्पादनले बजार माग धान्न नसक्दा तीन लाख सङ्ख्यामा सयपत्री माला आयात गर्न लागिएको हो । तिहार आउन दुई साता बाँकी रहँदा व्यवसायीले तिहारलाई लक्षित गरेर माला आयात गर्ने तयारी गरेका छन् ।
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सङ्ग्रहालयको उद्घाटन
काठमाडौं, असोज १४ गते। महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सङ्ग्रहालयको उद्घाटन गरिएको छ। काठमाडौँ महानगरपालिका–३०, मैतीदेवी कविकुज्जस्थित महाकवि देवकोटाको घरलाई पुनः निर्माण गरी सङ्ग्रहालय बनाइएको हो। नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान अन्तर्गत रहने सो सङ्ग्रहालय निर्माणका लागि नेपाल सरकारले देवकोटा परिवारसँग उक्त घर, जग्गाको मोहियानी हक प्राप्त गरेको थियो। उक्त जग्गा गुठी संस्थान अन्तर्गतको गुठी रहेकाले संस्थानको हक यथावत रहने गरी प्रज्ञा प्रतिष्ठानका लागि नेपाल सरकारले जग्गाको मोहियानी हक खरिद गरेको थियो। नेपाल सरकार, संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयान मन्त्रालय, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, काठमाडौँ महानगरपालिका वडा नम्बर ३० लगायतका निकायले २०७५ सालबाट सङ्ग्रहालय निर्माणको पहल गर्दै आएका थिए। भित्रीबाटो समेत एक रोपनी १ पैसामा फैलिएको देवकोटा निवासको सम्पूर्ण जग्गाको मूल्य पाँच करोड रुपियाँ मूल्याङ्कन गरिएको थियो। सङ्ग्रहालयमा तीन तला, देवकोटाले अध्ययन गर्ने कोठा लगायत १६ कोठा, वाचनालय, लिफ्ट र आधुनिक सञ्चार सुविधा उपलब्ध छ। करिव सात करोड रुपियाँमा निर्माण गरिएको सङ्ग्रहालयमा देवकोटाका कृति, श्रव्य दृश्य सामग्री तथा उनले प्रयोग गरेका सामानहरू राखिएका छन्। महाकविको घरको मौलिकता यथावत राखेर सङ्ग्रहालयमा केही आधुनिक सुविधा तथा संरचना थप गरिएको नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव प्रा. जगतप्रसाद उपाध्यायले जानकारी दिनुभयो। सङ्ग्रहालय परिसरमा देवकोटाको पूर्णकदको सालिक राखिएको छ। यसैगरी देवकोटाले अध्ययन गर्ने कक्षमा कविता वाचन गर्दैगर्दा मन्त्रमुग्घ बन्नुभएका देवकोटाको आकर्षक सालिक राखिएको छ। दुवै सालिक वरिष्ठ मूर्तिकार बालकृष्ण तुलाधर (वर्ष ८६), ले बनाउनु भएको हो। सालिक बनाउन उहाँका छोरा कलाकार राजु तुलाधर र कलाकार विना महर्जनले सहयोग गर्नुभएको थियो। उद्घाटन कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्नुहुँदै नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति गंगाप्रसाद उप्रेतीले नेपालका महाकविको योगदानलाई चिरस्थायी गर्न सङ्ग्रहालय सहायक हुने विश्वास व्यक्त गर्नुभयो। सङ्ग्रहालयमा सर्जकहरूका लागि वाचनालयको सुविधा उपलब्ध गराइने भन्दै उहाँले महाकवि देवकोटाले प्रयोग गर्नुभएका सामग्री कसैसँग भए सङ्ग्रहालयलाई उपलब्ध गराई दिनहुन आग्रह पनि गर्नुभयो। नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पूर्व कुलपति वैरागी काइँलाले मानिस धन, धर्म, जातले नभएर प्रतिभा र परिश्रमले जीवन्त हुने बताउनुभयो। उहाँले देवकोटा त्यही कोटीका भएको उल्लेख गर्नुभयो। वरिष्ठ समालोचक प्रा. डा. वासुदेव त्रिपाठीले देवकोटाको तुलना केही विशिष्ट अन्तर्राष्ट्रिय साहित्य तथा साहित्यकारसँग मात्र हुनसक्ने विचार व्यक्त गर्दै उहाँको कृतित्व तथा व्यक्तित्वलाई थप उजागर गर्न सङ्ग्रहालयको भूमिका महत्वपूर्ण हुने विश्वास व्यक्त गर्नुभयो। देवकोटाकी छोरी तथा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सङ्ग्रहालय सञ्चालक समिति सदस्य अम्बिकादेवी देवकोटा रिमालले देवकोटा आफ्नो परिवारको सदस्यमात्र नभएर राष्ट्रकै प्रतिभा भएकाले यस प्रकारको सम्मानले आफूलाई उत्साही बनाएको बताउनुभयो। कार्यक्रममा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सङ्ग्रहालय निर्माण स्थानीय सहयोग समितिका सल्लाहकार प्रा.डा पार्थिवेश्वर तिमिल्सिना, कामनपा–३० का अध्यक्ष दलबहादुर कार्की, महाकवि मार्ग टोल सुधार समितिका अध्यक्ष नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठलगायतले आफ्नो टोलमा ऐतिहासिक महत्व रहने सङ्ग्रहालय निर्माण भएकामा खुशी व्यक्त गर्दै निरन्तर सहयोगको प्रतिबद्धता जनाउनु भयो।
बढ्यो भीड, बढेन व्यापार
दशैँ नजिकिँदै गर्दा बजारमा चहलपहल बढेको छ । ठूलाठूला व्यापारिक मलदेखि सडकपेटीमा सामान किनबेच गर्नेको भीडभाड बढेको छ । एक सातायता बजारमा दैनिक उपभोग्य वस्तुुदेखि लत्ताकपडा, जुत्ताचप्पललगायतका सामान किनमेल गर्ने ग्राहकको चहलपहल बढ्दै गएको हो । सार्वजनिक बिदाको दिन भएकाले शनिबार काठमाडौँको मुख्य व्यापारिक केन्द्र नयाँ सडकमा किनमेल गर्नेको भीडभाड झन् धेरै थियो । दशैँ मान्न उपत्यकाबाहिर घर जानेहरू चाँडै किनमेल गरेर घर फर्कने हतारोमा देखिन्छन् ।
लक्ष्यभन्दा बढी राजस्व
लक्ष्यभन्दा बढी राजस्व काठमाडौँ महानगरपालिकाले गत आर्थिक वर्षमा लक्ष्यभन्दा बढी राजस्व सङ्कलन गरेको छ । आव २०७८/७९ मा नौ अर्ब ८७ करोड १३ लाख रुपियाँ राजस्व सङ्कलन गर्ने लक्ष्य रहेकामा १० अर्ब ६० करोड ४८ लाख ३७ हजार ८६० रुपियाँ राजस्व सङ्कलन भएको महानगरले जनाएको छ । यो लक्ष्यको ११६ प्रतिशत हो ।
बजेट अभावले पेट्रोल भण्डारणगृह निर्माण ढिलाइ
मोतिहारी–अमलेखगञ्ज पाइपलाइन परियोजनाको दोस्रो चरणको काम बजेट अभावका कारण अगाडि बढ्न सकेको छैन । पाइपलाइनबाट पेट्रोल ल्याउन बाराको अमलेखगञ्जमा पेट्रोल भण्डारणगृह निर्माणको प्रक्रिया अगाडि बढ्न नसकेको हो ।
सम्पत्ति करबापत ५० करोड उठ्न बाँकी
स्थानीय तहको आन्तरिक आयको महत्त्वपूर्ण स्रोत सम्पत्ति कर भए पनि आफ्नो क्षेत्रभित्र कति सम्पत्ति कर उठ्न सक्छ भन्ने अनुमान गर्न नगरपालिका र गाउँपालिकाले सकिरहेका छैनन् । सबैभन्दा बढी सम्पत्ति कर उठाउन सक्ने र सुविधासम्पन्न भएर पनि काठमाडौँ महानगरपालिकाले पनि यसको आकलन गर्न सकेको छैन । काठमाडौँ महानगरपालिकाले सम्पत्ति करबापतको ५० करोड रुपियाँ उठ्न बाँकी रहेको अनुमान गरेको छ तर कुन संस्था वा व्यक्तिले कति सम्पत्ति कर तिर्न बाँकी छ भन्ने कुरामा भने महानगर अनभिज्ञ नै देखिएको छ ।
आजदेखि सुपथ पसल सञ्चालन
दशैँ, तिहार र छठलाई लक्षित गरेर शनिबारदेखि काठमाडौँ उपत्यकासँगै बाहिरी जिल्लामा सुपथ पसल सञ्चालन हुँदै छन् । चाडपर्वमा उपभोक्तालाई राहत दिन सुपथ पसल सञ्चालन गर्न लागिएको हो । खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेड, साल्ट्र टे«डिङ कर्पाेरेसन र दुग्ध विकास संस्थान (डीडीसी)मार्फत सुपथ पसल सञ्चालन हुँदै छ । यी सरकारी संस्थानले आफ्ना बिक्री केन्द्रमार्फत सुपथ पसल सञ्चालन गर्नेछन् ।
असोज १ देखि सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन हुने
चाडपर्वलाई लक्षित गरेर सुपथ पसल आगामी असोज १ गतेदेखि सञ्चालन हुने भएको छ । खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी, साल्ट ट्रेडिङ कर्पाेरेसन र दुग्ध विकास संस्थान (डीडीसी)ले संयुक्त रूपमा चाडपर्वमा उपभोक्तालाई राहत दिनका लागि असोज १ गतेदेखि कात्तिक १५ गतेसम्म सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्न लागेको हो । उपत्यकासँगै बाहिरी जिल्लामा पनि सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गरिने बताइएको छ । उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. नारायणप्रसाद रेग्मीले चाडपर्वमा उपभोक्तालाई राहत दिन सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गरिएको जानकारी दिनुभयो । सुपथ मूल्य पसलमा उपभोक्ताले छुट पाउने उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
थप दुई बन्दरगाह उपलब्ध गराउन भारत सकारात्मक
नेपाल–भारत व्यापार तथा पारवहन सन्धि पुनरावलोकनको तयारी भएको छ । उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले नेपाल–भारत व्यापार सन्धि २००९ लाई परिमार्जन गरी पुनरावलोकन गर्न लागेको हो ।
तीजले बढायो सुनको कारोबार
चाडपर्व नजिकिएसँगै बजारमा सुनचाँदीको कारोबार बढ्न थालेको छ । काठमाडौँको नयाँ सडकका पसलमा अहिले गहना किन्ने ग्राहकको भीड लाग्ने थालेको छ । महिलाको चाड तीजको चहलपहल बढेको र दशैँ, तिहार, छठजस्ता ठूला चाडपर्व नजिकिएकाले नयाँ सुनका गहनाको कारोबारमा उलेख्य वृद्धि भएको व्यवसायीले बताएका छन् । गत जेठ, असार र साउन महिनामा बिक्री न्यून रहेकामा भदौ महिनादेखि कारोबार दोब्बरले बढेको नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासङ्घले जनाएको हो । महासङ्घका अध्यक्ष माणिकरत्न शाक्यले भदौ महिनासँगै चाडपर्व सुरु भएकाले सुनचाँदीको कारोबार दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको बताउनुभयो । यसअघि दैनिक १० किलोग्रामको हाराहारीमा सुन बिक्री भइरहेकामा अहिले दैनिक २५ किलोग्रामसम्म सुन बिक्री हुने गरेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । “भदौ लागेसँगै चाडबाड पनि नजिकिन थालेकाले बजारमा सुनको माग बढ्न थालेको हो,” शाक्यले भन्नुभयो ।
भदौ अन्तिमदेखि सुपथ मूल्य पसल
चाडपर्व नजिकिँदै गर्दा उपभोक्ताको ध्यान सामान खरिद र त्यसका लागि खर्चको जोहो गर्नेतिर जान थालेको छ । व्यापारी दशैँ, तिहारका लागि बिक्री गर्ने सामानको तयारी गर्न थालेका छन् । सरकार भने सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्ने तयारी गर्न थालेको छ । असोजको दोस्रो–तेस्रो सातामा परेको यस वर्षको दशैँ र कात्तिकको दोस्रो सातामा परेका तिहार र छठलाई लक्षित गरी उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले भदौ अन्तिम सातादेखि सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्ने योजना तयार गरेको छ । प्रत्येक वर्ष चाडपर्वमा उपभोक्तालाई राहत दिन सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्न लागिएको हो । उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. नारायण रेग्मीले सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्ने निर्णय गरेर सम्बन्धित निकायलाई निर्देशनसमेत गइसकेको जानकारी दिनुभयो । चाडपर्वमा खाद्यान्नलगायत दैनिक उपभोग्य वस्तुको खपत बढी हुने हुँदा उपभोक्तालाई राहत दिन सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्न लागिएको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
सन्तोषजनक छैन सार्वजनिक संस्थानको अवस्था
२४ सार्वजनिक संस्थानले आव २०७७/७८ को लेखापरीक्षण गराएका छैन । प्रत्येक आर्थिक वर्ष सकिएपछि तत्काल लेखापरीक्षण गर्नुपर्ने व्यवस्था रहे पनि सरकारी स्वामित्वका ती संस्थानले लेखापरीक्षण नगराएका हुन् । नेपाल ओरिन्ड म्याग्नेसाइट प्राइभेट लिमिटेड (हाल सञ्चालनमा नरहेको)ले १३ वर्षदेखि र साझा प्रकाशनले नौ वर्षदेखि लेखापरीक्षण नगराएको पाइएको छ ।
