जमाना जेन बिटाको

लस्ट जेनेरेसन, दी ग्रेट जेनेरेसन, दी साइलेन्ट जेनेरेसन, बेबी बुमर्स, जेनेरेसन एक्स, मिलेनियल्स, जेनेरेसन जी, जेनेरेसन अल्फा, बिटा जेनेरेसन जस्ता शब्दावली अहिले चलनचल्तीमा रहेका छन् । 

झट्ट सुन्दा यी शब्दावली प्राविधिक र ‘कोड’ भाषा जस्तो लाग्छन् । पछिल्लो समय मानव समाजलाई समय, प्रविधि र सांस्कृतिक प्रभावका आधारमा विभाजित गरी विभिन्न पुस्ताको नामकरण गरिएको छ । यी पुस्ताले आफ्नो जन्मकाल, सामाजिक वातावरण र विशेष गरी प्रविधिको प्रभावका आधारमा पहिचान पाएका छन् । प्रत्येक पुस्ता आफ्नो समयका प्रविधि, सामाजिक रूपान्तरण र आर्थिक स्थितिबाट प्रभावित हुँदै अघि बढेको देखिन्छ । यी पुस्ता आगामी दिनमा प्रविधिप्रति अझै धेरै निर्भर हुने छन् । यिनीहरूलाई नयाँ चुनौती समाधान गर्ने जिम्मेवारी पनि थपिने छ ।

सन् १८८३ देखि १९०० सम्मको मानव पुस्तालाई ‘लस्ट जनेरेसन’ भनिन्छ । यो पुस्ताले प्रथम विश्वयुद्ध र रोअरिङ ट्वेन्टिजको समयमा युवावस्थामा प्रवेश गरेको थियो । यस्तै सन् १९०१ देखि १९२७ सम्म जन्मिएका पुस्तालाई ‘दी ग्रेट जेनेरेसन’ भनिन्छ । पहिलो विश्वयुद्ध, महामन्दी र दोस्रो विश्वयुद्धको साक्षी बनेको यो पुस्ताले प्रविधिका हिसाबले टेलिफोन, टेलिग्राम, छापा सञ्चार माध्यमका साथै नयाँ प्रविधिमा रेडियो उपभोग गर्न पायो । यो पुस्ता अन्य पुस्ताको तुलनामा निकै परिश्रमी र अनुशासित थियो । 

सन् १९२८ देखि १९४५ सम्म जन्मिएको पुस्ता ‘साइलेन्ट जेनेरेसन’ हुन् । दोस्रो विश्वयुद्धको सामना गरेको यो पुस्ताले युद्धपछि स्थिरतामा ध्यान दियो । सन् १९३९ मा सुरु भएर १९४५ मा द्वितीय विश्वयुद्ध समाप्त भयो । यस कालखण्डमा उपलब्ध नयाँ प्रविधि पनि द्वितीय विश्वयुद्धका कारण ध्वस्त भए । द्वितीय विश्वयुद्ध रोकिएपछि विश्वको समग्र क्षेत्रमा नयाँ तौरतरिका सुरु भयो । प्रविधिको विकासबाट हेर्ने हो भने यस समयमा रेडियो, टेलिभिजन, टेलिफोन र टेलिग्राम उपलब्ध थिए । यो पुस्ता परम्परागत मूल्य मान्यता, स्थिरता र बचतप्रति  समर्पित पुस्ता मानिन्छ ।

सन् १९४६ देखि १९६४ सम्म जन्मिएको पुस्तालाई ‘बेबी बुमर्स’ भनिन्छ । दोस्रो विश्वयुद्धपछि उच्च मानव जन्मदर भएकाले यो नाम दिइएको हो । यो पुस्ताले सामाजिक परिवर्तन र आर्थिक वृद्धिको समय देखे । साथै यस पुस्तालाई आर्थिक समृद्धि, सामाजिक आन्दोलन र उपभोगतावादी जीवनशैली भएको मानिन्छ । 

सन् १९६५ देखि १९८० सम्म जन्मिएका पुस्ता ‘जेनेरेसन एक्स’ हुन् । यिनीहरू विशेष गरी नयाँ प्रविधिको प्रारम्भिक प्रयोगकर्ताका रूपमा चिनिन्छन् । विशेष गरी पर्सनल कम्प्युटर र इन्टरनेटको सुरुवात र टिभीको वर्चस्वका बेला यिनीहरूको जन्म भएको थियो । सामाजिक परिवर्तन, आर्थिक वृद्धि, स्वतन्त्रता, उद्यमशीलता र कार्य–जीवन सन्तुलनमा विश्वास गर्ने पुस्ताका रूपमा यो चिनिन्छ । 

सन् १९८१ देखि १९९६ सम्म जन्मिएका पुस्तालाई ‘मिलेनियल्स’ भनिन्छ । सन् २००० लाई मिलेनियम अर्थात् सहस्राब्दी भनिएकाले त्यसैको नजिक जन्मिएका यी पुस्तालाई मिलेनियल्स भनिएको हो । यो पुस्ताले डिजिटल युगको सुरुवात देखेको, सोसल मिडिया, स्मार्टफोन र अनलाइन प्लेटफर्मको उपलब्धता देखेको छ । साथै यो पुस्ताले प्रविधिप्रति झुकाव राख्नुका साथै पर्यावरण र सामाजिक न्याय जस्ता मुद्दामा चासो लिन्छ ।  

सन् १९९७ देखि २०१२ सम्मको समयको पुस्तालाई ‘जेनेरेसन जी अर्थात् जेन जी’ भनिन्छ । सूचना प्रविधि र सामाजिक सञ्जालसँगै हुर्किएको यो पुस्ताले जन्मेदेखि इन्टरनेट, स्मार्टफोन र सामाजिक सञ्जालको पहुँच पाएको छ । यो पुस्ताले व्यक्तिगत अभिव्यक्तिलाई प्राथमिकता दिनुका साथै विविधतामा विश्वास गर्छ ।

 सन् २०१३ देखि २०२४ सम्म जन्मिनेहरू ‘जेनेरेसन अल्फा अर्थात् जेन–अल्फा’ मा पर्छन् । यिनले प्रविधिको प्रयोगमा निकै दखल राख्छन् । स्मार्टफोन र सामाजिक सञ्जाल उनीहरूको दैनिक जीवनको हिस्साका रूपमा रहेको छ । यो पनि इन्टरनेट, सामाजिक सञ्जाल र मोबाइल प्रविधिसँगै हुर्किएको पुस्ता हो । सन् २०२५ जनवरी १ देखि सन् २०३९ को अन्तिमसम्म जन्मिने नयाँ पुस्ताको नाम ‘बिटा जेनेरेसन’ अर्थात् ‘जेन–बिटा’ मानिएको छ । 

सामाजिक अध्येता तथा जनसाङ्ख्यिक विश्लेषक मार्क म्याक्रिन्डलले यो पुस्तालाई जेन–बिटा नाम दिएका हुन् । 

जेन–अल्फा पुस्ता पूर्ण रूपमा डिजिटल युगमा जन्मेको हो । यो पुस्ताले स्मार्ट प्रविधि र एआईको उदय भएको देख्न पाएको छ । स्मार्टफोन, ट्याब्लेट र इन्टरनेट उनीहरूको दैनिक जीवनको अभिन्न हिस्सा बनेको छ । यो पुस्ताका बालबालिकाले प्रविधि चाँडै अपनाउने र नयाँ उपकरण तथा छिट्टै सिक्ने क्षमता राख्छन् । यिनीहरूलाई प्राथमिक शिक्षादेखि नै डिजिटल प्लेटफर्म, भर्चुअल कक्षा र एआई उपकरणको पहुँच छ । साथै यो पुस्ता जलवायु परिवर्तन र वातावरणीय मुद्दाप्रति सजग रहेको अपेक्षा गरिन्छ । 

इन्टरनेटको कारणले यो पुस्ता संसारभरका संस्कृतिसँग सजिलै जोडिन्छ । जसले गर्दा उनीहरू वैश्विक नागरिकका रूपमा विकसित हुन्छन् ।

यो पुस्ताका चुनौती पनि छन् । यस पुस्ताका बालबालिकामा अत्यधिक प्रविधिको प्रयोगले शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । साथै डिजिटल सम्बन्धले वास्तविक सामाजिक अन्तर्क्रियालाई प्रतिस्थापन गर्न सक्ने सम्भावना देखिन्छ । जेन–अल्फाले भविष्यको समाज र अर्थतन्त्रमा कस्तो भूमिका खेल्ने छ भन्ने कुरा आगामी वर्षमा अझ प्रस्ट हुने छ ।

यस्तै ‘बिटा जेनेरेसन अर्थात् जेन–बिटा’ को प्रमुख विशेषता भनेको यो भविष्यका प्रविधि, कृत्रिम बौद्धिकता र सामाजिक परिवर्तनको आधारमा निर्भर हुने छ । यो पुस्ता कृत्रिम बौद्धिकतासँग सहअस्तित्व कायम गर्दै स्वचालित प्रणालीको थप विकसित संसारमा हुर्कने छ । यस अवधिमा मेटाभर्स र भर्चुअल संसारमा सामाजिक अन्तर्क्रिया, शिक्षा र व्यवसायका नयाँ आयाम विकसित हुने छन् । 

जलवायु परिवर्तनको समाधान खोज्न र वातावरणसँग मैत्री जीवनशैली अपनाउन अझ गहिरो ध्यान दिन सक्ने पुस्ताका रूपमा जेन–बिटा हुन सक्छ । वैश्विक समुदाय निर्माणको परिकल्पना अन्तर्गत भौतिक सीमा झन् कमजोर हुने सम्भावना छ । यसले गर्दा जेन–बिटाले अझ बढी अन्तर्राष्ट्रिय र बहुसांस्कृतिक दृष्टिकोण राख्न सक्छ । 

यसअघिका पुस्ता लस्ट जेनेरेसन, दी ग्रेट जेनेरेसन, दी साइलेन्ट जेनेरेसन, बेबी बुमर्स, जेनेरेसन एक्स, मिलेनियल्स, जेनेरेसन जी, जेनेरेसन अल्फा हुँदै जेन–अल्फाको विकासक्रम जेन–बिटाको सुरुवातसँगै रोकिएको छ । 

–युवामञ्च