मार्मिक डोट्याली आख्यान
कुनै पनि कृतिका लागि प्राञ्जल भाषा आकर्षक स्वागतद्वार हो जहाँबाट भित्र छिर्न पाठक सहजै आकर्षित हुन्छ । डोट्याली युवा लेखक लोकराज भट्टको उपन्यास ‘छाइल’को सबैभन्दा उल्लेख्य पक्ष यसको वर्णन आकर्षक, भाषा स्तरीय र अभिव्यक्ति कौशल उच्च हुनु हो । संवादमा डोट्याली भाषाको चोखो स्वाद छ तर वर्णनमा यी शब्द प्रयोग नगरेर उहाँले पाठकको मनोविज्ञानप्रति न्याय गर्नुभएको छ । शब्दको अर्थपूर्ण प्रयोगले राजधानीतिर नसुनिने डोट्याली शब्दहरू पनि अपरिचित लाग्दैनन् । शब्द चित्रणमा उहाँले सुदूरपश्चिमेली परिवेशलाई राम्ररी पक्रनुभएको छ । लोकार्पण कार्यक्रममा मानव अधिकारकर्मी मोहना अन्सारीले भन्नुभएजस्तै यो उपन्यास पढ्न थालेपछि युवा पाठक रातभरि अनिँदो बसेर पनि सकाएरै छाड्न लालायित हुन्छन् ।
आमाका लागि नेपाल फर्कें
“जन्मभूमि नेपाल भए पनि कर्मभूमि भारत हो । यहीँ बस तिम्रो स्वरको सही उपयोग हुनेछ,” मखमली आवाज अर्थात् ‘गोल्डेन भ्वाइस’का धनी प्रेमध्वज प्रधानलाई प्रसिद्ध भारतीय सङ्गीतकार खयाम र गुरु जयदेवले नेपाल फर्कने अन्तिम समयसम्म भनिरहे । प्रेमध्वज भने मुसुक्क मुस्कुराउँदै जवाफ दिनुहुन्थ्यो, “म यहाँ सुगम सङ्गीतका विविध पक्षको अध्ययन गर्न मात्र आएको हुँ । मेरी आमा नेपालमा एक्लै हुनुहुन्छ । उहाँको हेरविचार गर्नुपर्छ ।”
पराजयमा पनि छैन आलोचना
एसिया कपमा छनोट हुन नेपालको राष्ट्रिय फुटबल टिमले तय गरेको सबभन्दा लामो यात्रा हो– एएफपी एसियन कप–२०२३ को छनोटको तेस्रो चरण । एसिया कपमा खेल्न यो प्रतियोगिता अन्तिम बाधकका रूपमा रह्यो तर सो छनोट प्रतियोगिता खेल्न नेपालको पहिलो रोजाइको टिम कुवेतमा उपस्थित थिएन । कारण थियो, प्रशिक्षक अब्दुल्ला अल्मुताइरीसँग दस राष्ट्रिय खेलाडीको मनमुटाव ।
करसोङ पदमार्गका सुनाखरी
अङ्ग्रेजीमा ‘अर्किड’ भनिने सुनगाभा अर्थात् सुनाखरी हाम्रो गाउँघरमा ढकमक्क फुल्छन् । विशेषतः पूर्वी नेपालका गाउँ–सहरका घरहरूमा सुनगाभा रोप्ने र ढकमक्क फुलाउने प्रतिस्पर्धा नै चल्छ । लामो समयसम्म नओइलाउने र ढकमक्क फुलिरहने यो फूल औषधिका रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ । दशकौँसम्म पनि यसको बोट सुक्दैन । गमलामा सजाइएको सुनगाभा महँगो मूल्यमा बिक्री पनि हुन्छ । सामान्य लाग्ने यो फूल जङ्गलमा प्रशस्त पाइन्छ । लेउ वा झ्याउ पलाएको जुनसुकै रुख र ढुङ्गामा उम्रिने सुनगाभालाई वनस्पतिविज्ञले दुर्लभ मानेका छन् । पूर्वी नेपालका इलाम, पाँचथर, धनकुटा मात्र होइन, सीमापारि दार्जिलिङ–सिक्किममा सुनगाभाको व्यावसायिक खेती नै गरिन्छ तर खेती गरिने र जङ्गलमा पाइने सुनगाभाको प्रजाति भने फरक हुन्छ ।
त्यतिबेला इलम सिक्न जापान
गोरखापत्र थालनी गरेका राणा प्रधानमन्त्री देवशमशेरले भाषा पाठशाला खोले । पाठ्यपुस्तक तयार गर्न लगाए । पाठ्यपुस्तक र स्लेट निःशुल्कमा वितरण गरिए ।
बादल लागेपछि (कविता)
हिजो आकाश खुलेको बेला, हाँसेका थिए हिउँ बोकेका सेता हिमालहरू
धराप (कविता)
हरेक पाइलामा धराप छ जिन्दगीको हरेक चुनौतीको सामना गर्नुपर्छ जिन्दगीमा चुनौतीको सामना गर्नेले मात्र अवसर हात पार्छ
अज्ञात भविष्य (कथा)
केसरिया छाती पिटी–पिटी रोइरहेकी छे । उसकी छोरी गुलाबीले उसलाई सम्झाउन खोज्दैछे । केसरियाको घरको आँगनमा पञ्चायती बसेको छ । पञ्चायतीमा गाउँका गन्नेमान्ने पञ्चभलाद्मीहरू भेला भएका छन् । पञ्च त पक्कै हुन्, तर ती कति भलाद्मी छन्, त्योचाहिँ रामजाने ।
गुणात्मक भार भएका हाइकु
प्रा.डा. कुमारप्रसाद कोइरालाले बृहत्, मध्यम, लघु र लघुत्तम गरी काव्यिक विधानतालाई चार भागमा विभाजन गर्नुभएको छ (‘नेपाली लघुत्तम कविताका शक्ति र सीमा’ मधुपर्क २०७८ माघ) ।