समसामयिक इतिहासको पहिलो मसौदा
राणाकालीन नेपालका उदारवादी र सुधारवादी शासक भनेर चिनिने श्री ३ देवशमशेरले तीन महिना जति मात्र शासन गर्न पाएका हुन् तर त्यही छोटो अवधिमा पनि उनले जनमुखी सोचको झलक दिने केही पहलकदमी गरेका थिए । जस्तो, मुलुकमा सामाजिक र राजनीतिक अवस्थामा सुधार ल्याउन कस्ता उपाय गर्नुपर्ला भनी सल्लाह सुझाव लिन थापाथली दरबारको बैठकमा ठुलो सभाको आयोजना गरे, जसमा दलित समुदायका प्रतिनिधिलाई पनि सामेल गरिएको थियो । “नेपालको दरबारमा भएका सभामा दलित समुदायका प्रतिनिधिहरूलाई बोलाइएको यो सायद पहिलो अवसर हो,” भनेर प्रमोदशमशेर राणाले ‘राणाशासनको
डिजिटल युगमा छापामाध्यम
बितेका दुई दशकमा अनलाइन समाचार पोर्टलहरू, सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल मञ्च (प्लेटफर्म) हरूको उदयसँगै सबै जसो परम्परागत छापा प्रकाशनहरूले आफ्ना पाठक र आम्दानीका स्रोत कायम राख्न सङ्घर्ष गरिरहेका छन् । यद्यपि छापा माध्यमको डिजिटल युगमा रूपान्तरणको प्रारब्ध ठोकुवा गर्न नसकिए पनि कोभिड महामारीपछि छापा माध्यमको बजार र प्रभाव ठुलो मात्रामा सङ्कुचित भएको छ । अहिले डिजिटल रूपान्तरणका अनेक आयामबारे बहस भइरहेका छन् । शतायु यात्रा पार गरी दक्षिण एसियाली मुलुकमै जेठो अखबारहरूको सूचीमा आफूलाई सबल साबित गरिसकेको गोरखापत्रसँगै पत्रकारिताका चुनौती अब के छन् त ? पठन संस्कृति, पाठ्यसामग्री (कन्टेन्ट), प्लेटफर्मको रूपान्तरण, विज्ञापन बजारका आधारमा छापा पत्रकारिता साँघुरिएको छ ।
गोरखापत्र स्थापित सन्दर्भ र सम्पादकबारे सवाल
आममानिसले सजिलै बुझ्ने गरी आफ्नो जन्म मिति थाहा पाउन गोरखापत्रलाई आधा शताब्दीभन्दा बढी समय लाग्यो । यो नेपालमा प्रेस कानुन थालनीको कारक र पत्रकार आचारसंहिताको अगुवा रह्यो तर यसले अझसम्म आफ्नो पहिलो सम्पादक को थियो भन्ने तथ्य पत्ता लगाउन सकेको छैन । आजभन्दा १२४ वर्षअघि नेपाल संवत् १९५८ मिति ज्येष्ठ वदी ३ तदनुसार १९५८ वैशाख २४ मा साप्ताहिक अखबारका रूपमा गोर्खापत्रको प्रकाशन भएको थियो । ‘गोर्खापत्र’ प्रकाशन प्रारम्भ हुँदाका दिनसम्म विश्वमा चार सयभन्दा बढी अखबारहरू प्रकाशन भइसकेको इतिहास छ । ती अखबारमध्ये धेरै बन्द भइसकेका छन् । कुनै गोर्खापत्र प्रकाश
समावेशीको प्रतीक
नेपाल सरकारले सांस्कृतिक बहुलता र समावेशीकरणलाई स्वीकार गरेको एउटा नमुना गोरखापत्रको बहुभाषा पृष्ठ नयाँ नेपाल पनि हो । तर यो स्वीकृति आदिवासी जनजातिको लामो समयको आन्दोलन, तपस्या र बलिदानको परिणाम हो । २०६४ मा सुरु भएको नयाँ नेपाल विगत १७ वर्षदेखि निरन्तर चलिरहेको छ जुन स्वागतयोग्य कुरो हो । २०६२/६३ को आन्दोलनले ल्याएको सामाजिक र राजनीतिक परिवर्तनपछि बनेको नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ को प्रावधानमा टेकेर यस्तो बहुपृष्ठको कल्पना गरिएको थियो ।
गोरखापत्र : स्थापित...
पत्रकारिताको असल अभ्यासका लागि अपनाइने लिखित वा अलिखित नैतिक सिद्धान्त नै पत्रकार आचारसंहिता हो । पत्रकारितामा उत्कृष्टतालाई प्रवर्धन गर्न अमेरिकाको मिसौरीका सम्पादक तथा प्रकाशकहरूद्वारा स्थापित संस्था मिसौरी प्रेस एसोसिएनले सन् १८७६ मा आफ्ना सदस्यहरूका लागि आचरणगत नियमहरूको एक सूचीको मस्यौदा तयार गरेको थियो तर सन् १९२० को दशकको प्रारम्भसम्म पनि अमेरिकी पत्रकारहरूले पेसागत आचारसंहिता निर्माणमा गम्भीरतापूर्वक ध्यान दिएका थिएनन् । अमेरिकन सोसाइटी अफ न्युज एडिटर्सले सन् १९२३ मा नैतिकताको सिद्धान्त ‘क्यानन अफ इथिक्स’ जारी गरेको थियो (रास इमान, द ए टु जेड अफ जर्नालिज्म) ।
स्थानीय तहमा अमिट छाप
स्थानीय सरकार कार्यकारी अधिकारसहितको नागरिकको सबैभन्दा नजिकको सरकार हो । नेपालको संविधानको अनुसूची–८ ले स्थानीय सरकारको २२ वटा एकल अधिकार उल्लेख गरेको छ । स्थानीय तहका जनप्रतिनिधिले उक्त एकल अधिकार धमाधम कार्यान्वयन गरिरहेका छन् । संविधानले स्थानीय तहलाई आफैँ मापदण्ड, ऐन, नियम तथा कार्यविधि बनाई कार्यान्वयन गर्ने अधिकार प्रदान गरेको छ । उक्त अधिकार प्रयोग गरी स्थानीय तहले ६५ देखि सय वटासम्म कानुन बनाई का
लगानीकर्ताको विश्वास आर्जन
मुलुकको आर्थिक रूपान्तरणका लागि ठुला पूर्वाधार एवं उत्पादन परियोजनामा स्वदेशी र विदेशी निजी लगानी आकर्षित गर्ने उद्देश्यबाट प्रेरित भएर एकद्वार निकायका रूपमा १२ वर्षअघि लगानी बोर्डको स्थापना भएको हो । मुलुकको तीव्र आर्थिक विकासका लागि आवश्यक लगानीको खाडल पूर्ति गर्न निजी क्षेत्रको लगानी सार्वजनिक–निजी साझेदारी (पिपिपी) अवधारणामा र लगानीकर्ताले पूर्ण निजी स्वामित्व रहने गरी निजी स्वपुँजी र ऋण परिचालन भई सञ्चालन हुने परियोजना लगानी बोर्डमार्फत सहजीकरण हुँदै आएका छन् । छ अर्ब रुपियाँ वा सोमाथिका र ऊर्जा परियोजनाको हकमा दुई मेगावाट र सोमाथिका परियोजनाको समग्र प
सडक पूर्वाधारमा सुरुङ
सरकारले सडक सञ्जाललाई छोटो, सहज र भरपर्दो बनाउन सुरुङमार्ग निर्माणमा जोड दिएको छ । समृद्धि र विकासलाई तीव्रता दिन सुरुङमार्ग निर्माणमा जोड दिएसँगै मुलुकको यातायात सुरुङ युगमा प्रवेश गर्न लागेको हो । सरकारको नीतिमा नै सुरक्षित र दिगो सडक बनाउने उल्लेख छ । अहिलेसम्म सडक पूर्वाधारहरू मात्र पहुँचको दृष्टिकोणले निर्माण गरिएको पाइएको छ । अहिले विभिन्न ठाउँमा सुरुङमार्ग निर्माण भइरहेका छन् भने थप सुरुङमार्ग निर्माण गर्न विभिन्न ठाउँमा सम्भाव्यता अध्ययन, वातावरण प्रभाव मूल्याङ्कन, विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) निर्माण तथा आर्थिक स्रोत जुटाउनेलगायतका कामहरू भइरहे
उपचारमा सारथि
स्वास्थ्यलाई सबै नागरिकको पहुँचमा पु¥याउने उद्देश्यले स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम सुरु भएको आठ वर्ष पूरा भएको छ । नेपालमा पाइलटिङ कार्यक्रमको रूपमा आठ वर्षसम्म आइपुग्दा ७७ जिल्ला र ७५३ स्थानीय तहमा स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम लागु भइसकेको छ । देशका नागरिकको स्वास्थ्य उपचारको जिम्मा राज्यले लिनुपर्ने उद्देश्य अनुसार स्वास्थ्य बिमा कार्यव्रmम देशव्यापी बन्न पुगेको छ । सुरुमा इलाम, कैलाली र बागलुङबाट स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम सुरु भएको थियो ।
भरोसा थप्दै सामुदायिक विद्यालय
पछिल्ला वर्षमा सरकारी लगानीका सामुदायिक विद्यालयमा भने थामिनसक्नुको भिड देखिएको छ । उनीहरूले विद्यार्थी तान्न सञ्चार माध्यमबाट विज्ञापन गर्नु परेको छैन, भौतिक संरचना देखाएर लोभ्याउनु परेको पनि छैन । तैपनि यी विद्यालयहरूले भर्ना हुन चाहने जति सबै विद्यार्थीलाई पढाउन सकेका छैनन् । सीमित भौतिक संरचना र कर्मचारीको अभावमा चाहना भएर पनि आउने जति सबै विद्यार्थी पढाउन नसकिएको विद्यालयको भनाइ छ । सिकाइ उपलब्धि र नतिजा पनि राम्रो भएका कारण यस्ता विद्यालयमा विद्यार्थी आकर्षण बढिरहेको छ । सहरी क्षेत्रका सामुदायिक विद्यालयमा त विद्यार्थीको चाप ह्वात्तै बढेको
गोरखापत्रको १२४ वर्षोत्सव
गोरखापत्रको १२४ वर्षोत्सव
जर्मनीमा सुन्दरपानीको चिया
झापाको भद्रपुरका उदय चापागाईंले प्रवीणता प्रमाणपत्र तहको परीक्षा दिन २०२८ सालमा इलाम जाँदा क्याम्पसको वरिपरि डाँडाकाँडामा चिया बगान देखेपछि चियामै रमाउने सपना बुन्नुभयो । पहिलो पटक इलाम पुग्दा थुम्का थुम्कामा हरियो चिया देख्दा चापागाईंलाई लागेको थियो, हरियो इलामको चिया विश्वलाई चखाउन पाए हुने थियो । उहाँको त्यो सपना अहिले ५३ वर्षको अवधिमा पूरा भएको छ । भोजपुरबाट १० वर्षको उमेरमा चापागाईं परिवारसहित भद्रपुर आउनुभएको थियो । सामान्य खेतीपाती गर्ने परिवारमा हुर्किएका उहाँले स्नातकोत्तर पढदै गर्दा चिया खेती र व्यवसायमा होमिनुभयो । पढाइ सकेर उहाँ जर्मनी घुम्न जानुभयो । आफू नेपालमा चिया खाइराखेको भएकाले उहाँले जर्मनी पुगेर चिया खान जोज्दा त्यहाँको सहरमा भारतको
परिश्रमी हातहरू
मधेश प्रदेशका जिल्लाहरूमा व्यावसायिक कृषिप्रति आकर्षण बढ्न थालेको छ । परम्परागत जीवन निर्वाहमुखीभन्दा आधुनिक व्यावसायिक खेतीबाट बढी कमाइ हुन थालेपछि आकर्षण बढेको हो । पछिल्लो समय वैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएका युवा, महिला, अनुभवी मानिसले व्यावसायिक रूपमा तरकारी, फलफूल, पशुपन्छीपालनमा लागेका छन् । सिराहाको लहान नगरपालिका–२४, झुटकी मानिकदहका रतन साह करिब १०/१५ वर्षअघि आफ्नै खेतमा स्थानीय काउली (फूलकोबी) खेती गर्नुभएको थियो । त्यसपछि साह तरकारी खेती छोडेर बढी पै
साइकल यात्राबाटै विश्व पहिचान
दोलखाको भीमेश्वर नगरपालिका–७ मकैबारीका पुष्कर शाहले साइकलमार्फत ११ वर्षमा दुई लाख २१ हजार किलोमिटर दुरी पार गरी १५५ देश घुम्नुभयो । यस कार्यका लागि एक करोड ७० लाख रुपियाँ खर्च भयो । उहाँले राज्यको एक पैसा पनि खर्च गर्नुभएन । विश्व साइकल यात्री शाहले विदेश जाने अनेक अवसर त्याग्नुभयो । नेपालको झन्डा फहराउँदै संसार चहार्नुभयो तर पलायनको बाटो रोज्नुभएन । जन्मभूमिको माया गरेर स्वदेश नै फर्कनुभयो ।
चिया पसलदेखि तारे होटलसम्म
पाल्पाको रिब्दीकोट गाउँपालिका–२ का माधवप्रसाद नेपाल एक सफल व्यवसायी हुनुहुन्छ । अहिले रुपन्देहीको बुटवल उपमहानगरपालिका–९, नयाँ बसपार्क छेउमा होटल न्यु इरा सञ्चालन गर्दै आएका नेपाल सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि ठुलो मेहनत र परिश्रमपछि एक सफल पर्यटन व्यवसायी बन्न सफल हुनुभएको छ ।जीवनमा निकै सङ्घर्ष गरेर व्यावसायिक सफलता पाउन सकेकामा उहाँ अहिले प्रसन्न हुनुहुन्छ । पाल्पाको लुम्बिनी मावि लुङमा अध्ययन गर्नुभएका नेपालले २०३३ सालमा एसएलसी परीक्षा उ
परिश्रम नै सफलताको सूत्र
मेहनत गरे यही देशमा मनग्य आम्दानी गर्न सकिन्छ भन्ने सफल दृष्टान्त हुनुहुन्छ पोखरा–२५ हेम्जा निवासी घनश्याम तिमिल्सिना । नौ वर्र्षसम्म अरबको खाडीमा पसिना बगाउँदै गर्दा यो पसिना आफ्नै देशको माटोमा सिँचन गर्नु पर्छ भन्ने सोच बोकेर उहाँ स्वदेश फर्कनुभयो । २० वटा गाईबाट पशुपालन सुरु गर्नुभएका ४० वर्षीय तिमिल्सिनासँग अहिले गाईभैँसी र बाख्रा गरी ३७० पशुचौपाया रहेका छन् । उहाँको फार्मबाट दैनिक एक हजार दुई सय लिटर दुध उत्पादन हुने गरेको छ भने दुधको मात्रै दैनिक एक लाख रुपियाँभन्दा बढीको कारोबार हुने गरेको छ । युवाका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्नुभएका तिमिल्सि
जागिरसँगै समाजसेवा
वीरेन्द्रनगर नगरपालिका–१० निवासी ४५ वर्षीय सीता शर्मा पेसाले सिनियर अनमी निरीक्षक हुनुहुन्छ । २०६० सालमा अनमीबाट सरकारी सेवा सुरु गरेपछि उहाँमा सेवासँगै समाज सेवालाई पनि अगाडि बढाउने चाहना जागृत भयो । सुरुमै सुर्खेतकै प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र अवलचिङमा पुगेपछि धेरै ग्रामीण महिला तथा किशोरीहरूको उपचार गर्नुभयो । उपचारका क्रममा उहाँले ग्रामीण महिलामा पाठेघर खसेको, रोग पालेर बसेको जस्ता समस्या देख्नु भयो । त्यति मात्र होइन, भर्खरका किशोरीमा पनि पाठेघरप्रति ज्ञान नभएको महसुस गर्नुभयो । अवलचिङका साथै सल्यान तथा सुर्खेतकै वीरेन्द्रनगर र भेरीगङ्गा नगरपालिकामा पनि काम गर्ने व्रmममा पाठेघरको बारेमा धेरै कुरा बुझिसकेपछि पाठेघरको क्यान्सरबाट बच्नका लागि महिनावारी सरसफाइ अभियान नै उहाँले चलाउनुभयो ।
-original-thumb.jpg)
पाँच सयलाई रोजगारी
मालिका ग्रुप एन्ड होल्डिङ कम्पनी र त्यसका सञ्चालक टीकाराम जैसीको व्यावसायिक इतिहास लामो छैन । २०५६ सालमा सिमेन्टको टायल बनाएर सुरु भएको व्यावसायिक यात्रामा २०५८ सालमा एके ट्रेडर्स दर्ता गरेर खाद्यान्न र मलको कारोबार थपियो । २०६० सालमा सिमेन्ट सरिया बिक्री, २०६७ मा धनगढीस्थित रोशनी इन्टरप्राइजेजबाट एसिई ब्रान्डको ट्याक्टर, मोटरसाइकल, सिमेन्ट, छड, कर्कटपाताको व्यापार, २०७६ सालमा वीरगन्जबाट तार ल्याएर लम्कीचुहा नगरपालिकाको गुलरामा मालिका तारजाली उद्योग सञ्चालनमा किला र ग्याबिन बनाउने काम सुरु भएको थियो । बजारको माग बुझ्दा उद्योग नै चल्ने सम्भावना देखिएपछि २०७७ मा जिआई प्लान्ट स्थापना र २०७९ सालबाट मालिका स्टिल र मालिका तारजाली उद्योग एकै ठाउँबाट सञ्चालनमा ल्याउनुभएको छ ।
पत्रकार तथा कर्मचारी पुरस्कृत हुँदै
गोरखापत्र प्रकाशनको १२४ औँ वर्ष प्रवेश तथा संस्थानको ६२ औँ वार्षिकोत्सवका अवसरमा विभिन्न कर्मचारी तथा पत्रकार सम्मानित हुने भएका छन् । सोमबार औपचारिक कार्यक्रममा वितरण गरिने उत्कृष्ट कर्मचारी सम्मान सहसम्पादक राजेश चाम्लिङ राईलाई प्रदान गरिने भएको छ । प्राविधिकतर्फ उत्कृष्ट कर्मचारी सम्मान प्रबन्धक जुजुकाजी रञ्जित, प्रशासनतर्फ वरिष्ठ सहायक सङ्गीता खड्कालाई प्रदान गरिने भएको छ ।
सूचना प्रविधि पुग्न सक्छ एक खर्बको निर्यात
अनुसन्धानको क्षेत्रमा काम गर्ने विश्वचर्चित गार्टनर इङ्कको तथ्याङ्क अनुसार सन् २०२४ मा विश्वभर ५० खर्ब अमेरिकी डलर (छ हजार ६५० खर्ब रुपियाँ) भन्दा बढी रकम सूचना प्रविधिसम्बन्धी सेवाका लागि खर्च हुने छ । जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा आठ प्रतिशतभन्दा बढीको वृद्धि हो । आगामी वर्षमा विश्वभर सूचना प्रविधिका लागि हुने खर्च थप रफ्तारमा विस्तार हुने अनुमान उक्त संस्थाको छ ।
पत्रकारिताको विश्वविद्यालय
मुलुकको छापा पत्रकारिताको इतिहासमा जगका रूपमा रहेको गोरखापत्रलाई सिङ्गो पत्रकारिताको विश्वविद्यालय पनि मानिन्छ । पत्रकारिताको आजको विकसित स्वरूपबाट पछाडि फर्किएर गोरखापत्रलाई नियाल्दा पत्रकारिताको ‘गुरुकुल’ का रूपमा रहेको विदित हुन्छ । विसं १९५८ वैशाख २४ गतेदेखि साप्ताहिक पत्रिकाका रूपमा प्रकाशित गोरखापत्र एसिया महादेशमा प्रकाशन हुँदै आएका पुराना छापामध्येमा पर्नु गौरवबोधी विषय हो । राणा शासनकालमा सुधारवादी शासक श्री ३ देवशमशेरले जनतालाई देश दुनियाँका खबरद्वारा सुसूचित गराउने पवित्र उद्देश्यले सनद जारी गरेर प्रकाशन प्रारम्भ गरिएको साप्ताहिक ‘गोर्खापत्र’ राजनीतिक उतारचढावका अनेक शासन व्यवस्थाका घामपानी सहँदै निरन्तरताको १२४ औँ वर्षमा प्रवेश गरेको छ । विसं २०१७ फागुन ७ गतेदेखि दैनिक रूपमा प्रकाशित हुँदै आएको गोरखापत्रले समाचार तथा सूचना प्रवाहमा अग्रणी भूमिका खेल्दै नेपाली भाषा, साहित्य, कला, धर्म र संस्कृतिको उन्नयनमा समेत विशिष्ट योगदान पुर्याउँदै आएको जगजाहेर छ ।
द्विशताब्दीतिरको यात्रा
गोरखापत्र द्विशताब्दीको यात्रातर्फ अग्रसर छ । आजबाट १२४ वर्षे यात्रामा प्रवेश गरेको छ । शताब्दी पार गरी दोस्रो शताब्दीतिर लम्किने दक्षिण एसियाली मुलुकका थोरै अखबारमध्ये गोरखापत्र पनि एक हो । आधुनिक नेपालको साङ्गोपाङ्गो स्वरूप र चित्र गोरखापत्रले झल्काएको छ । नेपालको जेठो पत्रिका गोरखापत्र त्यसको जीवन्त साक्षी हो । यसले देशका सबैखाले उतारचढावको अनुभूति गरेको छ । जहानियाँ राणा शासनकालमा स्थापना भएको गोरखापत्र आजको लोकतान्त्रि
राष्ट्रको पहिचान
विश्व पत्रकारिताको इतिहासमा झन्डै तीन सय वर्ष कान्छो भएर पनि गोरखापत्रलाई दक्षिण एसियाकै गौरव प्राप्त छ । फलतः देशमा नेपाली भाषामा प्रकाशित पहिलो पत्रिकाका रूपमा गोरखा भारत जीवन मासिकलाई लिन सकिन्छ । यो पत्रिका विसं १९४३ मा मोतिराम भट्टले काशीमा छपाएका थिए । त्यसपछि देशमै छापिएको विसं १९५५ को साउन महिनामा प्रकाशित सुधा सागर मासिक पत्रिका पनि थियो । उक्त पत्रिका निस्केको झन्डै दुई वर्ष १० महिनापछि विसं १९५८ वैशाख २४ गते सोमबारका दिन गोरखापत्रको जन्म भयो । यसै क्रममा विसं १९८४ वैशाख १३ मा गोरखापत्रमा पहिलोपल्ट तस्बिर छापिएको थियो । यो पत्रिका सुरुमा साप्ताहिक, विसं २००० साल असोज २९ देखि हप्तामा दुई पटक र विसं २००३ पुस ८ गतेदेखि हप्तामा तीन पटक प्रकाशन हुन थाल्यो ।
गोरखापत्रको पहिलो अङ्क
अहिले संसार आमसञ्चारको साम्राज्यमा तैरिरहेको छ । सञ्चारबिना संसार छैन भन्नु परेको छैन तर पहुँच भने प्रत्येकमा फरक फरक हुन सक्छ । प्रारम्भमा छापा हुँदै रेडियो, टेलिभिजन र इन्टरनेटका आविष्कारसँगै डिजिटल मिडिया र सामाजिक सञ्जालले मानिस सूचनाका रासमै छ । माध्यमहरू ओइरो लागे पनि सही सूचनामा पहुँच भने कठिन बन्दै गएको छ । मिथ्या सूचनाको बाढी पनि छ । आजको आमसञ्चारको विगत हेर्दै गयो भने रोम गणराज्यमा पहिलो पत्रिकाको उद्भव भएको मानिन्छ । एकआपसमा लडाइँ भइरहने रोम गणराज्यहरूमा आफ्ना नागरिक शक्तिलाई सुदृढ बनाउने जुक्ति निकालियो । फलस्वरूप जुलियस सिजर्स (इसापूर्व १००–४४) ले एक्टा डिउर्ना निकाले ।
पत्रकारिताको गौरव
प्राचीनकालको सञ्चार मुखामुख सम्पर्क, सङ्केत र इसारा आदिको भरमा मात्रै सीमित थियो । भाषाको विकास हुँदै जाँदा सञ्चार सरल हुन थाल्यो । सुरुमा कुनै नौलो खबर वा जानकारी समाजसमक्ष पुर्याउनु पर्यो भने नगरा, ढोलक आदि बजाएर मानिसहरू भेला गराई खबर सुनाइन्थ्यो । त्यो पनि सीमित मात्रमा वा आवाज पुग्ने ठाउँसम्म । कथ्य भाषापछि लेख्य भाषाको विकास हुँदै गयो । मुद्रणको पनि सुरुवात भयो । अठाराँै शताब्दीको अन्त्यतिर बेलायत, अमेरिका र भारतमा पनि आधुनिक पत्रिकाको सुरुवात भइसकेको थियो तर नेपालमा त्यस बेलासम्म अखबारको विकास भएको थिएन र समाचारको आदान प्रदान गर्ने कुनै माध्यम
