वास्तविक नाम गुमाएका गाउँबस्ती

जयमान बुढामगर

रुकुमपूर्व, वैशाख ७ गते ।   जिल्लाका पुथाउत्तरगङ्गा र भुमे गाउँपालिकास्थित विभिन्न गाउँको नाम दैनिक व्यवहार र जनजिब्रोमा एकथरी र सरकारी कागजपत्रमा अर्काे नामले परिचित हुन थालेका छन्। 

यी दुई गाउँपालिका मगर जातिको बाहुल्यता रहेको छ। जसमा पहिलो भाषा (मातृभाषा) ‘मगर खाम’ बोलीचाली रहेको छ भने आफ्नै रीतिरिवाज तथा रहनसहन रहेको छ। त्यसमै आधारित गाउँ, बस्तीको नामकरण रहेको छ तर उक्त गाउँका नाम सरकारी कागजातमा अर्काे नाम उल्लेख गरिएको छ। बस्तीहरूको वास्तविक नामलाई तोडमोड गरी फरक नाम सरकारी कागजातमा उल्लेख भएपछि अर्थसहितका गाउँका नाम अहिले अर्थविहीनका नामले स्थान पाएको भुमे गाउँपालिका–२, काँक्रीका मदन रोका मगरले बताउनुभयो। उहाँले भन्नुभयो, “बाइसे, चौबिसे राज्य हुँदा नै सरकारी कागजातमा बस्तीका वास्तविक नामभन्दा फरक नाम उल्लेख गरेको पाइएको छ। जुन स्थानीय ‘मगर खाम’ भाषाअनुसारको गाउँ/ठाउँका नाम विस्थापित गरिएको छ। विगतमा हाम्रो समुदायमा पढाइ, लेखाइ नभएकाले अरूले वास्तविक नाम तोडमोड गर्दै राखिदिएकाले मौलिकता बोकेका नामले सरकारी कागजातमा फरक नामकरण हुँदै आएको पाइएको छ।” 

पुथाउत्तरगङ्गा गाउँपालिका–१ स्थित ‘मैकोट’ गाउँको नाम वास्तविकमा ‘मै’ मात्र रहेको छ। यसैगरी सोही गाउँपालिकाको वडा नम्बर ३ को रैमाबाट रन्मा, वडा नम्बर २ को पिल्माबाट पेल्मा, वडा नम्बर ५ को उनामबाट हुकाम, वडा नम्बर १४ को रासीबाट राङ्सी, ६ नम्बर वडाको दिबरगैराबाट दिम्मुरगैरा, १० को तुबाट तक, वडा नम्बर १२ को गर्खैबाट गर्खानी गरिएको नाम परिवर्तन गरिएको छ। यीलगायत अधिकांश बस्तीका नाम सरकारी कागजपत्रमा फरक उल्लेख रहेको वडा नम्बर १४ का भिउमान घर्तीमगरले बताउनुभयो। लेख्दा र अरू बाहिरका मान्छेलाई सुनाउँदा एकथरी नाम भन्नुपर्ने र स्थानीय एकआपसमा बोलीचाली गर्दा वास्तविक नामले चिन्ने गरेको घर्तीमगरले बताउनुभयो। 

यसैगरी भुमे गाउँपालिका–१ को लुगुमबाट लुकुम, २ नम्बर वडाको कारीबाट काँक्री, वडा नम्बर ६ को मईबाट महत, ४ नम्बर वडाको कानाबाट काँडा नाम परिवर्तन गरिएको छ। विगतमा सरकारले अभिलेख गरेका गाउँलाई स्थानीय नामले नै चिनाउनु पर्दछ भन्ने स्थानीयको भनाइ रहेको छ। पहिचानलाई मेटाउँदै परिवर्तन गरिएका नामका कारणले यहाँका जनताले आत्मसम्मान बोध गर्न नपाएको स्थानीयवासीको गुनासो छ। 

माथिका गाउँठाउँका नामहरू त एउटा उदाहरण मात्रै हुन्। यस्ता नाम परिवर्तन भएका कैयौँ गाउँका लागि स्थानीय सरकारले ध्यान दिनुपर्ने घर्तीमगरले बताउनुभयो। स्थानीय सरकारले छिटोछरितो यस्ता गाउँठाउँको पहिचान गरी सम्बन्धित निकायको ध्यानाकर्षण गर्न सके सरकारी अभिलेखमा पुनः अभिलेखीकरण हुन्छ कि भन्ने आफूहरूको आस रहेको घर्तीमगरको भनाइ छ।