सकसमा व्यवसाय

 वसन्त पराजुली

भरतपुर, पुस १७ गते । देशैभर पोल्ट्री दिवस मनाइरहँदा कुखुरापालक किसानमा भने त्यति उत्साह देखिँदैन । कोरोना कहर सकिएसँगै आर्थिक मन्दी खेपिरहेका बेला कुखुराको मासु र अन्डा उत्पादनमा आएको गिरावटसँगै किसानमा उत्साह पनि खस्कँदै आएको हो । अझै कुखुरामा देखिएको बढ्दो रोगको सङ्क्रमण र बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाले बढाउँदै गएको ब्याजदरले किसान उठ्नै नसक्ने गरी थला परेको गुनासो व्यवसायीको छ । 

पूर्वी चितवनको खैरहनीमा रहेको अन्नपूर्ण पोल्ट्री फार्मका सञ्चालक अर्जुन अर्याल कुखुरा व्यवसायबाट अहिले टाउको उठाउनै नसकिने गरी भासिएको दाबी गर्नुहुन्छ । 

“गत वैशाखमा बर्डफ्लुले मेरा एक लाख ४० हजार लेयर्स कुखुरा मरे । मेरो त्यो बेला १५ करोड रुपियाँभन्दा बढी क्षति भयो, सरकारले पाँच करोड रुपियाँ क्षतिपूर्ति दिने भनेर मूल्याङ्कन गरे पनि अहिलेसम्म दिएको छैन,” उहाँको थप गुनासो छ, “पुनः कुखुरा राख्न बैङ्कबाट १० करोड रुपियाँ ऋण लिएको अहिले त त्यो ऋणको ब्याज पनि १५ प्रतिशतभन्दा माथि छ । कसरी ऋण र ब्याज तिर्ने हो ? थाहा छैन ।”   

देशमा बढ्दै गएको आर्थिक शिथिलताका कारण कुखुराको अन्डा र मासु खपत पनि घट्दै छ,” अर्याल भन्नुहुन्छ, “तर दानाको मूल्य बढेको बढ्यै छ । अन्डाको उत्पादन र मूल्य भने बढेको छैन । अब घाटाको व्यापार कहिलेसम्म गर्ने हो ?”

अहिले ४५ हजार कुखुरा पालेका अर्यालका अनुसार सामान्य अस्थामा दैनिक ४० हजार गोटा अन्डा उत्पादन हुन्थ्यो तर अहिले २५ हजार अन्डा उत्पादन हुन्छ । अन्डाले बजार नपाएका बेला परेको पोल्ट्री दिवसमा किसानका समस्याका बारेमा छलफल र बहस भई दीर्घकालीन समाधान खोजिनुपर्ने उहाँको सुझाव छ । सामान्य अवस्थामा नेपालमा वार्षिक ३६ लाख ५० हजार पेटी अन्डा र १२ करोड १३ लाख १३ हजार केजी कुखुराको मासु उत्पादन भइरहेको हुन्थ्यो तर अहिले उत्पादन ५० प्रतिशतले कमी आएको कुखुरा व्यवसायी मञ्चका कार्यकारी निर्देशक शिवप्रसाद बरालले जानकारी दिनुभयो । 

“अहिले उत्पादन घट्नुमा मासुको माग घट्नु पनि प्रमुख कारण हो,” उहाँले भन्नुभयो, “कुखुरापालक धेरै किसान पलायनसमेत भइसके ।” 

अवैध आयात समस्या स्वदेशी उत्पादनले नै आत्मनिर्भर भनिए पनि कुखुराको मासुको अवैध आयातले समस्या पारेको व्यवसायीको भनाइ छ । नेपाल कुखुरा व्यवसायी मञ्चका पूर्वअध्यक्ष शङ्कर कँडेल भारतीय कुखुराको मासुले नेपाली कुखुराको मासुको व्यवसायमा प्रभाव पारेको दाबी गर्नुहुन्छ । कँडेलले भन्नुभयो, “मासु तथा जिउँदै पनि कुखुराको अवैध आयात बढेको छ ।”

अहिले काठमाडौँमा छ लाख केजी र काठमाडौँबाहिर पाँच लाख केजी कुखुराको मासु दैनिक खपत भइरहेको छ । यसरी खपत भएको मासु आधाभन्दा बढी भारतबाट आयात भएको कँडेलको दाबी छ । जब कि सरकारले २०५६ सालदेखि पोल्ट्रीजन्य पदार्थको आयातमा स्थल मार्गबाट ल्याउन प्रतिबन्ध लगाएको छ । 

ह्याचरीमा झन् ठूलो सङ्कट

अहिले ह्याचरी उद्योगका उत्पादित चल्ला बिक्री नभएर समस्या परेको व्यवसायीको भनाइ छ । नेपाल पोल्ट्री व्यवसायी मञ्चका उपाध्यक्ष टीकाराम पोख्रेलले देशैभरका करिब तीन सय ह्याचरी उद्योगमध्ये अहिले सयवटाले मात्रै उत्पादन गरिरहेका बताउनुभयो । 

“अहिले धमाधम उद्योग बन्द भइरहेका छन् । चल्ला बिक्री हुन छाडेपछि उद्योग बन्द गर्नुको विकल्प रहेन,” उहाँले  भन्नुभयो । चितवनमा मात्रै अहिलेसम्म ३५ वटा उद्योग बन्द भइसकेका छन् भने थप ४२ वटा बन्द हुने अवस्थामा पुगेका ह्याचरी उद्योग सङ्घ बागमती प्रदेशका अध्यक्ष परशुराम अधिकारीले जानकारी दिनुभयो । 

“सामान्य अवस्थामा एउटा चल्लाको मूल्य ५५ रुपियाँदेखि ६० रुपियाँसम्ममा बिक्री गरिन्थ्यो, अहिले यसको मूल्य २० रुपियाँमा बिक्री गर्न पनि गाह्रो छ । जब कि एउटा चल्ला उत्पादन गर्न ३८ रुपियाँ खर्च लाग्ने गर्दछ,” उहाँले भन्नुभयो । 

कुखुरापालनमा बढ्दो लागत पनि अहिले चुनौतीका रूपमा देखिएको छ । दक्ष जनशक्तिको अभाव, दिन प्रतिदिन दानामा बढ्दो मूल्य वृद्धि नै कुखुरापालनमा देखिएको प्रमुख समस्या हो । अझै रानीखेत, बर्डफ्लुलगायतका रोगको समस्या आफैँमा छ । कुखुराको मासु र अन्डाको मूल्य नबढ्ने तर दानाको मूल्य बढ्दा यसले किसान मर्कामा छन् । 

कुखुरा व्यवसायी मञ्चका कार्यकारी निर्देशक शिवप्रसाद बरालका अनुसार अहिले एउटा बोइलर उत्पादन गर्न कम्तीमा चार किलो दाना खुवाउनुपर्छ । “८० रुपियाँ पर्ने चार किलो दाना खुवाएपछि मात्रै एउटा कुखुरा दुईदेखि साढे दुई किलोको हुन्छ । त्यसलाई ५०/६० रुपियाँ तिरेर चल्ला किन्ने, भ्याक्सिन, औषधि र श्रम गरेर थप ७०/८० रुपियाँ खर्च हुन्छ”, उहाँले थप्नुभयो, “सबै खर्च हेर्दा एक केजी कुखुरा उत्पादन गर्न २५० रुपियाँ खर्च गर्नुपर्छ तर अहिले बजारमा जिउँदो कुखुरा मूल्य दुई सय रुपियाँ किलोमा बिक्री गर्न पनि गाह्रो छ ।”