महेन्द्रनगर, कात्तिक ९ गते । नौ वटा जिल्ला रहेको सुदूरपश्चिम प्रदेशमा लामो समयदेखि खेल गतिविधि भने तराईका दुई जिल्ला कैलाली र कञ्चनपुरमा मात्रै सीमित छ । सात वटा पहाडी जिल्लामध्ये राष्ट्रिय खेलकुद परिषदबाट केही जिल्लामा खेल प्रशिक्षकले प्रशिक्षण दिए पनि खेल गतिविधि बढाउने ध्यान दिइएको पाइँदैन ।
तराईका दुई जिल्लाबाट २०३५ को दशकयता सुदूरपश्चिमले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सहभागिता जनाएको इतिहास छ । सुदूरपश्चिमबाटै सन् १९८८ मा दक्षिण कोरियोको सिओलमा सम्पन्न ओलम्पिकमा कञ्चनपुरका बक्सर विष्णुबहादुर सिंह र डम्बरदत्त भट्टले सहभागिता जनाएका थिए । सो अवसरमा बक्सर सिंहले ओलम्पिकमा वाराग्वेका खेलाडीलाई पराजित गर्दै एउटा ‘बाउट’ जितेको इतिहास पनि छ ।
विगतदेखि नै विभिन्न सुरक्षा निकायका विभागीय टोलीलाई सुदूरपश्चिमबाट खेलाडी उत्पादन गरी हस्तान्तरण गर्नुपर्ने बाध्यता पनि छ । प्रदेशमा खेल पूर्वाधार र गतिविधि बढाउन प्रदेशस्तरीय खेलकुद परिषद् गठन भए पनि खेलकुदको विकासमा भने उल्लेख्य प्रगति हुन नसकेको कराँतेका एक प्रशिक्षकको भनाइ छ ।
“यसपटक सबैभन्दा फितलो व्यवस्थापन सुदूरपश्चिमकै रह्यो”, उहाँले भन्नुभयो, “खेलाडी अलपत्र पर्नेदेखि पहिलो पटक प्रदेश स्तरमा बन्द प्रशिक्षण नगरी खेलाडीलाई राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागी गराइयो ।”
खेलाडी, अफिसियल र कर्मचारी गरी सात सयभन्दा बढीले यहाँबाट प्रतिनिधित्व गरे पनि व्यक्तिगत खेलमा सुदूरपश्चिमले दश स्वर्ण जित्दै राष्ट्रियस्तरमा सातौं स्थानमा आफूलाई सुरक्षित गरेको छ ।
“सुदूरपश्चिमले राष्ट्रियस्तरको खेलमा पहिलो पटक दश स्वर्ण जितेको छ”, बक्सिङ् ओलम्पियन डम्बरदत्त भट्टले भन्नुभयो, “जसमध्ये कञ्चनपुरले आठ स्वर्ण जितेर इतिहास रच्यो ।” उहाँले खेलाडीहरुको हौसला र वृत्ति विकासका लागि नियमित प्रशिक्षणसँगै सुविधामा पनि राज्यको ध्यान पुग्नुपर्ने भनाइ व्यक्त गर्नुभयो । सुदूरपश्चिमले जितेको दश स्वर्णमा कञ्चनपुरका महिला कुस्ती खेलाडीले पाँच स्वर्णमाथि कब्जा जमाए ।
१४ औं दक्षिण एशियाली खेलकुद प्रतियोगिता (साग)मा स्वर्ण पदक विजेता पहिलो महिला खेलाडी सङ्गीता धामीले नवौं राष्ट्रिय खेलकुदमा ५५ किलो तौल समूहमा स्वर्ण जित्नुभयो । त्यस्तै एक वर्षअघि मात्रै कुस्ती खेलमा भित्रिएकी कञ्चनपुरकी अर्की खेलाडी दमन्ती बोहराले डेब्युमै स्वर्णपदक हात पार्नुभयो । ५३ किलो तौल समूहमा मनीषा सिंहले स्वर्ण जित्दै राष्ट्रिय प्रतियोगितामा स्वर्णपदक विजयीको यात्रालाई निरन्तरता दिनुभयो । त्यसैगरी, ५९ किलो तौल समूहमा कोमल खत्रीले स्वर्ण जित्दा ७२ किलो तौल समूहमा हेमा भट्टले सुदूरपश्चिमलाई कुस्तीमा पाँचौं स्वर्ण दिलाउनुभयो ।
कुस्तीमा राष्ट्रिय स्तरमै अब्बल खेलाडी जन्माउनुको श्रेय प्रशिक्षक राजेन्द्र चन्दको ठूलो भूमिका छ । नवौं राष्ट्रिय प्रतियोगितामा नेपाली सेनाको त्रिभुवन आर्मी क्लब र सुदूरपश्चिमले महिलातर्फ समान पाँच÷पाँच स्वर्ण जितेका थिए । नेपाली सेनाका लागि स्वर्ण जित्ने निर्मला जाग्री र मिरा औजी पनि प्रशिक्षक चन्दकै उत्पादन हुन् ।
कुस्तीबाट सुदूरपश्चिमकै गौरव बढ्ने गरी खेलाडीहरुले स्वर्णपदक दिलाए पनि खेलाडीले अझै प्रशिक्षणका लागि हल समेत नपाएको अवस्था छ । कुस्ती खेलाडीहरु लामो समयदेखि जिल्ला खेलकुद विकास समितिको कार्यालयको साँघुरो हलमा प्रशिक्षण गरिरहेका छन् । सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारले यहाँ कुस्ती हल निर्माण थालेको भए पनि अहिले बजेट अभावका कारण निर्माण अलपत्र छ ।
“कुस्ती सुदूरपश्चिमको अब्बल खेलाडी उत्पादनको थलो हो भनेर हामीले देशलाई चिनाइसक्यौं,” कुस्ती प्रशिक्षक चन्दले भन्नुभयो, “हामीलाई खेल्ने हल र खेल सामग्री मात्रै सहुलियतमा उपलब्ध गराउने हो भने हाम्रा खेलाडीहरु अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा मुलुकको नाम राख्न सक्छन् ।” उहाँले खेलाडीहरुको नियमित प्रशिक्षक र कडा परिश्रमले नै कञ्चनपुर कुस्ती खेलाडीको उर्वरभूमि बनेको बताउनुभयो ।
कुस्ती खेलपछि सुदूरपश्चिमलाई स्वर्ण दिने अर्को खेल हो भारोत्ताेलन । भारोत्ताेलनमा पनि कञ्चनपुरकै खेलाडीले पहिलो पटक तीन स्वर्णपदक जितेका छन् । भारोत्ताेलनका प्रशिक्षक जीवन गौतमले कञ्चनपुरका ६७ किलो तौल समूहमा हेमन्त पाल, ८९ तौल समूहमा विकास भट्ट र १०९ तौल समूहमा सुवास उपाध्यायले सुदूरपश्चिमलाई स्वर्ण दिलाएको बताउनुभयो ।
“यसपटक प्रदेशमा छनाेट भइसकेका खेलाडीले उचित भोजन र खेल पोशाकलगायतका कुनै सुविधा पाएनन्”, उहाँले भन्नुभयो, “जितेर आएका खेलाडीहरुलाई पनि न कुनै सम्मान मिल्यो न कसैले पुरस्कृत गरेर मनोबल बढाए ।”
राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सुदूरपश्चिमका लागि कराँते विधाबाट आनन्द कामीले स्वर्ण दिलाए । कामीले स्वर्ण र अन्य सात कराँते खेलाडीहरुले सुदूरपश्चिमलाई कांस्य पदक दिलाएका छन् । साथै फेन्सिङ् खेलतर्फ जलेन्द्र शाहीले सुदूरपश्चिमलाई पहिलो स्वर्ण दिएका थिए । कैलाली फेन्सिङ् सङ्घका अध्यक्षसमेत रहेका शाहीले २० जना खेलाडीले सुदूरबाट सहभागिता जनाएको बताउनुभयो ।
“समूहतर्फ दुई कांस्य र व्यक्तिगतमा मैले स्वर्ण जितें,” उहाँले भन्नुभयो “सुदूरमा फेन्सिङ् खेलको सम्भावना राम्रो छ ।” यहाँको व्यवस्थापकीय पक्षमा ध्यान दिन सके सुदूरले धेरै स्वर्ण जित्नेमा आशावादी रहेको बताउनुभयो ।
