वायु प्रदूषण संवेदनशील अवस्थामा

काठमाडौँ, पुस ५ गते । चिसो बढेसँगै काठमाडौँ उपत्यकामा वायु प्रदूषणको सूचकाङ्क बढेको छ । वायु प्रदूषण अस्वस्थ अवस्थामा पुगेको वातावरण विभागले जनाएको छ । बिहीबार र शुक्रबार वायु प्रदूषणको सूचकाङ्क १७२ सम्म पुगेर संवेदनशील अवस्था पार गरेको छ ।

विभागका अनुसार वायु प्रदूषण सूचकाङ्क (एक्युआई) १०० पिएमसम्मलाई सामान्य मानिन्छ । एक सयदेखि १५० पिएमसम्मको अवस्थालाई बिरामी, बच्चाबच्ची र वृद्धवृद्धालाई संवेदनशील अवस्था मानिएको हुन्छ । १५० देखिमाथि ‘रेडजोन’ अस्वस्थकर र सावधानीपूर्ण अवस्था मानिन्छ । शुक्रबार रत्नपार्क, शङ्खपार्क, भक्तपुरलगायतका स्थानमा वायु प्रदूषण सूचकाङ्क १७२ सम्म पुगेको छ ।

हिउँद लागेपछि वायु प्रदूषण दिनानुदिन बढिरहेको छ । बिहान र बेलुकाको समयमा प्रदूषण बढेको विभागका वातावरण निरीक्षक गोविन्द लामिछानेले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “वायु प्रदूषणको सूचकाङ्क अहिले जोखिम र सावधानीपूर्ण अवस्थामा छ । प्रदूषण बढेको छ । सावधानी अपनाउनुपर्ने अवस्था छ । बिहान बेलुका बाहिर ननिस्किँदा राम्रो ।” 

काठमाडौँ उपत्यकामा उद्योग र सवारीसाधनबाट निस्कने हानिकारक धुवाँले वायु प्रदूषण बढाइरहेको छ । सवारीको अत्यधिक चापले गर्दा वातावरण प्रदूषण बढिरहेको विभागको दाबी छ । बढ्दो बजार र विकास निर्माणले पनि प्रदूषण बढाउने लामिछानेको भनाइ छ । काठमाडौँमा वायु प्रदूषणको प्रमुख कारणमध्ये एक हो सवारीसाधन । 

श्रम, रोजगार तथा यातायात मन्त्रालय बागमतीका अनुसार बागमतीमा झन्डै २२ लाख सवारी छन् । दैनिक १८ हजार सवारीसाधन काठमाडौँ भित्रिने र बाहिरिने गर्छन् । उपत्यकाभित्र मात्रै १३ लाख सवारीसाधन दैनिक गुडिरहेका हुन्छन् । 

सवारीसाधनको प्रदूषण जाँच (भेहिकल फिटनेस टेस्ट) प्रभावकारी हुन नसकिरहेको यातायात व्यवस्था कार्यालय सानाठुला सवारी एकान्तकुनाले जनाएको छ । काठमाडौँमा उपत्यकामा यातायात सेवा कार्यालय सल्लाघारी र सानो भ¥याङले सवारीको प्रदूषण जाँच गर्छन् । डिजेलबाट चल्ने र सार्वजनिक सवारीमा बढी समस्या देखिने गरेको एकान्तकुना कार्यालय प्रमुख पवित्र कुँवरले जानकारी दिनुभयो । उहाँका अनुसार एकान्तकुना कार्यालयले दैनिक एक सयदेखि १५० वटा सवारीको वातावरणीय प्रदूषण जाँच गर्दै आएको छ । प्रमुख कुँवरले भन्नुभयो, “एक सय वटा गाडी जाँच गर्दा करिब आठ वटाले प्रदूषणको मापदण्ड नाघेको भेटिन्छ । मर्मत गरेर आउनुहोस् भनेर फर्काइदिन्छौँ । डिजेलका गाडीमा बढी समस्या देखिन्छ ।”   

२० वर्ष सञ्चालनमा आएका सार्वजनिक सवारी पत्रु बनाउने नीति कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । सरकारले लगत कट्टामा छुट दिँदा पनि गाडी पत्रु बनाउने काम प्रभावकारी हुन सकेको छैन । आर्थिक वर्ष २०८२/८३ मा २० वर्ष पुराना वा सञ्चालनमा आउन नसक्ने सवारीसाधनको लगत कट्टा गर्न अन्तिम दुई वर्षको मात्रै कर बुझाए बाँकी छुट हुने व्यवस्था गरेको थियो । बागमती प्रदेश सरकारले पनि छुटको व्यवस्था गरेको थियो तर कार्यान्वयन हुन सकिरहेको छैन ।   

सवारी तथा यातायात व्यवस्था नियमावली, २०५४ संशोधन गरी २०७४ कात्तिकमा राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरेर देशभरबाट २०७४ फागुन मसान्तभित्र २० वर्ष पुराना सवारीसाधनमा प्रतिबन्ध लगाउने सरकारले दोस्रो पटक निर्णय गरेको थियो तर उक्त निर्णय पनि कार्यान्वयन भएको छैन । यातायात व्यवसायीले उमेर तोकेर गाडी पत्रु बनाउन नहुने भन्दै विरोध गरेकाले उक्त व्यवस्था र निर्णय कार्यान्वयन हुन नसकेको हो । 

प्रदेश गत वर्ष मन्त्रालयले २० वर्षे पुराना सवारी पत्रु (स्क्राप) गर्न आउनेलाई ५० प्रतिशत राजस्व जरिबानामा छुटको व्यवस्था गरेको थियो तर व्यवसायीले उक्त सुविधाको पनि बेवास्ता गरेको श्रम, रोजगार तथा यातायात मन्त्रालय बागमतीका अधिकृत खगेन्द्र पौडेलले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार उक्त अवधिमा जम्मा चार/पाँच जना मात्रै छुट सुविधा लिन आएका थिए ।

विभागका अनुसार सवारीसाधनले हानिकारक धुवाँ फ्याल्ने हुँदा वायु प्रदूषण बढ्छ । वायु प्रदूषणले श्वासप्रश्वास, मुटु, मस्तिष्क, गर्भवती महिला र बच्चामा छिटो असर गर्ने लामिछानेको भनाइ छ । उहाँका अनुसार मौसम चिसिँदै जाँदा वायु प्रदूषणको मात्रा बढ्छ । चिसो हावाको घनत्व बढी हुने भएकाले तातो हावा जस्तो सहजै उडेर जान सक्दैन । चिसो र तातो हावाको तहले प्रदूषणलाई वायुमण्डलभित्रै अवरोध गर्छ । जसले गर्दा प्रदूषण बढी हुन्छ ।

हवाई उडान प्रभावित 

बाक्लो हुस्सु र कुहिरोका कारण पश्चिम तराईमा हवाई उडान प्रभावित भएको छ । पश्चिमी तराई क्षेत्रमा सुरु भएको शीतलहरसँगै बाक्लो हुस्सु र कुहिरोका कारण हवाई उडानका लागि आवश्यक पर्ने दृश्य क्षमता (भिजिबिलिटी) कमजोर हुँदा शुक्रबार पाँच वटा विमानस्थल ठप्प भए ।

त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल कार्यालयका अनुसार शुक्रबार बिहानैबाट चलेको शीतलहर तथा हुस्सु कुहिरोका कारण भैरहवासहित सिमरा, नेपालगन्ज, धनगढी र जनकपुर विमानस्थलको उडान प्रभावित भएको हो । विमानस्थल प्रमुख रेन्जी शेर्पाले भन्नुभयो, “तराई क्षेत्रमा हिउँदयाममा लाग्ने हुस्सु र कुहिरो लाग्न सुरु भएको छ । केही दिनअघिदेखि बिहान समस्या रहे पनि मध्याह्नसम्म आकाश खुल्दै जाने क्रम चलिरहे पनि शुक्रबार दिउँसोसम्म मौसम प्रतिकूल रहेपछि उक्त गन्तव्यका सबै उडान प्रभावित भएका छन् ।” विमानस्थल कार्यालयका अनुसार हुस्सु र कुहिरोका कारण नेपालगन्ज विमानस्थल बन्द हुँदा कर्णालीका हिमाली र पहाडी जिल्लामा हुँदै आएको उडानसमेत प्रभावित भएका छन् ।