ऐतिहासिक शिलु महादेव मन्दिरमा ३७१ वर्ष पुरानो ‘बो’ सिंह पुनःस्थापना

भक्तपुर, असार ६ गते । भक्तपुर नगरपालिका दरबारक्वायर परिसरको पूर्वी चोकको उत्तरतर्फ रहेको ऐतिहासिक शिलु महादेव मन्दिरमा ३७१ वर्ष पुरानो ‘बो’ सिंह अर्थात् उड्ने सिंह पुनः स्थापना गरिएको छ ।

विसं १९९० को महाभूकम्पमा भत्किएपछि शिखर शैलीको उक्त मन्दिरलाई फर्सी आकारमा निर्माण गरिएपछि फर्सी देवका रुपमा चिनिँदै आए पनि विसं २०७२ को भूकम्पले मन्दिर पुनः भत्किएको थियो । अहिले १९९० सालभन्दा अगाडिकै स्वरुपमा शिखर शैलीमा मन्दिर पुनर्निर्माण भइरहेको छ । हाल पुनर्निर्माणको अन्तिम चरणमा पुगेको उक्त मन्दिरमा मल्लकालीन बो सिंह अर्थात् उड्ने सिंह पुनःस्थापना गरिएको हो ।

राजा जयप्रकाश मल्लको पालामा विसं १७०७ मा बनेको ऐतिहासिक नीलकण्ठेश्वर महादेवका नाममा समेत चिनिने शिलु महादेव मन्दिरमा बाजागाजाका साथ बो सिंहलाई ल्याएर पुनःस्थापना गरिएको छ । भक्तपुर दरबारस्क्वायरको गोसाईं कुण्डका रुपमा समेत चिनिने यो मन्दिरको चारैतर्फ रहेको उड्ने सिंह स्थापना गरिएको थियो । विसं १९९० सालको भूकम्पमा मन्दिर भत्किएपछि ८८ वर्ष अगाडि दुईवटा सिंहलाई भक्तपुर नगरपालिकाको पुरानो भवनको ढोकामा र दुई वटालाई भक्तपुर नगरपालिका–७ गोल्मढीस्थित गःहिटी (ढुङ्गे धारा)को दायाँबायाँ राखिएको थियो ।

भक्तपुर नगरपालिका र स्मारक संरक्षण तथा दरबार हेरचाह कार्यालय भक्तपुरको पहलमा बो सिंह पुनः शिलु महाद्यः मन्दिरमा स्थानान्तरण गरिएको हो । स्मारक संरक्षण तथा दरबार हेरचाह कार्यालयले गोल्मढीको गःहिटीमा एक जोडी नयाँ बो सिंह पुनःस्थापना गरिदिएर ऐतिहासिक सिंहलाई त्यहाँबाट झिकेर पुनःशिलु महादेव मन्दिरमै पुनःस्थापना गरिएको कार्यालयकी प्रमुख अरुणा नकर्मीले जानकारी दिनुभयो । 

मन्दिरको पेटीका पाँचमध्ये तीन तहमा जोर जनावर राख्ने परम्परा लिच्छिवी तथा मल्लकालदेखि रहँदै आएको छ । शिलु महादेव मन्दिरमा सबभन्दा तल हात्ती, त्यसको माथि दोस्रो तहमा सिंह र सोभन्दा माथि साँढे राखिएका छन् । मन्दिरका देवताको पहरेदारको रुपमा ढोका वा सिँढीमा सिंह र अन्य जनावर राख्ने ऐतिहासिक परम्परा हो । यसलाई धार्मिक आस्थासँग पनि जोडिने गरिन्छ ।

नेवारी भाषामा शिलुलाई गोसाइँकुण्ड भनिन्छ । स्थानीयवासीका अनुसार गोसाइँकुण्ड जान नसक्ने बालबालिका, ज्येष्ठ सदस्य एवं अशक्त भक्तजनका लागि यो मन्दिर १७ औँ शताब्दीतिर बनेको हो ।

करिब चार करोडको लागतमा पुनर्निर्माण भएको यस मन्दिरको दायाँबायाँ अन्य दुई मन्दिर पनि रहेको पुराना तस्बिरमा देख्न पाइन्छ । विसं १९९० अगाडि यस मन्दिरको बायाँपट्टि कुनामा हरिशङ्करको मन्दिर रहेको थियो । जसलाई नेपाल भाषामा लाँ पाँ देग अर्थात् बाटो छेकेर बनाइएको मन्दिर वा देवल भनेर चिनिने यो मन्दिर भने अहिले यहाँ देखिँदैन ।

यो मन्दिर १९९० सालको भूकम्पमा भत्किएपछि नयाँ नबनाउँदा मन्दिर देख्न पाइँदैन भने यहाँको मूर्ति राष्ट्रिय कला सङ्ग्रहालय, भक्तपुरमा राखिएको छ । शिलु महादेव मन्दिरको दायाँतर्फ भने भूइँ तलामा दक्षिणामूर्तिको मन्दिर र माथिल्लो तलामा भक्तपुरको दिगु तलेजुका मन्दिर रहेको संस्कृतिविदहरूको भनाइ छ ।

विसं १९६५ र १९९० को भूकम्पमा धराशायी बनेका तीन तले माथि गुम्बज शैलीको ती मन्दिर पनि १९९० सालपछि पुनर्निर्माण नहुँदा तस्बिरमा मात्रै देख्न पाइन्छ ।