नवीनराज कुइँकेल
लमजुङ, चैत २२ गते । कुनैबेला मुख्य बालीमा पर्ने कागुनो खेती अहिले भने लोपोन्मुख अवस्थामा पुुगेको छ । किसानले विस्तारै कागुुनो खेती लगाउन छोड्दै गएका छन् । केही स्थानमा लगाए पनि निकै कम उत्पादन हुन्छ ।
दस वर्षअघिसम्म लमजुङका विभिन्न स्थानमा पर्याप्त मात्रामा कागुनो खेती हुन्थ्यो र उत्पादन पनि राम्रो थियो । कागुनो मात्र हैन, खाध्य सुरक्षा र पोषणका हिसावले पनि राम्रो मानिएको कोदो खेती पनि हराउँदै जान थालेको छ ।
किसानहरुले विस्तारै विर्सिदै जान लागेका कागुनो र कोदो खेतीलाई लमजुङको मध्यनेपाल नगरपालिका–५ समिभञ्याङमा संरक्षण तथा प्रवद्र्धन गरिने भएको छ । नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषदको सहयोगमा परम्परागत कोदो र कागुनो खेतीको प्रवर्धन गरिने मध्यनेपाल–५ का वडाध्यक्ष ओमवीर गुरुङले बताउनुभयो ।
परियोजना सञ्चालनका लागि खाद्य तथा कृषिका लागि जैविक विविधता खाकासम्बन्धी बृहत् अन्तरक्रिया गरिएको वडाध्यक्ष गुरुङले बताउनुभयो । परियोजनामा स्थानीय ३५ जना कृषक सहभागी हुनेछन् भने एक सय रोपनीभन्दा बढी जमिनमा कोदो र कागुनो खेती गरिनेछ । चार वर्षसम्म सञ्चालन हुने परियोजनाका लागि विज्ञद्वारा अनुसन्धान र कृषकलाई आवश्यक तालिम तथा सहजीकरण गरिने वडाध्यक्ष गुरुङले बताउनुभयो ।
कृषि ज्ञान केन्द्रमा वर्षेनी रैथानेबाली प्रवद्र्धन कार्यक्रम अन्तर्गत बजेट आउने गरेपनि कार्यान्वन हुन नसकी फिर्ता हुने गरेको छ । रैथाने बाली प्रवद्र्धन कार्यक्रम अन्तर्गत कोदो लक्षित गरेर कार्यक्रम आउने तर अधिकांश कृषकले बजेट आउनुअघि नै कोदोखेती गरिसक्ने भएकाले अधिक बजेट फ्रिज हुने गरेको कृषि ज्ञान केन्द्र लमजुङले जनाएको छ ।
कार्यक्रमको प्रकृतिअनुसार किसानहरुले ५० प्रतिशत लागत साझेदारी जुटाउन नसक्दा कार्यक्रम प्रभावकारी हुन नसकेको कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ ।
विश्वमा करिब तीन हजारभन्दा बढी बाली बिरुवाका प्रजाति मानव उपभोगका लागि योग्य मानिन्छन् । जसमध्ये १० जातका अन्न, दलहन र तेलका बीउमात्र हाल खेती गरिएको पाइन्छ भने बाँकी जंगली अवस्थामा वा रैथाने र परम्परागत बालीका रूपमा रहेका छन् । रैथाने बाली सामाजिक तथा आर्थिक मूल्य बोकेका बालीहरू हुन्, जुन मानव भोजन र पशुवस्तुको चारा तथा आहाराका साथै औषधिजन्य प्रयोजनका लागि समेत प्रयोग गरिने कृषि ज्ञान केन्द्र लमजुङका प्रमुख सुदिप खतिवडा बताउनुभयाे ।
खाद्य तथा पोषण सुरक्षा र बाली विविधीकरणका लागि पनि रैथाने बाली महत्वपूर्ण मानिएको उहाँले बताउनुभयो । रैथाने बाली विभिन्न रोग र कीरा तथा प्रतिकूल मौसम सहन सक्ने विशेषता बोकेका हुन्छन् । बाली प्रजनन तथा सुधारका लागि रैथाने बाली महत्वपूर्ण रहेको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकरण परियोजना लमजुङका निमित्त प्रमुख हरि मिजारले बताउनुभयो । खाद्य तथा पोषण सुरक्षाका लागि रैथाने बाली वरदान सावित रहेको उहाँले बताउनुभयो ।
