प्रकाशविक्रम शाह
धनगढी, जेठ १९ गते । आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री पृथ्वीबहादुर सिंहले बझाङको मष्टा गाउँपालिकाले उत्पादन गरिरहेको रैथाने अन्नको क्षेत्र विस्तार गर्ने कुरामा प्रदेश सरकार सकारात्मक रहेकोे बताउनुभएको छ । शुक्रबार धनगढीमा रैथाने बाली उत्पादनको व्यवसायीकरण प्रवद्र्धन विषयक उद्योगी व्यवसायी तथा अन्य सरोकारवालाबीच भएको अन्तरक्रियामा उहाँले उत्पादन बढाउन, सिँचाइ, उपकरण र खेतीपातीका लागि किसानलाई प्राविधिक सहयोग गर्न सरकार तयार रहेको बताउनुभयो ।
मन्त्री सिंहले अन्य क्षेत्रमा पनि रैथाने बालीको कुन जिल्लामा, कुन स्थानीय तहमा के को सम्भावना छ ? त्यसका लागि आफूले पहल गर्ने बताउनुभयो । त्यसका लागि नीति बनाउने कुरामा आफूले पहल गर्ने र प्रदेश सरकारले ल्याउन लागेको नीति तथा कार्यक्रममा पनि ती कुरा समावेश गर्ने उहाँको भनाइ छ ।
यस्तै, प्रदेश सरकारका प्रदेश सरकारका प्रमुख सचिव नारायण शर्मा दुवाडीले पनि रैथाने बालीको कार्यक्रमलाई प्राथमिकतामा राखिएको बताउनुभयो । उहाँले आवश्यक तयारीका साथ रैथाने बालीको सम्भाव्यता पहिचान गरेर कार्यक्रम ल्याउनुपर्नेमा जोड दिनुभयो । यस्तै, उत्पाादित बालीलाई प्रवद्र्धन तथा बजारीकरण गर्नका लागि सरकारले अन्न मार्टमा राख्ने कुरामा सहयोग गर्ने उहाँले बताउनुभयो ।
बालीको बजारीकरण र प्रचारप्रसार तथा मार्टमा राख्दा लाग्ने भाडा समेत सरकारले तिरिदिने व्यवस्था गरिने उहाँको भनाइ छ । यसक्रममा बझाङस्थित मष्टा गाउँपालिकालाई रैथाने बाली हब बनाइने सो अवसरमा बताइएको छ । मुख्यमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषदको कार्यालयलगायतको सहयोगमा मष्टा गाउँपालिकाले सो कार्यक्रम आयोजना गरेको हो ।
कार्यक्रममा रैथाने बालीको उत्पादन, सम्भावना चुनौतीलगायतका विषयमा छलफल गरिएको थियो । कार्यक्रममा सार्वजनिक गरिएको तथ्यांकअनुसार मष्टा गाउँपालिकामा यो वर्ष मात्रै दुई सय हेक्टर क्षेत्रमा कोदो खेती र ५० हेक्टर क्षेत्रफलमा सिमी खेती गरिएको थियो । यस्तै, पालिकाले अब अन्य रैथाने बालीको क्षेत्र पनि विस्तार गरी उत्पादन बढाएर बजारीकरणमा किसानलाई सहयोग गर्ने नीति लिइएको छ ।
पालिकामा नवप्रवर्तन साझेदारी कोष अन्तर्गत सञ्चालित परियोजनाबाट रैथाने अन्न बालीको उत्पादन, उपभोग र बजारीकरणको योजना कार्यान्वयन भइरहेको हो । गाउँपालिकाले अब कोदो, फापर, जौ, लट्टे अर्थात् बेथे, कागुनो, सिमी र चोनो जस्ता रैथाने बालीको उत्पादन र उपभोग बढाउने लक्ष्य लिएको छ । जसका लागि प्रदेश सरकारसँग साझेदार गर्दै नवप्रवर्तन साझेदारी कोष अन्तर्गत रैथाने बालीको उत्पादन, उपभोग र बजारीकरणको विकास गर्न परियोजना नै सञ्चालन गरिएको छ ।
सो कार्यक्रमबाट तीन हजार २३८ जना लाभान्वित हुने गाउँपालिकाका कृषि अधिकृत प्रभाकर जोशीले बताउनुभयो । उहाँले हरेक हप्ताका छ दिन स्कुलमा पनि रैथाने बालीका उत्पादन भएका जाउलो, कोदोको ढिडो, क्वाँटी, सातु, चिउरा तरकारी, आलु चटनीको खाजा खुवाउने ‘मेनु’ बनाइएको पनि बताउनुभयो ।
पालिकाका अध्यक्ष ज्ञानबहादुर बोहराले किसानलाई रैथाने बाली उत्पादन गराउने र संरक्षण गर्ने उद्देश्यले उनीहरुका उत्पादन किनीदिने बताउदै उत्पादनको न्युनतम मुल्य तोकिने बताउनुभयो । बरु उत्पादन विक्री नभएर थन्कियोस् तर उत्पादन पालिकाले किन्ने छ किसानलाई विश्वास दिलाउदै उहाँले भन्नुभयो ।
कार्यक्रममा कृषि प्रसार अधिकृत टीकाराम थापाले सन् १९६० पछि उन्नत (वर्णशंकर) विउ आयातित हुँदा ५० प्रतिशत रैथाने बिउ लोप हुन थालेको बताउनुभयो । नेपालमा अहिले ३६३ आयातित बिउ रहेकोमा १२ हजार जति संरक्षण गरिएको उहाँले बताउनुभयो । वि.सं. २०६१ को कृषि नीतिले परम्परागत, स्थानीय, मौलिक बालीको संरक्षण गर्ने बताएको छ ।
