तारे होटल : बढ्दो लगानी, प्रतिफल अनिश्चित

काठमाडौं, कात्तिक ९ गते । काठमाडौं नक्सालमा शङ्कर ग्रुपले रु. आठ अर्ब लगानीमा पाँचतारे होटल हिल्टन निर्माण गरिरहेको छ । होटल निर्माणका लागि शङ्कर ग्रुपले रु. छ अर्ब बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिएको छ । होटलले लिएको रु. छ अर्ब कर्जाको न्यूनतम ब्याजदर १२ प्रतिशत मात्रै मान्ने हो भने पनि वार्षिक रु. ७० करोड त ब्याजमा मात्रै खर्च गर्नुपर्छ । यद्यपि, अहिले वाणिज्य बैंकहरुले कर्जाको ब्याजदर १८ प्रतिशतसम्म पुर्‍याइसकेका छन् ।

हिल्टन होटलमा कुल एक सय ७४ वटा कोठा रहनेछन् । यदि होटलमा भएका सबै कोठा तीन सय ६५ दिन नै सञ्चालन हुने हो भने कर्जाको ब्याज तिर्नका लागि मात्रै प्रत्येक कोठाले न्यूनतम दैनिक नौ हजार पाँच सय रुपियाँभन्दा बढी आम्दानी गर्नुपर्छ । तर पछिल्लो समय घट्दो अवस्थामा रहेको पर्यटकको सङ्ख्याका आधारमा हेर्दा सो अनुसारको आम्दानी हुने सम्भावना निकै कम छ । जुन समस्या हिल्टनले मात्रै होइन अन्य निर्माणधीन तारे होटलहरुले भोग्नुपर्ने देखिएको छ ।

कोरोना महामारीको असर, बढ्दो ब्याजदर, पर्यटक आगमनमा भएको सङ्कुचन तथा सस्तो दरमा कोठा बिक्री गर्नुपर्ने बाध्यताका कारण तारे होटलहरुमा भइरहेको अर्बौ लगानी जोखिममा देखिएको जानकारहरुको बुझाइ छ । निर्माणाधीन होटलहरुमा कोरोना महामारी, बढ्दो ब्याजदर, पर्यटक आगमनमा भएको सङ्कूचन तथा सस्तो दरमा कोठा बिक्री गर्नुपर्ने बाध्यताका कारण होटलमा भइरहेको लगानी जोखिममा पर्ने देखिन्छ ।

होटल एशोसिएशन नेपाल (हान)का अनुसार अहिले मुलुकभरका होटलको औसत ‘अकुपेन्सी’ २५ प्रतिशत छ । अझ काठमाडौं बाहिरका होटलमा करिब १५ प्रतिशतको अकुपेन्सी छ । आजका दिनमा होटलमा भइरहेको लगानीमाथिको प्रतिफल सुनिश्चितका लागि पूर्ण दरमा बिक्री गर्ने हो भने पनि अकुपेन्सी ९० प्रतिशतभन्दा माथि हुनुपर्छ । नेपाल भ्रमण वर्ष २०११ का संयोजक समेत रहनु भएका तथा हानका पूर्वअध्यक्ष पर्यटन व्यवसायी योगेन्द्र शाक्य पनि होटलमा ओइरिएको लगानीमाथिको प्रतिफल आजका दिनमा सुनिश्चित नभएको स्वीकार गर्नुहुन्छ ।

उहाँका अनुसार हाल तारे होटलहरुले औसतमा प्रतिकोठा न्यूनतम ७० देखि ९० डलरसम्म बिक्री गरिरहेका छन् । यही अवस्था रह्यो भने होटलहरुले ब्याज मात्रै तिर्न पनि हम्मेहम्मे पर्ने उहाँको भनाइ छ । “यदि पूर्ण दरमा कोठा बिक्री गर्न नसक्ने हो भने कर्जा चुक्ताका लागि मात्रै पनि होटलहरुले बराबरको आम्दानी गर्न सक्दैनन् । होटलहरुले गर्ने आम्दानीको ७० प्रतिशत हिस्सा कोठा बिक्रीबाट आउँछ भने बाँकी ३० प्रतिशत आम्दानी खाना र अन्य कार्यक्रममार्फत हुन्छ”, उहाँले भन्नुभयो । होटलहरुले लगानीमाथिका प्रतिफल सुनिश्चितका लागि औसतमा कोठाहरु तीन सयदेखि ३५० डलरमा बिक्री गर्न सक्नुपर्छ ।

तर सो बराबरको खर्च गर्ने पर्यटकको सङ्ख्या नबढ्दासम्म सम्भव देखिँदैन । “सन् २०११ मा नेपाल भ्रमण वर्ष मनाउँदा होटलहरुको सङ्ख्याका आधारमा हेर्दा १० लाख पर्यटक आवश्यक थियो, सन् २०२० मा होटलहरुको सङ्ख्या र पूर्वाधारका आधारमा २० लाख पर्यटक चाहिन्थ्यो भने अब त्यो सङ्ख्या बढेर ३० लाख पुगेको छ”, उहाँले भन्नुभयो “तर कोभिडअघिकै अवस्थामा पुग्न पनि हामीलाई अझै दुई वर्ष लाग्ने देखिन्छ ।”उहाँका अनुसार सन् २०११ र २०२० मा पर्यटक ल्याउने लक्ष्य लिनुका पछाडि केही वैज्ञानिक कारणहरु थिए । यसमा बढ्दो होटलहरुको सङ्ख्या र अकुपेन्सीका आधारमा त्यति पर्यटक आवश्यक छ भनिएको थियो । लक्ष्यअनुसार पर्यटक नआउँदाको प्रत्यक्ष असर होटलहरुमा बढिरहेको लगानी र त्यसको प्रतिफलमा देखिने अनिश्चित भएको शाक्यको भनाइ छ ।

उद्योग विभागको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने हाल निर्माणाधीन तारे होटलहरुमा भएको लगानी मात्र रु. ५० अर्बभन्दा बढी छ । एकातिर धमाधम तारे होटलहरुमा लगानी बढिरहने र अर्कोतर्फ अपेक्षाकृत रुपमा विदेशी पर्यटकको सङ्ख्या नबढ्दा लगानीमाथिको प्रतिफलको सुनिश्चित हुन सकेको छैन । करिब ४० वर्षदेखि पर्यटक व्यवसायमा समर्पित वसन्त मिश्र पनि होटलहरुमा भइरहेको लगानीको प्रतिफल सुनिश्चित हुने आधार आजका दिनमा नदेखिएको बताउनुहुन्छ ।

यद्यपि, पर्यटन क्षेत्रमा ओइरिएको लगानीलाई भने उहाँ सकारात्मक रुपमा लिनुहुन्छ । “कोरोनाअघिदेखि नै होटलहरुमा लगानी बढिरहेको हो, यो पर्यटन क्षेत्रका लागि निकै राम्रो पक्ष हो, तर लगानीमाथिको प्रतिफलका लागि हामीले आजकै अवस्थामा पूरा गर्न भने नसक्ने अवस्था छ,” मिश्रले रासससँग भन्नुभयो । सरकारको नीति, पूर्वाधारमा तीव्र विकास, नयाँ गन्तव्यको खोजी,विश्व बजारमा गरिने प्रचारप्रसारमा सुधार नगर्दासम्म अहिले होटलहरुमा भइरहेको लगानीले निर्धारित समयमा प्रतिफल दिन गाह्राे हुने उहाँको भनाइ छ ।

हानका वरिष्ठ उपाध्यक्ष विनायक शाहका अनुसार हाल नेपालमा सञ्चालित होटलहरुमा करिब ५० हजार कोठा छन् । त्यसबाहेक निर्माण भइरहेका होटलका कारण दुई हजार कोठा थप हुनेछन् । एकातिर होटलहरुमा लगानी बढिरहेको छ भने अर्कोतर्फ आम्दानी सङ्कुचन हुँदै गएको छ । कोरोना महामारीका कारण घटेको पर्यटक आगमनको सङ्ख्या सन् २०१९ मा जत्तिकै पुर्‍याउन सन् २०२५ सम्म कुर्नपर्ने अवस्था छ ।

उद्योग विभागका अनुसार हाल पाँचतारे मान्यता प्राप्त होटलको सङ्ख्या १७ वटा छ । यसमा कोरोना महामारीपछि दरबारमार्गको होटल डेला अन्नपूर्ण र लाजिम्पाटको होटल सांग्रिला बन्द छन् । त्यसबाहेक सञ्चालित होटलहरुको कोरोना महामारीपछि आम्दानीमा सुधारका सङ्केतहरु देखिन थालेका छन् । हाल निर्माणाधीन केही पाँचतारे होटलहरुमा हिल्टन, सेराटन, बूढानीलकण्ठ हेरिटेज, द म्यासिफ, ट्रयाङकुलिटी रोयल, इस्टर्न होटल, सूर्य नेपाल, होटल सेफ्रोन, गोपिकृष्ण कम्प्लेक्स, आयुष्मानलगायतका होटल छन् ।

कोरोना महामारी र ब्याजदरले अतिरिक्त लगानीले बढ्यो
काठमाडौं नक्सालमा शङ्कर ग्रुपले निर्माण गरिरहेको पाँच तारे होटल ‘हिल्टन’को लागत कोरोनाअघिको तुलनामा एक अर्ब ८० करोड रुपियाँले बढेको छ । कम्पनीका अनुसार शुरुमा प्रतिकोठा लगानी दुई करोड ८० लाख रुपियाँ हुने अनुमान गरिएकामा एक करोडले बढेर तीन करोड ८० लाख रुपियाँ पुगेको छ । अब होटलको कुल लगानी आठ अर्ब रुपियाँ पुग्नेछ । हिल्टन मात्रैको होइन, ठमेल चोकमा निर्माण भइरहेको होटल बाराहीको लागत पनि करिब ३५ प्रतिशतले बढेको सञ्चालक विप्लव पौडेलको भनाइ छ  । चार वर्षअघि ९० करोड रुपियाँ लाग्ने अनुमान गरिए पनि विभिन्न कारणले होटल निर्माणमा ढिलाइ हुँदा लागत बढेको छ ।

त्यसैगरी, काठमाडौंको बूढानीलकण्ठमा निर्माण भइरहेको बूढानीलकण्ठ हेरिटेज होटलको लागत पनि करिब ४६ प्रतिशतले बढेको छ । “कोरोना महामारीमात्रै कारण होइन, यसबीच बढेको ब्याजदरका कारण पनि लागत बढेको हो,” अध्यक्ष राजेन्द्र केसीले भन्नुभयो, “यसबीच हामीहरुले एक रोपनी जग्गा थप खरिद, चार तारेलाई पाँच तारे बनाउँदा, बैंक्वेट हल तथा हेल्थक्लब थप गर्दा समेत लगानी बढेको हो ।” उपत्यकामा निर्माण भइरहेको लैनचौरस्थित सेराटन होटलको पनि लगानी र समय दुबै बढेको छ ।

ब्याज तिर्नै नसक्ने अवस्थामा होटल
होटल सङ्घ नेपाल (हान)ले केही दिनअघि एक विज्ञप्ति जारी गरी आम्दानीमा भइरहेको सङ्कुचन तथा ब्याजदर वृद्धिका कारण तत्काल बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई कर्जाको साँवा र ब्याज तिर्नै नसक्ने अवस्था भएको स्पष्ट पारिसकेको छ । हानले यस्तो गम्भीर अवस्थामा कम्तीमा दुई वर्षका लागि कर्जाको पुर्नतालिकीकरण वा पुनर्कर्जाको सुविधा उपलब्ध गराउनुपर्ने माग सरकार समक्ष गरेको छ । पछिल्लो समय विदेशी पर्यटकको आगमनको सङ्ख्यामा उल्लेख्य गिरावट तथा बढ्दो ब्याजदरका कारण लागत बढिरहेको तर आम्दानी सो अनुसार बढ्न नसकेको भन्दै हानले सरकारसँग कर्जाको पुनर्तालिकीकरण र पुनर्कर्जाको व्यवस्थाको माग गरेको हो ।

कसरी बढाउन सकिन्छ पर्यटक ?
वसन्त मिश्र भन्नुहुन्छ, “होटलहरुमा लगानी त बढिरहेको छ, तर लगानीकर्ता व्यक्ति, भेञ्चर क्यापिटलिस्ट, बैंक तथा वित्तीय संस्था पनि नै प्रतिफललाई लिएर चिन्तामा छन् किनभने हाम्रो आवश्यकता र लक्ष्यअनुसार पर्यटकहरु आएका छैनन् र यसको असर दीर्घकालसम्म पर्ने निश्चित छ ।” “सरकारले १५औं आवधिक योजनामार्फत् ३५ लाख पर्यटक ल्याउने योजना त अघि सा¥यो तर त्यसका लागि आवश्यक पूर्वाधार (विमानस्थल, पर्यटकीय गन्तव्य) लगायतमा लगानी बढाउन सकेन, कनेक्टिभिटीमा सुधार गर्न सकेन भने नयाँ प्रडक्टहरु ल्याउन सकेन, खाली होटलहरु मात्रै खोलेर पर्यटक आउन वातावरण बन्दैन,” मिश्रले भन्नुभयो । पर्यटक आगमनमा कमी आएसँगै यसको सिधा असर होटलहरुको आम्दानी र प्रतिफलमा पर्ने उहाँको भनाइ छ ।

“पर्यटक बढाउनका लागि हामीले अनुसन्धानमा आधारित बजारीकरण गर्न सकेका छैनौं, यद्यपि पर्वतारोहणको हकमा भने नेपालको बजार निकै बलियो छ । त्यो सङ्ख्या हामीले अपेक्षा गरेभन्दा निकै सानो हो, ठूलो सङ्ख्यामा गुणस्तरीय पर्यटक ल्याउन सकेका छैनौं,” उहाँले भन्नुभयो । मिश्र पर्यटक बढाउनका लागि सबैभन्दा पहिले पूर्वाधार र पर्यटकीय उत्पादनमै ध्यान दिनुपर्ने बताउनुहुन्छ ।

बजारीकरणमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने उहाँको सुझाव छ । दुई छिमेकी मुलुक भारत र चीनमा मात्रै प्रभावकारी बजारीकरण गर्न सकियो भने पनि राम्रो सङ्ख्यामा पर्यटक ल्याउन सकिने उहाँको भनाइ छ । मिश्रका अनुसार होटलमा भइरहेको लगानीमाथिको प्रतिफल सुनिश्चितका लागि नेपालले युरोपसँगको हवाई सेवा सुरु गर्न सक्नुपर्छ । अमेरिकालगायतका धेरै पर्यटकहरु आउने सम्भावना भएका मुलुकसँग सिधा हवाई सेवा सञ्चालन गर्न सक्नुपर्छ । सरकारले विमान सञ्चालन खाडीलगायतका विभिन्न मुलुकमा श्रमिक लैजाने र ल्याउनेमा मात्रै केन्द्रित हुने हो भने पर्यटक बढाउन सकिन्न ।

होटलमा प्रवाह हुने कर्जामा ३०० प्रतिशतले वृद्धि
पछिल्लो छ वर्षमा होटलहरुमा बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रको लगानी ३०१.७१ प्रतिशतले बढेको छ । सरकारले सन् २०२० लाई नेपाल भ्रमण वर्षका रुपमा मनाउने र २० लाख विदेशी पर्यटक ल्याउने घोषणा गरेसँगै होटलहरुमा स्वदेशी र विदेशी दुबै लगानी बढेको हो । बैंक तथा वित्तीय संस्थाको लगानी यस अवधिमा मात्रै बढेर एक खर्ब ६० अर्ब ३१ करोड १० लाख रुपियाँ पुगेको छ । जुन सन् २०२१ को तुलनामा सन् २०२२ मा १० प्रतिशतले बढी हो ।

त्यसैगरी, सन् २०२१ मा होटलहरुमा कुल लगानी एक खर्ब ४५ अर्ब ७५ करोड रुपियाँ थियो । यो सन् २०२० को तुलनामा २८ प्रतिशतले बढी हो । सन् २०२० मा बैंक तथा वित्तीय संस्थाले होटलहरुमा कुल एक खर्ब १३ अर्ब ८९ करोड लगानी गरेका थिए । जुन सन् २०१९ को तुलनामा २४.७ प्रतिशतले बढी थियो । सन् २०१९ मा ९१ अर्ब ३० करोड रुपियाँ कर्जा प्रवाह भएको थियो । सन् २०१८ को तुलनामा यो ३५.१ प्रतिशतले बढी थियो । सन् २०१८ मा ६७ अर्ब ५९ करोड रुपियाँ लगानी थियो भने सन् २०१७ मा कर्जा लगाानी ५० अर्ब ९२ करोड र सन् २०१६ मा होटलहरुमा बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रको लगानी ३९ अर्ब ९० करोड रुपियाँमा सीमित थियो ।

बढ्दै तारे होटल
सन् १९५० मा फ्रान्सका मउसाइस हेजजोग र लोइस लाचेनले पहिलोपटक अन्नपूर्ण हिमालको सफल आरोहणपछि विश्वभर नेपालको चर्चा सुरु भयो । विभिन्न देशबाट पर्यटकहरु आउन खाउने क्रम बढेसँगै तारे होटलको आवश्यकता महसुस भएको मानिन्छ । फलस्वरुप सन् १९६५ मा राजपरिवारका सदस्यहरुको अग्रसरतामा पहिलोपटक नेपालमा पाँचतारे होटल सोल्टी सञ्चालनमा आयो ।

पञ्चायतकालमा कुनै पनि व्यवसाय गर्दा राजपरिवारको संलग्नता हुनु अस्वाभाविक थिएन । आजका दिनमा पनि पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह सोल्टी होटलमा सबैभन्दा ठूला सेयरधनी हुन् । पञ्चायतकालमा राजपरिवारकै संलग्नतामा दरबारमार्गमा होटल डेल अन्नपूर्ण सञ्चालनमा आयो भने त्यसको सात वर्षपछि नयाँबानेश्वरमा द होटल एभरेष्ट इन्टरनेशनल सञ्चालनमा आयो । त्यसपछि २०६३ सालसम्म पाँच वटा पाँचतारे होटलहरु थपिए । मुलुकमा गणतन्त्र स्थापना भएपछि पाँचतारे होटलको सङ्ख्या मात्रै शतप्रतिशतले बढेको छ ।

अर्थात् हाल पाँचतारे होटलको सङ्ख्या १७ पुगेको छ र हाल निर्माणाधीन पाँचतारे होटलको सङ्ख्या डेढ दर्जनको हाराहारीमा छ । पाँच वर्षभित्रमा नेपालमा पाँचतारे होटलको सङ्ख्या कम्तीमा ३४ वटा हुनेछ । वर्षौंदेखि सञ्चालनमा रहेका पाँचतारे होटलहरुको प्रतिफल सामान्य भइरहेको अवस्थामा अर्बौ रकम लगानी भइरहेका नयाँ तारे होटलको लगानीको प्रतिफलको सुनिश्चित कसरी हुन्छ भन्नेमा भने अन्योल कायमै छ ।