एकेन्द्र महता
अछाम, जेठ २९ गते । अछामको मेल्लेख गाउँपालिकाका कृषकहरु अर्गानिक तरकारी उत्पादनमा जुटेका छन् । किसानहरुले रासायनिक, विषादीरहित तरकारी खेती गर्न जोडतोडका साथ लागेका हुन् ।
विषादीको प्रयोगले गर्भवती, बालबालिका र अन्यको स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्ने भएपछि कृषकहरु अर्गानिक तरकारी खेतीमा उन्मुख भएका हुन् । कृषकहरुलाई वर्ल्ड भिजन इन्टरनेसनल नेपाल र वाक नेपालको संयुक्त साझेदारीमा सञ्चालित एकीकृत उत्थानशील जीविकोपार्जन तथा पोषण परियोजनाले अर्गानिक उत्पादनमा जोडेको हो ।
स्याउला तथा गाई, भैँसीको मलमूत्रबाट तयार गरिएको झोलमलको प्रयोग गरी मौसमी तथा बेमौसमी तरकारी खेती गरिरहेको मेल्लेख गाउँपालिका ६, षोडशास्थित नवाँघरको सेराटोलका कृषक प्रेम बहादुर खड्काले बताउनुभयो । अर्गानिक तरकारी उत्पादन समुहका सदस्यसमेत रहनुभएका खड्काले बारीमा काँक्रा बाली, गोलभेडा, आलु, काउली, बन्दा लगायतका तरकारी खेती गरिरहनुभएको छ । तरकारीलाई विभिन्न किसिमका रोगबाट बचाउन गाईगोरु तथा पशुको मूत्रलाई जैविक विषादीको रुपमा प्रयोग गर्दै आएको उहाँले बताउनुभयो ।
जलवायुमैत्री कृषि पाठशाला कक्षा निरन्तर २१ हप्ता सञ्चालन भई समुदायका कृषकहरुले तरकारी खेती लगाउन सामान्य जानेका थिए । तर वाक नेपालले कार्यक्रम सञ्चालन गरिसकेपछि प्राविधिक तरिकाले तरकारी लगाउन जानेका छन् । कृषक पाठशालामार्फत तालिम पाएपछि विभिन्न किसिमका मौसम तथा बेमौसमी तरकारी उत्पादन गर्न सुरु गरेका हौँ समूहका सदस्य झरना खड्काले बताउनुभयो ।
उहाँले भन्नुभयो, "अहिले आफूमा पनि परिवर्तन आएको छ स्थानीय स्रोत साधनको प्रयोग गरेर तरकारी खेती गर्ने तरकारी खाने बानीको विकाससँगै बालबालिकाहरुलाई पनि तरकारी खुवाउने र बचेको तरकारी श्री षोडशा आधारभूत विद्यालयमा दिवा खाजाको रुपमा तरकारी दिने गरेका छौँ ।’
अर्गानिक तरकारी उत्पादन गरेर खाने गरे पछि बालबालिकाको पोषणमा सुधार भएको छ । समुदायका २५ जना महिलाहरुले तरकारी बिक्री गरेको पैसा बालबालिकाको खुत्रुके बचतसँगै सहकारी र बैंकमा पनि बचत गर्दै आएका छन् ।
झरना खड्का जस्तै उक्त समूहमा स्थानीय २५ जना कृषक आबद्ध छन् । समूहमा आबद्ध सबै कृषकहरुले तरकारी खेती गरि रहेको स्थानीय मनसरा खड्काले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, "कृषकहरुलाई परियोजनाले २१ हप्ता जलवायुमैत्री कृषि पाठशालामार्फत तालिम प्रदान गरेको छ ।"
योसँगै तरकारीको बिउँ, हेन्डस्प्रे, प्लास्टिक टनेल, क्यारेट, दाँते, रेक, गड्यौला मल, थोपा सिंचाइ झोलमल तयार पार्ने ड्रम, गाईगोरु तथा पशुको मूत्र सङ्कलन ड्रम तथा प्रविधि सहयोग गरेको छ । परियोजनाले सोही समूहका २५ जना कृषकलाई प्लास्टिक टनेल प्रदान गरेको छ ।
षोडशा जस्तै मेल्लेख गाउँपालिकाको ७ नन्देगडा स्थित हरीयाली तरकारी उत्पादन समूहमा पनि २५ कृषक आबद्ध छन् । समूहमा आबद्ध कृषकहरुले अर्गानिक तरकारी उत्पादन गरि रहेको समूहका सचिव ईश्वरी खड्का महरले बताउनुभयो ।
परियोजना एकीकृत उत्थानशील जीविकोपार्जन तथा पोषण परियोजना ८ वडामा सञ्चालित छ । समूहमा आबद्ध कृषकहरुलाई झोलमल, बायोचार बनाउन, गँड्याैला मल बनाउन मल्चिङको प्रयोग गर्न, स्थानीय स्रोत साधनको मल्चिङ प्रयोग गर्न बनाउने विधि र प्रयोगका तरिका सिकाइएको परियोजनाका सामाजिक परिचालक दीपिका ओडले बताउनु भयो । उहाँले भन्नुभयो, "परियोजना मार्फत मेल्लेख गाउँपालिका ६ र ७ मा १७ वटा समूह गठन भएका छन् ।" जसमध्ये २ वटा समुहमा जलवायु मैत्री कृषि पाठशाला सञ्चालन गरिएको उहाँले बताउनुभयो । कृषकहरुलाई तरकारी खेती, बाख्रा पालन, गँड्यौला मल बनाउने उत्पादनमा सहयोग गरि रहेको सामाजिक परिचालक ओडले बताउनुभयो ।
परियोजनाले षोडशा र नन्देगडा गरि दुई समूहका ५० जना कृषकलाई तरकारी खेती, समूह अवधारणा, समूहको लेखाजोखा, जलवायु परिवर्तन, सुनौला हजार दिनका आमालाई पोषणसम्बन्धी तालिम प्रदान गरेको परियोजनाका सामाजिक परिचालक ओडले बताउनुभयो । उहाँले परियोजना मार्फत कृषकहरुलाई अर्गानिक उत्पादनमा जोडेको बताउनुभयो ।
सुरुमा सामान्य तरिकाले तरकारी खेती गर्दै आएका कृषकहरु तालिम पाएपछि बेमौसमी तथा मौसम अनुकूल तरकारी उत्पादनमा प्राविधिक दक्षता हासिल गरेको हरियाली तरकारी उत्पादन समूहका सदस्य मथुरा देवी सार्कीले बताउनु भयो । उहाँका अनुसार जलवायु मैत्री कृषक पाठशाला पछि कृषकहरुले आफूले उत्पादन गरेका ताजा तरकारीहरु घरमै उपभोग गर्ने गरिएको छ । अहिले हामीहरुले बालबालिकालाई पनि नियमित रुपमा तरकारी खुवाउन थालेका छौँ । उहाँले भन्नुभयो, "अर्गानिक उत्पादनले बालबालिकाको पोषण स्तरमा समेत उल्लेखनीय सुधार ल्याउने जानकारी पाएका छौँ।"
यस्तै, बाँकी रहेका तरकारीहरु स्थानीय श्री पुरानाकोट आधारभूत विद्यालयमा दिवा खाजाको रुपमा प्रदान गरिँदैछ, जसबाट विद्यार्थीहरुलाई पोषणयुक्त भोजन सुनिश्चित गराईएको छ । साथै, तरकारी बिक्रीबाट आएको आम्दानीको केही अंश समुदायका ५० जना महिलाले खुत्रुके बचत, सहकारी र बैंक खातामा पनि पैँसा जम्मा गर्दै आएका छन् ।
परियोजना मेल्लेख गाउँपालिकाका सबै वडामा सञ्चालन गरेको र उक्त क्रियाकलाप बारे गाउँपालिकाका जनप्रतिनिधि, परियोजनाका कर्मचारी सहितको टोलीले समय–समयमा स्थलगत अनुगमन गर्ने गरेको छ ।
उक्त परियोजना सञ्चालन भएको मेल्लेख गाउँपालिका वडा नम्बर ७, नन्देगडाका वडा अध्यक्ष प्रेमबहादुर महरले भौगोलिक रुपमा विकट भए पनि पहाडी क्षेत्रमा उत्पादन हुने सबै रैथाने बाली, कृषि बालीहरु उत्पादन हुने बताउनुभयो । हामी सङ्घ संस्थाले छोडे पनि गाउँमै भएकाले वडाले निरन्तरता दिनेछ यसलाई दिगो रुपमा लैजाने बताउनुभएको छ ।
हाल विभिन्न परियोजना मार्फत अति जोखिममा रहेका अति विपन्न, गरिब र दलित समुदायका घरपरिवारहरुको जीविकोपार्जनको लागि अछाम जिल्लामा काम गर्दै आएको वाक नेपालका अध्यक्ष मीनबहादुर कुँवरले बताउनुभयो ।
