लक्ष्मी चौधरी
जनकपुरधाम, चैत २२ गते । मधेश प्रदेशका पूर्वमुख्यमन्त्री लालबाबु राउत गद्दीको कार्यकालमा मुख्यमन्त्री स्वाच्छता अभियान सञ्चालन भएको थियो । सो अभियानअन्तर्गत विभिन्न स्थान तथा कार्यालयहरूमा शौचालय पनि निर्माण भएका थिए । तर निर्माण भएका शौचालयहरू अहिले बेवारिसे अवस्थामा छन् ।
जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका क्षेत्रका विभिन्न सार्वजनिक स्थलमा निर्माण गरिएका शौचालय स्थानीय तहलाई हस्तान्तरण नहुँदा प्रयोगविहीन अवस्थामा छन् ।
तीन वर्षअघि जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका वडा नं. १२ र ४ स्थित सार्वजनिक स्थलमा निर्माण गरिएका शौचालयहरू उचित व्यवस्थापन नहुँदा प्रयोगमा नुहँदै जीर्ण अवस्थामा पुगेका छन् । जनकपुरधाम–१२ को कुवा गाउँस्थित राजदेवी मन्दिर नजिकै बनेको दुई कोठे शौचालय न कसैलाई हस्तान्तरण गरियो, न त प्रयोगमै ल्याइयो ।
जनकपुरधाम–१२ स्थित कुवा गाउँस्थित राजदेवी मन्दिरको जग्गामा निर्माण गरिएको दुई कोठे शौचालय न कसैलाई हस्तान्तरण गरियो, न त कसैलाई प्रयोग गर्न दिइयो । निर्माण भएको तीन वर्ष हुँदा पनि शौचालय प्रयोेगमा नल्याएपछि स्थानीय युवाहरूले शौचायको ढोका फुटालेको स्थानीय बद्री यादवले बताउनुभयो ।
उहाँले भन्नुभयो, “मन्दिरमा लागेको ताल्चा पनि एक दिन खुल्छ, तर यो शौचालय तीन वर्ष हुँदा पनि कहिले खुलेन । त्यसकारण युवाहरूले ढोका तोडफोड गरेका हुन् ।” शौचालय प्रयोगमा नआउँदा जडान गरिएको पानी तान्ने मेसिन समेत स्थानीयले प्रगोग गरिरहेको उहाँले भन्नुभयो ।
स्थानीय तहका प्रमुख तथा सरोकारवालाहरूले पूर्वाधार निर्माणलाई मात्र प्राथमिकता दिने तर दीर्घकालीन व्यवस्थापनबारे सोच्ने नगरेको स्थानीयहरूको आरोप छ । सार्वजनिक शौचालय सञ्चालनका लागि स्थानीय सरकार तथा समुदायबिच सहकार्य अनिवार्य रहेको उहाँहरूको भनाइ छ ।
वडा नं. १२ का अध्यक्ष महेन्द्र साहका अनुसार उक्त शौचालय आफ्नो कार्यकालमा निर्माण नभएकाले कुनै जानकारी नभएको बताउनुहुन्छ । उता, सोही वडाका पूर्व अध्यक्ष सत्रुधन यादवले शौचालय निर्माणका लागि जग्गा उपलब्ध गराइए पनि आफ्नो कार्यकालमा हस्तान्तरण नभएको स्पष्ट पार्नुभयो ।
यता सोही शौचालय बारे जनता समाजवादी नेपालका कार्यकर्ता तथा स्थानीय बासिन्दा बेचन मुखियाले सार्वजनिक स्थलमा शौचालय आवश्यक रहेको भन्दै पहल गरेको बताउनुभयो । विशेष अनुदानबाट निर्माण गरिएका यी शौचालयहरू पूर्व मुख्यमन्त्री राउतको निर्देशनमा टेन्डर आह्वान गरी निर्माण गरिएको जानकारी दिनुभयो । तर लागत तथा जिम्मेवारीबारे जानकारी नहुँदा प्रयोगमा आउन नसकेको मुखियाको भनाइ छ । यसबारे विस्तृत जानकारी मुख्यमन्त्री स्वच्छता अभियानका संयोजक इन्जिनियर भगवान झाले दिनसक्ने मुखियाले बताउनुभयो ।
यस्तै, वडा नं. ४ स्थित सुक्करबारी बजार परिसरमा सोही कार्यक्रमअन्तर्गत शौचालय निर्माण भएको छ । तर शौचालय पनि बेवारिसे अवस्थामा छ । ढोका भाँचिएका छन्, फोहोरले भरिएको छ र दुर्गन्धका कारण प्रयोग गर्नै नसकिने अवस्था रहेको शौचालयबारे सुक्करबारी बजारका फलफुल व्यापारी फेकनी देवीले बताउनुभयो ।
उहाँले बजार लाग्ने स्थानमा शौचालय व्यवस्थित नहुँदा व्यापारीहरुलाई सास्ती भोग्नु परेहको बताउनुभयो । अहिले नजिकैमा रहेको कुट्टीको शौचालय प्रयोग गर्दै आएको उहाँले जानकारी दिनुभयो । उहाँ भन्नुभयो, “शौचालय बनाएर पनि स्याहार नभएपछि शौचालय यस्तो भएको हो । निर्माण भएदेखि नै बेवारिसे अवस्थामा छोडिएको छ । एउटा ढोकामा ताल्चा लागेको छ भने अर्को ढोका फुटाइ फुटाई गरेको छ । यसको रेखदेख नहुँदा यहाँ आउनेले सास्ताी भोग्नु परेको छ ।”
सोही वडा पूर्वअध्यक्ष सुदर्शन सिंहले आफ्नै कार्यकालमा वडाबाट सिफारिस लिएर शौचालय निर्माण गरिए पनि हस्तान्तरण नहुँदा यसको व्यवस्थापन अन्योलमा परेको जानकारी दिनुभयो । फलस्वरूप शौचालय रेखदेखको जिम्मेवारी पनि कसैले लिन नसकेको छैन र शौचालयको लागत पनि आफूलाई जानकारी नभएको बताउनुभयो ।
यता पूर्व मुख्यमन्त्री राउतको कार्यकालमा मुख्यमन्त्री स्वच्छता अभियानको संयोजकको जिम्मेवारीमा रहनुभएका ई. भगवान झाका अनुसार जनताको माग अनुसार विशेष अनुदानबाट निर्माण गरिएका शौचालयका भौतिक संरचनाहरू तयार गरिएको छ । उहाँका अनुसार यस्ता शौचालयहरू मालपोत कार्यालय, जिल्ला अदालत, विद्यालयलगायत स्थानहरूमा निर्माण गरिएको छ । उहाँ भन्नुभयो,“पूर्व मुख्यमन्त्रीको निर्देशनमा सहजीकरण गरिएको हो । टेन्डर आह्वान गरेर सार्वजनिक स्थल तथा सरकारी कार्यालय परिसरमा यी शौचालयहरू निर्माण गरिएको थियो । लागतको विषयमा अहिले ठ्याक्कै भन्न सकिने अवस्था छैन ।” निर्माण भएका संरचनाहरू स्थानीय तहलाई हस्तान्तरण गर्नुपर्ने भए पनि समयमा निर्माण सम्पन्न नहुँदा हस्तान्तरण हुन नसकेको जानकारी उहाँले दिनुभयो ।
वडा– १२ का स्थानीयहरू भन्छन्, “पूर्व मुख्यमन्त्री लालबाबु राउत गद्दीको कार्यकालमा ४० लाख रुपियाँको लागतमा शौचालय निर्माण गरिएको सुन्नमा आएको छ । कुन निर्माण कम्पनीले निर्माण गर्यो किन हस्तान्तरण गरेन त्यसबारे जानकारी छैन ।”
यता जनकपुरधाम वडा–४ स्थित सुक्करबारी बजार परिसरमा जनकपुरधामद्वारा सञ्चालित सःशुल्क शौचालय पनि छन् । जसको रेखदेख उपमहानगरपालिकाका सफाइ कर्मचारीले गर्दै आएका छन् ।
मुख्यमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय मधेश प्रदेशका अनुसाचार सो अभियानअन्तर्गतका सम्पूर्ण फाइल र जिम्मेवारी २०७९ साल वैशाख १४ गते भौतिक पूर्वाधार विकास मन्त्रालयलाई हस्तान्तरण गरिएको छ ।
भौतिक मन्त्रालय सहरी विकास तथा भवन महाशाखाका प्रमुख प्रविणप्रताप अधिकारीले शौचालय निर्माणको सम्पूर्ण फाइल पूर्वाधार विकास निर्देशनालय मधेश प्रदेशलाई जिम्मा लगाइएको जानकारी दिनुभयो । यता निर्देशनालयका डिभिजनल इन्जिनियर कृष्णदेव मिश्रले मुख्यमन्त्री स्वच्छता अभियान अन्तर्गत ग्रामिण सहरी शौचालय, सामुदायिक शौचालय, प्राथमिक छात्रा शौचालय र माध्यमिक छात्रा शौचालय निर्माण भएको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “प्रदेश भरी आठ वटै जिल्लामा निर्माण भएका शौचालयमध्ये चार जिल्लाका विद्यालयका शौचालय हस्तान्तरण भइसकेका छन् भने चार जिल्लाको हस्तान्तरण हुन बाँकी छ ।”
