गोकर्ण दयाल
बैतडी, माघ १८ गते । बैतडीको पञ्चदेवल विक्रम संवत् १९९० को भूकम्पले नै भत्किएको हो। लामो समयसम्म राज्यको चासो नपुगेको पञ्चदेवलको पुनर्निर्माण एक दशकअघि पुरातत्व विभागले ठेक्कामार्फत गरेको थियो। यद्यपि त्यो बेला पुनर्निर्माण गर्दा पुरातात्त्विक महत्त्वको ढुङ्गे चक्र भुइँमै छाडियो, जुन अहिलेसम्म सोही अवस्थामा छ।
हुलाक सेवा विभागले हालै प्रकाशन गरेको पञ्चदेवल अङ्कित हुलाक टिकटमा दुईवटा देवलको टुप्पोमा चक्र देख्न सकिन्न। यहाँ सातवटा देवल भए पनि टिकटमा छवटा मात्रै देवल राखिएका छन्।
दशरथचन्द नगरपालिका–४, देवलहाटमा सातवटा देवल भए पनि नाम भने पञ्चदेवल रहेको स्थानीय ८३ वर्षीय वीरबहादुर चन्दले बताउनुभयो।
किंवदन्तीअनुसार पाण्डवकालीन समयमा एकै रातमा सातवटा देवल बनेको कथन छ। सातौँ देवल पूरा गर्ने बेलामा बिहानीपख उज्यालो भएपछि एउटा देवल अधुरै छाडिएको किंवदन्ती रहेको छ।
शिखर वास्तुशैलीमा निर्मित पञ्चदेवलका खाँबो, ढोका, दलान र छतमा सुर्कीको प्रयोग गरेर टुप्पोमा ढुङ्गाकै चक्र कुँदेर राखिएको छ। वि.सं. १९९० मा भूकम्प जाँदा दुईवटा चक्र भुइँमा खस्दा देवलभित्रबाट ढाल/तरबार, चाँदी र काँसका भाँडाकुँडा भेटिएको जानकारी पाएको स्थानीय उद्धव मार्कण्डले बताउनुभयो। त्यसपछि करिब एक दशकअघि पुरातत्व विभागले देवलको पुनर्निर्माण गर्दा माटोको भाँडामा धान र सुनचाँदीसमेत भेटिएको उहाँले बताउनुभयो। फेला परेका ऐतिहासिक वस्तु पञ्चदेवलमा सुरक्षित राखिए पनि सङ्ग्रहालय नहुँदा पुरातात्त्विक वस्तुको संरक्षण हुन नसकेको उहाँले भनाइ छ।
एक दशकअघि देवलको पुनर्निर्माण गर्ने बेलामा पञ्चदेवलसम्म पुग्ने सडक बाटो थिएन। त्यो बेला चैनपुल्लीले पञ्चदेवलको ढुङ्गे चक्र उठाएर देवलको माथि राख्न नसकिएको स्थानीयले बताएका छन्। जानकार वीरबहादुर चन्दका अनुसार बैतडीस्थित नेपाली सेना, प्रहरी र स्थानीय बासिन्दा मिलेर पनि चक्र उठाएर देवलमाथि राख्न नसकेपछि त्यतिकै छाडिएको थियो। नेपाल सरकार, सूचना तथा प्रविधि मन्त्रालयको हुलाक सेवा विभागले पञ्चदेवल अङ्कित हुलाक टिकट प्रकाशन गर्दा चक्रबारे ध्यान पु-याउन नसक्दा चक्रबिनाकै हुलाक टिकट बजार आउन पुगेकामा त्यति खुसी नलागेको चन्दले बताउनुभयो।
स्थानीय सरकार उदासीन पुरातात्त्विक महत्त्व बोकेको पञ्चदेवल हुलाक टिकटमा प्रकाशन हुँदा पनि स्थानीय सरकारले भने देवलको संरक्षण, फेला परेका वस्तु राख्ने सङ्ग्रहालय, देवलसम्म पुग्ने स्तरीय बाटो निर्माणमा कुनै चासो नदिएको स्थानीयले बताएका छन्।
जिल्ला सदरमुकाम बैतडीबाट करिब दुई किलोमिटरभित्र देवहाट गाउँमा रहेको पञ्चदेवलको प्रचारप्रसार हुन नक्सदा यहाँ बाह्य पर्यटक खासै नआएको स्थानीय हरिदत्त भट्टले बताउनुभयो।
स्थानीय तह र प्रदेश सरकारले पञ्चदेवलसँगै रहेको बस्तीलाई होमस्टेका रूपमा विकास गर्न आवश्यक सहयोग गरेमा पञ्चदेवल हेर्न आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक आउने स्थानीयले अपेक्षा गरेका छन्।
