- २०१५ सालको चुनावमा सहभागी पार्टीका प्रमुख नेतामध्ये नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति बिपी कोइराला मात्र विजयी हुनुभयो ।
- नेपालको पहिलो संसद्मा एक जना मात्र महिलाको उपस्थिति थियो । नेपाली कांग्रेसले द्वारिकादेवी ठकुरानीलाई डडेलधुरा क्षेत्र नं. ६६ बाट उम्मेदवार बनाएको थियो । उहाँ तीन हजार नौ सय तीन मतसहित पहिलो महिला सांसदका रूपमा निर्वाचित हुनुभएको हो ।
- २०१५ सालको निर्वाचनमा दुई नेताले एकभन्दा बढी निर्वाचन क्षेत्रमा जित हासिल गरेका थिए । कांग्रेस नेता सुवर्णशमशेर राणा तीन ठाउँमा विजयी हुनुभएको थियो ।
विसं २००७ को क्रान्तिको जगमा २०१५ सालमा पहिलो आमनिर्वाचन भयो । २०१५ साल कात्तिक २४ गते तत्कालीन राजा महेन्द्रले आमनिर्वाचनबारे शाही घोषणा गरे । २०१५ साल फागुन १ गते नयाँ संविधान जारी भएपछि निर्वाचनको आधार तय भएको थियो । राजाले शाही निर्वाचनसम्बन्धी घोषणा गरेको भोलिपल्ट कात्तिक २५ गते गोरखापत्रमा निर्वाचनको मनोनयन दर्ताको समय दिइएको थियो । उक्त निर्वाचनको मनोनयनपत्रको जाँच गर्न मङ्सिर २४ गतेदेखि ३० गतेसम्मको समय दिइएको थियो । २०१५ सालको चुनावमा मतदाताका लागि न्यूनतम उमेर २१ वर्ष तोकिएको थियो । पहिलो आमनिर्वाचन २०१५ फागुन ७ गतेदेखि चैत २१ गतेसम्म ४५ दिनमा भयो । पहिलो संसदीय निर्वाचनमा ३२ जिल्लाभित्र १०९ निर्वाचन क्षेत्र निर्धारण गरिएको थियो ।
प्रमुख निर्वाचन आयुक्त (चिफ इलेक्सन कमिस्नर) सुवर्णशमशेर जबरा हुनुहुन्थ्यो । ४५ दिनमा सम्पन्न भएको चुनावको मतपरिणाम आयोगले २०१६ साल वैशाख २८ गतेसम्म सार्वजनिक गरेको थियो । गोरखापत्रमा भने चुनावको परिणाम फागुन १४ गतेदेखि जेठ ४ गतेसम्म प्रकाशित भएको थियो ।
पार्टी प्रमुखमा बिपी मात्र विजयी
२०१५ सालको चुनावमा सहभागी पार्टीका प्रमुख नेतामध्ये नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति बिपी कोइराला मात्र विजयी हुनुभयो । बिपी मोरङ निर्वाचन क्षेत्र नम्बर ३२ बाट विजयी हुनुभएको हो । गोरखा परिषद्का अध्यक्ष रणधीर सुब्बा धनकुटा निर्वाचन क्षेत्र नम्बर २६, तराई कांग्रेसका वेदानन्द झा सिराहा क्षेत्र नम्बर ३९, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका महासचिव केशरजङ्ग रायमाझी पाल्पा क्षेत्र नम्बर ९३ र प्रजातान्त्रिक महासभाका अध्यक्ष रङ्गनाथ शर्मा काठमाडौँ क्षेत्र नम्बर ५ बाट पराजित हुनुभएको थियो । काठमाडौँ क्षेत्र नं. १ बाट गणेशमान सिंह विजयी हुनुभएको थियो ।
त्यो समयका चर्चित अनुहारमा राष्ट्रिय कांग्रेसका डिल्लीराम रेग्मी, नेपाल प्रजापरिषद्का भद्रकाली मिश्र, पूर्वप्रधानमन्त्री टङ्कप्रसाद आचार्य, कांग्रेस नेता सूर्यप्रसाद उपाध्यायसँगै राजा महेन्द्रका विश्वासपात्र योगविक्रम शाह र हरिशमशेर राणा पराजित हुनुभएको थियो ।
पहिलो संसद्मा महिला
नेपालको पहिलो संसद्मा एक जना मात्र महिलाको उपस्थिति थियो । नेपाली कांग्रेसले द्वारिकादेवी ठकुरानीलाई डडेलधुरा क्षेत्र नं. ६६ बाट उम्मेदवार बनाएको थियो । उहाँ तीन हजार नौ सय तीन मतसहित पहिलो महिला सांसदका रूपमा निर्वाचित हुनुभएको हो । उहाँका प्रतिद्वन्द्वी संयुक्त प्रजातन्त्र पार्टीका लक्ष्मीदत्त भट्टले एक हजार ८३१ मत पाउनुभएको थियो । उहाँ पहिलो महिला सांसद मात्र बन्नुभएन पहिलो जननिर्वाचित सरकारको पहिलो महिला मन्त्रीसमेत बन्नुभयो । बिपी कोइराला नेतृत्वको सरकारमा उहाँलाई स्थानीय स्वयत्त शासन सहायकमन्त्रीको जिम्मेवारी दिइएको थियो । २०१५ सालको प्रतिनिधि सभाको चुनावमा द्वारिकादेवी एक्लो उम्मेदवार हुनुहुन्थ्यो । कांग्रेसले महासभामा राधादेवी कँडेललाई उम्मेदवार बनाए पनि उहाँ पराजित हुुनभएको डा. जगत नेपालले ‘पहिलो संसद्’ पुस्तकमा उल्लेख गर्नुभएको छ । महासभामा राजाबाट मनोनयन हुने १८ जनामध्ये कमला राणा एक मात्र महिला हुनुहुन्थ्यो । राणा महासभाको उपाध्यक्षसमेत बन्नुभएको थियो ।
४७ प्रतिशत मतदान
२०१५ सालको निर्वाचनमा कुल मतदाताको ४७ प्रतिशत मात्र मतदान भएको थियो । कुल ४२ लाख ४६ हजार ४४८ मतदातामध्ये १९ लाख ८१ हजार ३८१ जनाले मतदान गरेका हुन् । नेपाली कांग्रेसले छ लाख ६६ हजार ८९८ मत पाउँदा राष्ट्रिय गोरखा परिषद्ले तीन लाख पाँच हजार ११८ मत पाएको थियो भने नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले एक लाख २९ हजार १४२ मत पाएको थियो । एक लाखभन्दा बढी मत पाउने दललाई मात्र राष्ट्रिय दलको मान्यता दिइएको थियो । सोही प्रावधान अनुसार कांग्रेस, गोरखा परिषद् र कम्युनिस्ट पार्टीले राष्ट्रिय दलको मान्यता पाएका थिए ।
कांग्रेसले १०९ निर्वाचन क्षेत्रमध्ये १०८ उम्मेदवार उठाएको थियो । कांग्रेसका ७४ उम्मेदवार विजयी हुँदा दुई तिहाइ बहुमत प्राप्त गरेको थियो । कांग्रेसले उठाएका ३४ उम्मेदवार पराजित भएका थिए । ६८ स्थानमा उम्मेदवारी दिएको गोरखा परिषद्ले १९ स्थानमा जित हासिल गर्दा ४९ स्थानमा पराजय भोगेको थियो । संयुक्त प्रजातन्त्र पार्टीका उम्मेदवार पाँच सिटमा विजयी हुँदा ४७ निर्वाचन क्षेत्रमा उम्मेदवारी दिएको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी चार क्षेत्र मात्र विजयी भएको थियो । कम्युनिस्ट पार्टीले ४३ स्थानमा पराजय भोगेको थियो । स्वतन्त्र उम्मेदवार चार वटा निर्वाचन क्षेत्रमा विजयी भएका थिए । नेपाल प्रजापरिषद्ले दुई सिट जित्दा र प्रजापरिषद् (हलो चुनाव चिह्न) ले एक सिटी जितेको थियो ।
चुनाव चिह्न : रुखदेखि हातसम्म
२०१५ सालको चुनावमा बिपी कोइराला नेतृत्वको नेपाली कांग्रेसले अहिलेको जस्तै चुनाव चिह्न रुख पाएको थियो । धरणी सुब्बाको राष्ट्रवादी गोर्खा परिषद्ले झुपडी चुनाव चिह्न पाएको थियो । डा. केआई सिंह नेतृत्वको संयुक्त प्रजातन्त्र पार्टीले धानको बाला पाउँदा डा. केशरजङ्ग रायमाझी नेतृत्वको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले मकैको तीन घोगा र हँसिया चुनाव चिह्न पाएको थियो । टङ्कप्रसाद आचार्यको नेपाल प्रजा परिषद्ले हलो चुनाव चिह्न पाउँदा डा. डिल्लीरमण रेग्मीको राष्ट्रिय कांग्रेसले छाता चुनाव चिह्न र वेदानन्द झा नेतृत्वको तराई कांग्रेसले टाउकोमा गहुँको बिटो बोकेको किसान चुनाव चिह्न पाएको थियो । रङ्गनाथ शर्मा नेतृत्वको प्रजातान्त्रिक महासभालाई हात चुनाव चिह्न दिइएको थियो । २०१५ सालको चुनावमा नौ वटा राजनीतिक दल चुनावी मैदानमा थिए । नौ दलका ५१८ उम्मेदवारसँगै २६८ उम्मेदवारले प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । राजा र राणाले चुनावमा अधिकांश स्वतन्त्र उम्मेदवार उठाएका थिए । चुनावमा भने कांग्रेस र कम्युनिस्टकै प्रतिस्पर्धा भएको पूर्वप्रमुख निर्वाचन आयुक्त सूर्यप्रसाद श्रेष्ठले आफ्नो पुस्तक ‘लोकतन्त्र र जनअभिमत’ मा उल्लेख गर्नुभएको छ ।
चुनाव खर्च
२०१५ सालको चुनावमा चन्दा सङ्कलन कठिन काम थियो । कांग्रेसको त्यो अभियान असफल देखिएको थियो । थप चन्दा सङ्कलन प्रक्रियाबाट काम नहुने देखिएपछि कांग्रेसका लागि सुवर्णशमशेर राणाले १० लाख रुपियाँ नगद सहयोग गर्नुभएको थियो । त्यसबाट कांग्रेसले प्रत्येक उम्मेदवारलाई पाँच हजार रुपियाँ खर्च दिएको थियो । चुनावमा उम्मेदवारलाई पाँच हजार मात्र खर्च गर्न पाउने सीमा तोकिएको थियो । यो चुनावमा सबैभन्दा धेरै खर्च राष्ट्रवादी गोरखा दलका उम्मेदवारले गरेका थिए । राणा र सत्ताको नजिक भएकाले उनीहरू प्रत्येक उम्मेदवारलाई १० हजार खर्च दिइएको थियो । त्यो समयको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले भने सामन्तबाट सहयोग नलिने नीति लिएको डा. नेपालले आफ्नो पुस्तक ‘पहिलो संसद्’ मा उल्लेख गर्नुभएको छ । कम्युनिस्ट पार्टीले एक हजार दुई सय रुपियाँ खर्च गर्दा प्रतिउम्मेदवारलाई २५० रुपियाँ खर्च दिएको थियो ।
सुवर्णशमशेर तीन ठाउँमा विजयी
२०१५ सालको निर्वाचनमा दुई नेताले एकभन्दा बढी निर्वाचन क्षेत्रमा जित हासिल गरेका थिए । कांग्रेस नेता सुवर्णशमशेर राणा तीन ठाउँमा विजयी हुनुभएको थियो । उहाँ गुल्मी–९१, बारा ५१ र ५२ मा विजयी हुनुभएको थियो । मन्त्रीपरिषद् अध्यक्षसमेत रहनुभएका सुवर्ण गुल्मी क्षेत्र नं. ९१ मा १० हजार मतान्तरमा विजयी हुनुभएको थियो ।
नेपाली कांग्रेसका नेता शिवराज पन्त दुई ठाउँमा विजयी हुनुभयो । उहाँ डोटी निर्वाचन क्षेत्र नं. ७० र ७१ मा विजयी हुनुभएको थियो । उहाँले निर्वाचन क्षेत्र नं. ७१ मा पूर्वप्रधानमन्त्री डा. केआई सिंहलाई पराजित गर्नुभएको हो । पन्तले सात हजार २३६ मत पाउँदा सिंहले तीन हजार ९६६ मत पाउनुभएको थियो । उहाँहरूको मतान्तर तीन हजार ३७९ थियो ।
चुनाव हारेपछि पूर्वप्रधानमन्त्रीसमेत रहनुभएका टङ्कप्रसाद आचार्य, डा. केआइ सिंह, प्रजातान्त्रिक सभाका अध्यक्ष रङ्गनाथ शर्माले निर्वाचनमा धाँधली भएको भन्दै छानबिनका लागि राजासमक्ष उजुरीसमेत दिनुभएको थियो ।
(आलेख गोरखापत्रका २०१५ र २०१६ सालका विभिन्न अङ्कसँगै डा. जगत नेपालको ‘पहिलो सांसद’ र सूर्यप्रसाद श्रेष्ठको ‘लोकतन्त्र र जनअभिमत’ पुस्तकलाई आधार बनाएर तयार गरिएको हो ।)
