विजयकुमार साह
ढल्केबर, जेठ २ गते । वन, वातावरण र वन्यजन्तु संरक्षणको अभियान सक्रिय देवनारायण मण्डलले तीन दशकअघिको मधेश बुझाउन 'कल्चर भिले' सञ्चालन गर्नुभएको छ । धनुषाको मिथिला बिहारी नगरपालिका–२, पुरनदाहामा यो भिलेज छ ।
जनकपुरधाम–धनुषाधाम मार्गमा पर्ने यस कल्चर भिलेजमा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई लक्षित गरी परम्परागत फुसको घर बनाइएका छन् । मिथिलाका कला संस्कृति, वेशभूषा, रहनसहन अवलोकन गर्ने सुविधा छन् । मिथिलाका परम्परागत खानपान उपलब्ध छन् ।
मण्डलले तीन–चार दशक अगाडि मधेशको गाउँघर, रहनसहन, वेशभूषा, खानपान र कलासंस्कृतिबारे चिनाउन यो भिलेज सञ्चालनमा ल्याइएको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, "हामीले यसलाई खुला सङ्ग्रहालयको रूपमा खोलेका छौँ । उबेला जस्तो गाउँघर थियो त्यही शैली र त्यस्तै सामानको प्रयोग गरेर घर बनाइएको छ । त्यसबेलाका घरायसी बस्तु तथा कृषि कामकाजमा प्रयोग हुने उपकरणसमेत सङ्कलन गरी यहाँ राखिएको छ ।"
उहाँका अनुसार बाह्य पर्यटक तथा सहरमा उकुसमुकुसको जिन्दगी व्यतीत गरिरहेका व्यक्तिका लागि पुनर्ताजगी प्राप्त गर्ने यो उत्तम स्थान छ । बाहिरका पर्यटक आउँदा यहाँको प्रकृति र संस्कृतिमा रमाउन चाहन्छन् । पर्यटकले खोजेको जस्तो वातावरण दिन परम्परागत किसिमको व्यवस्था गरिएको छ ।
यहाँ पाहुनालाई मधेशको संस्कृति देखाउन प्रत्येक साँझ झिझिया, झरिझरी, ढोलपिपिही, सामा चकेवा, जटजटिनलगायत लोकनृत्य आयोजना गरिन्छ । झिझिया टिममा ३० जना संलग्न छन् । ढोलपिपही बजाउने पाँच जना छन् र झरीझरी खेल्ने २० जनाको समूह गरी कला क्षेत्रमा ७८ जना आबद्ध छन् । त्यस्तै, यस कल्चर भिलेजसँग स्थानीय ११६ घरपरिवार जोडिएका छन् । आफूसहित स्थानीयको जीविकोपार्जनमा दिगोपनाका लागि सबैलाई जोडिएको मण्डल बनाउनुहुन्छ ।
भिलेजमा आउने अतिथिका लागि सोही परिसरभित्र उत्पादन गरिएको जैविक खेतीको तरकारी, दाल र अन्य परिकार खान पाउने सुविधा छन् । शाकाहारीका लागि दाल, भात, अचार, पापड, तिलौरी, तिसौरी, बिरियाको तरकारी, कुम्हरौरीको तरकारी, अदौरीको तरकारी, पुदिनाको अचार, धनियाँको चटनीसहित अतिथिको मागका आधारमा खाना तयार गरिन्छ । मांसाहारी अतिथिका लागि भने बेग्लै व्यवस्था छ ।
यहाँ माटोकै भाँडामा खाना पकाइन्छ र माटाकै भाँडामा खाना दिइन्छ । माटाकै भाँडामा पानी, चिया, काढा दिइन्छ । यहाँ चिया–कफी पाक्दैन । यसको साटो आफ्नै खेतमा उब्जाएको सोइजन (सैजुन) को काँढा तयार गरिन्छ । मकैको जुँगा, मेवाको पात, अर्जुनाको डाँठ र तुलसीको काँढा पनि बन्छ। लेमन ग्रासको चिया पाइन्छ ।
कल्चरल भिलेजमा जैविक विधिबाट खेती हुने उहाँको भनाइ छ । रासायनिक मल र कीटनाशक विषादीको प्रयोग हुँदैन । स्थानीय केही किसानलाई जैविक खेतीसम्बन्धी तालिमसमेत दिएका छन् । ती किसानले उत्पादन गरेको अन्न, तरकारी र फलफूल कल्चरल भिलेजले किन्छ । हाल दस जना किसानबाट जैविक उत्पादन खरिद गरिरहेको छ। उहाँहरूलाई बिउ र जैविक मल पनि भिलेजले नै दिन्छ ।
"एकैपटक जैविक खेतीतर्फ नगई क्रमशः अघि बढ्न परामर्श दिइएको छ । वरिपरिका गाउँका पाँच सय किसानलाई जोड्ने लक्ष्य छ । अहिले ११६ परिवारलाई जोडिसकेका छौँ", देवनारायणले भन्नुभयो । हाल किसानहरूलाई आलु, काउली र टामाटर खेती गर्न भनिएको छ । किसानका यस्ता सबै उत्पादन किनेर पाउडर, चिप्स, सस बनाएर बेच्ने योजना छ । यहाँ फलफूल र सागपात पनि उब्जनी हुने गरेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
दुध, मल र इन्धनका लागि आठ वटा गाई पालिएको छ । खाना गोबर ग्यासबाट पकाइन्छ । ग्यासमा प्रयोग भएको गोबरबाट झोल मल बनाइन्छ । अहिले खेती भइरहेको नौ बिघा जग्गामा यहीँको मल र जैविक कीटनाशक पर्याप्त रहेको देवनारायणले बताउनुभयो । यहाँ चार वटा पोखरीमा माछा पालिएको छ । पोखरीमा कुखुरा र हाँस पाल्ने र बाख्रापालनको पनि तयारी छ । मण्डलले नौ बिघा जग्गा भाँडामा लिएर कच्लर भिलेज खोल्नुभएको छ । भिलेज निर्माणमा हालसम्म ६० लाख रुपियाँ खर्च भइसकेको र योजना अनुसार काम पुरा हुन अझै ४० लाख रुपियाँ खर्च लाग्ने उहाँको भनाइ छ ।
