लाेप हुँदै ऐतिहासिक पाटीपौवा बैंस

बाबुराम देवकोटा 

सिन्धुलीमाढी, कात्तिक १२ गते । सिन्धुली जिल्लाको सुनकोसी गढ्तिर क्षेत्रमा रहेका ऐतिहासिक पाटीपौवा बैंस हराउने अवस्थामा पुगेका छन् । 

पूर्व–पश्चिम राजमार्ग खुल्नुअघि पूर्वी पहाडी तथा तराईका जिल्लाबाट नेपाल(काठमाडाैं) प्रवेश गर्ने पैदल मार्गका रुपमा अत्यधिक व्यस्त रहने त्यस क्षेत्रका पाटीपौवाहरु यतिखेर सधैँ नै सुनसान अवस्थामा रहने गरेका छन् । बटुवाका निम्ति बस्न सुविधा होस् र राणाकालीन बडाहाकिम दौडाहा आउँदा बस्ने व्यवस्थाका लागि त्यस्ता पाटीहरु वि.सं. १९५० सालतिर निर्माण गरेको स्थानीय बताउँछन् ।

सुनकोसी गाँउपालिका अन्तर्गत सुनकोसी गढ्तिर क्षेत्रको सित्तलपाटी, चैनपुर, मूलकोट, गुठबजार नेपालथोक र गोलन्जोर गाउँपालिका अन्तर्गत खुर्कोट र सुलिभञ्ज्याङ्मा गरी झण्डै एक दर्जन ऐतिहासिक पाटीपौवा र सत्तल छन् । कतिपय पाटीपौवा संरक्षणको अवभावमा जीर्ण भई भत्किएर लोप भई सकेका छन् भने कतिपयको मर्मत गरी संरक्षण भए पनि प्रयोगमा आउन नसकी रहेको सुनकोसी गाउँपालिका–६ चैनपुर निवासी कैलाश पौडेल बताउनुहुन्छ ।

उहाँले भन्नुभयो, ‘यस वडामा रहेका तीन वटा ऐतिहासिक पाटीहरुमध्ये दुई वर्षअघि माले पाटी र सित्तलपाटी पुरातत्व विभागले मर्मत गरी संरक्षण गरेको छ । बाँकी चैनपुरमा रहेको पाटी जीर्ण भई भत्किन थालेको छ । त्यसको मर्मत गरी संरक्षण गर्न कतैबाट चासो लिएको पाइँदैन ।’ ऐतिहासिक प्राचीन त्यस्ता सम्पदाहरु संरक्षण गर्न स्थानीय सरकारले खासै चासो नदिएको उहाँको गुनासो छ ।

स्थानीयका अनुसार पूर्व–पश्चिम राजमार्ग र बिपी राजमार्ग निर्माण हुनु अघि मानिसको निकै चहलपहल हुने ती पाटीपौवाहरु राजमार्ग निर्माणसँगै ओझेलमा परेका हुन् । प्रचार प्रसारको अभावमा बिपी राजमार्ग हुँदै यात्रा गर्ने आन्तरिक तथा बाहिय पर्यटकबाट समेत बेखबर छन्, ती पाटीपौवाहरु । समयको विकास क्रमसँगै अहिले ती सम्पदाको अस्तित्व सङ्कटमा परेको छ ।

जिल्लाको सुनकोसी गढ्तिर क्षेत्रमा बाक्लै रुपमा पाटीहरु छन् । ती पाटीहरुमा कुँदिएका कलात्मक टुँडाल र झ्यालढोकाहरुले तत्कालीन वास्तुकलाको राम्रो छनक दिएका छन् । सिन्धुली जिल्ला पनि वास्तुकलाको क्षेत्रमा अगाडि थियो भन्ने दह्रो प्रमाण यी हुन् । तर त्यस्ता कुराको खोजविन र अनुसन्धानको निम्ति ऐतिहासिक विषयवस्तुको संरक्षण गर्नु आजको आवश्यकता देखिएको गोलन्जोर गाउँपालिका–७ खुर्कोट निवासी शरद आचार्य बताउनुहुन्छ ।

‘अहिले सुनकोसी गढ्तिर क्षेत्र हुँदै जापान सरकारको सहयोगमा पर्यटकीय बीपी राजमार्ग निर्माण भएर सञ्चालनमा आएको छ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘राजमार्ग निर्माणसँगै आसपासमा सुविधा सम्पन्न रिसोर्ट र होटल खुल्ने क्रम बढेको । अब पर्यटन प्रवर्धनमार्फत बीपी राजमार्गले नै त्यस क्षेत्रमा रहेका ऐतिहासिक पाटीपौवा र सम्पदाहरुको महत्व ब्युँताउन सक्छ अर्थात् गुमेको बैंस फर्काउन सक्छ ।’

त्यस्तै सुनकोसी गाउँपालिकाको दुम्जामा रहेका पाँच पाटीमध्ये कुशेश्वर महादेव मन्दिरमा रहेका दुई पाटी पुरातत्व विभागको रेखदेखमा संरक्षण हुँदै आएका छन् । अन्य दुई पाटीको अस्तित्व लोप भइसकेको छ भने अर्को एक जीर्ण अवस्थामा रहेको स्थानीय बासिन्दा बताउँछन् ।

सुनकोसी गाउँपालिकाका उपाध्यक्ष कपिल कोइराला बागमती प्रदेश सरकारको सहयोगमा त्यस्ता पाटीपौवाको मर्मत र घेराबेरा गरी संरक्षण हुँदै आएको बताउनुहुन्छ ।