थारू समुदाय माछामा निर्भर

धनगढी समाचारदाता

धनगढी, भदौ १८ गते । राति दर्किएको पानी बिहान हुँदासम्म सिमसिम पर्दै थियो । कुलोमा टापी (माछा मार्ने पासो) थापेर थारू महिला लामबद्ध थिए । बिहीबार बिहान देखिएको यो दृश्य सुदूरपश्चिम प्रदेशको अस्थायी राजधानी धनगढीको हो । ग्रामीण क्षेत्र होस् वा सहर पानी परेपछि थारू समुदायका मानिस माछा मार्न खोला, नदीतिर लामबद्ध हुनु एउटा चलन जस्तै बनेको छ । माछा मार्न र त्यसको परिकार खान सोखिन यो समुदायका मानिसले जस्तोसुकै सिजनमा पनि माछा मार्ने गर्छन् । बाढीदेखि लिएर हिउँदको कठ्याङ्ग्रिने चिसोमा समेत यो समुदायका मानिस खोला, खोल्सा, नदी, तलाउमा माछा मारेको देख्न सकिन्छ ।  

“माछा मिलोस् वा नमिलोस् पानी पर्नेबित्तिकै टापी लिएर महिला खोला, नदीतिर पुग्छन्,” धनगढी उपमहानगरपालिका–८ का प्रदेशु चौधरीले भन्नुभयो, “माछा मार्ने र त्यसको तरकारी खाने थारू समुदायको एउटा पहिचान नै हो ।” कतिसम्म भने बर्खायाममा बाढीले सर्वत्र डुबान भएका बेला पनि माछा मार्न चुक्दैनन्, यो समुदायका मानिस । घरमा बाढी पसेका बेला निर्धक्क आँगनमा माछा मार्दै गरेको दृश्य पनि देखिने गरेको छ । थारू समुदायमा माछा मार्नका लागि महिलाले हेल्का, टापी जस्ता हतियार प्रयोग गर्ने गरेका छन् । यसै गरी पुरुषले जाल (सेउखा), चेउँढीले माछा मार्ने गरेका छन् । ढर्हिया, खोङ्खिया थापेर पनि माछा मार्ने गरिएको छ । थारू समुदायमा माछा महìवपूर्ण परिकार रहेको कैलारी गाउँपालिका–७ का कमल चौधरीले बताउनुभयो । 

उहाँका अनुसार छाक टार्नदेखि लिएर कतिपय संस्कार पूरा गर्न माछा आवश्यक हुने गर्छ । माछाको तरकारी भएका दिन घरपरिवारका सबै सदस्यले निकै मिठो मानेर खाने गरेको चौधरीको भनाइ छ । यसै गरी विवाह, अटवारी पर्व र दसैँको पिटरहुवामा माछा आवश्यक पर्छ । “पहिले पहिले अटवारी पर्व र दसैँको पिटरहुवामा सुकेको माछा (सिद्रा) को तरकारी अनिवार्य थियो,” उहाँले भन्नुभयो, “सकेसम्म अचेल पनि माछाको तरकारी हुन्छ तर पहिलेको जस्तो अनिवार्य भने छैन ।” त्यस्तै थारू समुदायको विवाहमा अहिले पनि माछा अनिवार्य छ । जन्ती जाँदा बेहुलाका भिनाजु वा अन्य नाता पर्ने व्यक्तिले बर्छी (फलामको डन्डी) मा माछा टाँगेर बेहुलीको घर लैजानुपर्ने चलन रहेको छ । विगतमा नदीबाट यसरी माछा मारेर लैजाने गरिए पनि अचेल पोखरीमा पालेका माछाले पनि काम चल्ने गरेको जनाइएको छ । थारू समुदायमा वैशाख जेठतिर घर निर्माण गरेपछि सामूहिक रूपमा माछा मारेर खाने र रमाउने चलन छ । यस कार्यलाई ‘झोल झराइ’ भन्ने गरेको जनाइएको छ । 

हरायो नुकाइ र बहनको चलन

थारू समुदायमा विगतमा प्रचलनमा रहेका माछा मार्ने परम्परागत तरिका भने अचेल हराउन थालेका छन् । निदीमा शैया चलेपछि (धेरै माछा पाउन थालेपछि) गाउँभरिका मान्छे बहन र नुकाइ मार्न जाने चलन थियो । पहिलो पटक वर्षा भई नदीमा सामान्य बाढी आएका बेला राति माछा मार्नुलाई ‘नुकाइ’ भन्ने गरेको कमल चौधरीको भनाइ छ । त्यसै गरी गाउँभरिका मान्छेले दिनमा माछा मार्नुलाई ‘बहन’ भनिन्थ्यो । नुकाइ र बहनमा महिलाले लहरै तलतिर टापी थाप्ने र पुरुषले माथितिरबाट जाल खेल्दै सामूहिक रूपमा माछा मार्ने गरेको जनाइएको छ । “अचेल यसरी माछा कमै मात्रामा मारिन्छ,” उहाँले भन्नुभयो ।