जल तथा मौसम केन्द्रीय विभागका प्राध्यापक दीपक अर्याल त्रिभुवन विश्वविद्यालयको उपकुलपतिमा नियुक्त हुनुभएपछि बजारमा चर्चा चलेको छ, ‘देश विदेशका मौसमबारे अध्ययन तथा अनुसन्धानमा क्रियाशील व्यक्तिलाई समग्र विश्वविद्यालयको मौसम सुधार्ने जिम्मेवारी आएको छ ।’ हुन पनि अहिलेको मौसम र त्रिविको अवस्था मिल्दोजुल्दो नै छ । बर्सातको समय भएका कारण अहिले मुलुकको कुन भूभागमा कतिखेर पानी पर्छ र घाम लाग्छ भन्ने ठेगान छैन, त्यसै गरी त्रिविमा पनि पछिल्लो समय कुन सङ्गठनले कुन निकायमा कतिखेर ताला लगाउँछ पत्तै हुँदैन । फरक यत्ति हो, मुलुकको मौसम कसैले चाहेर पनि सुधार्न सक्दैन, यो आफ्नै लयमा चलिरहन्छ, चाहना राख्ने हो भने विश्वविद्यालयको मौमसमा पक्कै सुधार ल्याउन सकिन्छ ।
तत्कालीन उपकुलपतिले राजीनामा दिएको करिब साढे तीन महिनापछि त्रिविले नयाँ उपकुलपति पाएको छ । चारबर्से कार्यकालका लागि नियुक्त भएका उपकुलपति प्राडा केशरजङ्ग बरालले एक वर्ष मात्रै काम गरेर गत चैत १५ गते राजीनामा दिनुभएको थियो । स्वास्थ्य समस्याका कारण राजीनामा दिनु परेको बताइए पनि त्रिविभित्र रहेको तमाम समस्या र समस्या समाधानका क्रममा बेहोर्नु परेको हैरानीलाई बरालको राजीनामाको मुख्य कारण रहेको बताइएको थियो । बरालको राजीनामाको सन्देश एउटै हो, त्रिवि चुनौतीको चाङमा छ । यो भीमकाय संस्थालाई चानचुन प्रयासले मात्रै लयमा फर्काउन कठिन छ ।
तीन दशकदेखि त्रिविको सेवामा क्रियाशील अर्याललाई विश्वविद्यालयका यी तमाम समस्यासँग जुधेर नयाँ त्रिवि बनाउने जिम्मेवारी आइपरेको छ । आफ्नो विषयमा स्वर्ण पदक प्राप्त गरेको र देशविदेशका शैक्षिक संस्थाबाट अनुभव बटुलेका कारण अर्याललाई त्रिवि नेतृत्वमा पुगेर समग्र विश्वविद्यालयको शिर उच्च राख्ने गरी काम गर्छु भन्ने लागेकै होला । विश्वविद्यालय जस्तो प्राज्ञिक संस्थाको उच्च कार्यकारी जिम्मेवारीमा पुगेका व्यक्तिमा यस्तो आँट हुनु स्वाभाविकै हो । विश्वविद्यालयको गिर्दो साख जोगाउन तयार हुने व्यक्तिलाई होस्टेमा हैँसे गर्नु यससँग प्रत्यक्ष–परोक्ष सरोकार राख्ने सबैको साझा दायित्य हो । नवनियुक्त उपकुलपति अर्यालले असल नियतका साथ सुधारको नेतृत्व लिन सक्नु पर्छ ।
मुलुकमा दर्जनभन्दा बढी विश्वविद्यालय सञ्चालनमा छन् । अहिले पनि उच्च शिक्षामा भर्ना हुने ८० प्रतिशतभन्दा धेरै विद्यार्थीको भार त्रिविमै छ । विडम्बना नै मान्नु पर्छ, यति गहन जिम्मेवारी बोकेको संस्थाको कुनै निकाय वा संरचना छैन, जहाँ समस्या नभएको होस् । पछिल्लो समय त्रिवि आर्थिक रूपमा कमजोर हुँदै गएको छ । भताभुङ्ग भएको शैक्षिक क्यालेन्डरलाई लयमा ल्याउने कोसिस गरिएको छ तर पूर्ण भएको छैन । प्रशासनिक काम कति झन्झटिलो छ भन्ने विषयको वर्णन गरिसाध्य छैन । एक पटक विश्वविद्यालयमा कुनै काम लिएर गयो भने त्यो व्यक्ति दोहो¥याएर उक्त निकायमा जान चाहँदैन । त्रिवि मुलुककै सबैभन्दा ठुलो र पुरानो शैक्षिक धरोहर हो । विश्वविद्यालयले अवलम्बन गर्ने नीति तथा कार्यक्रम मुलुकमा सञ्चालित अन्य विश्वविद्यालयका लागि समेत मार्गदर्शक बन्ने गर्छ । यो वास्तविकतालाई ध्यानमा राखेर त्रिविको नयाँ नेतृत्वले सुझबुझपूर्ण तरिकाबाट काम गर्नु पर्छ ।
उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने ८० प्रतिशतभन्दा धेरै विद्यार्थी अध्यययनरत रहेको भनिए पनि त्रिवि आर्थिक रूपमा सरकारकै भर परिरहनु परेको छ । अर्बौंको भौतिक संरचना भएर पनि सही सदुपयोग गर्न सकिएको छैन । सरकारबाट आवश्यक सहयोग पाउन नसक्दा विश्वविद्यालय दिनप्रतिदिन आर्थिक रूपमा थला पर्दै गइरहेको छ । सरकारबाट पाउने नियमित आर्थिक अनुदानको मात्रै भर नपरी आफ्नै स्रोतसाधनको अधिकतम प्रयोग गरेर विश्वविद्यालयलाई आर्थिक रूपमा परनिर्भरताको चक्रबाट मुक्त गर्नै पर्छ । यसका लागि संयमतापूर्वक दिगो नीति तथा कार्यक्रम तर्जुमा गरेर उक्त नीति तथा कार्यक्रमप्रति विश्वविद्यालयसँग प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष सरोकार राख्ने सबैको अपनत्व कायम गराउन सक्नु पर्छ । यति गर्न सकिएमा विश्वविद्यालयलाई आर्थिक, प्रशासनिक, शैक्षिक तथा राजनीतिक गञ्जागोलबाट मुक्त गर्न सकिने छ । विद्यार्थी सङ्गठनको प्रभाव र दबाब तथा कर्मचारी/प्राध्यापक सङ्गठनको धम्की पनि त्रिवि सुधारको मुख्य बाधक बन्दै आएको छ । यी सङ्गठनसँग मुकाबिला गर्न नसक्दा कुनै उपकुलपतिले चारबर्से कार्यकालमा झन्डै एक वर्षजति त तालाबन्दीमै व्यतीत गर्नु परेको छ । यी र यस्तै समस्यासँग जुधेर त्रिविलाई चलायमान बनाउनु नेतृत्वको जिम्मेवारी हो ।
