महाकाली तटीय क्षेत्र : उहिले बाढीको त्रास, अहिले पर्यटकीय गन्तव्य

शेरबहादुर सिंह    

महेन्द्रनगर,  पुस ३ गते । वि.सं २०७० अघि हरेक वर्षातमा महाकाली नदीमा आउने बाढीले भीमदत्त नगरपालिकाको तटीय क्षेत्रका नागरिकको दैनिकी त्रासदीपूर्ण हुन्थ्यो । बाढीले भीमदत्त नगरपालिका–११ भुजेला, १२ ऐरी ओदाली र वडा नं १३  पिपरीया क्षेत्रमा सयौँ बिघा जमिन बगरमा परिणत भएको थियो । 

महाकालीको बाढीका कारण सयौँ परिवार विस्थापित बने तर अहिले महाकालीको तटीय क्षेत्र पर्यटकीय गन्तव्यमा परिणत भएको छ । सधैँ बाढीको त्रास रहने उक्त क्षेत्र पर्यटकीय गन्तव्य बनेकामा स्थानीयवासीमा खुसीको सीमा छैन । 

यहाँ पुलसँगै निर्माण भएको पहुँचमार्ग भाइरल रोडका रूपमा परिचित बन्दा यहाँ आन्तरिक पर्यटकको घुइँचो लाग्ने गरेको छ । “जहिल्यै वर्षातमा महाकाली उर्लेर आउँथ्यो, कहाँ गएर आश्रय लिनेभन्ने समस्याले सताउँथ्यो”, भीमदत्त नगरपालिका–१२ की चन्द्रकला सोनहाले भन्नुभयो, “बाढीले कटान गर्ने ठाउँमा अहिले छ लेनको सडक बनेको छ, सेल्फी खिच्न आउनेको यहाँ घुइँचो लाग्छ ।”

महाकाली नदीमा अर्बौँको लगानीमा चार लेनको पक्की पुलसँगै गड्डाचौकीदेखि दोधारा चाँदनीको सुक्खाबन्दरगाह प्रस्तावस्थलसम्म छ लेनको कालोपत्रे सडक बनेपछि यहाँ बाढीको त्रासदी हटेको छ । “बाढीले बगाउँछ भने यहाँ जग्गा किन्न कोही पनि आउँदैनथे, अहिले जग्गाको मूल्य अकासिएको छ”, भुजेलाका रामसिंह सुनारले भन्नुभयो, “अहिले जग्गाको मूल्य महेन्द्रनगर बजारको हाराहारी छ ।”

बाढीका बेला सुरक्षा निकायले उद्धार गरेर नजिकैको स्कुलमा हप्तौँ बसेको विगत सुनाउँदै सुनारले सो क्षेत्रको विकासले यहाँको स्थानीयको अवस्थामा पनि व्यापक सुधार आउने बताउनुभयो । “दिनहुँजसो यहाँ जग्गा खरिदका लागि आउँछन्”, उहाँले भन्नुभयो, “उहिलेको र अहिलेको भुजेलामा धेरै अन्तर भइसकेको छ ।”

वि.सं २०७० सम्म वर्षातका बेला महाकाली उर्लिँदा मुलुककै ध्यान तान्ने गरेको विपत् स्थिति गुजारेको तटीय क्षेत्रमा अहिले दिनहुँ जसो भाइरल रोड र पक्की पुलमा फोटो खिच्न आउनेको घुइँचो नै लाग्ने गरेको स्थानीयवासी बताउँछन् । गड्डाचौकीदेखि दक्षिणतर्फ महाकाली नदीमा निर्माण भएको पुलसम्मको पहुँच मार्ग निर्माणले यहाँका धेरै बस्ती बाढीको जोखिमबाट मुक्त भएका छन् । 

गत वर्ष कात्तिकमा आएको बाढीले यहाँ सडकमा सामान्य क्षति पुरायाए पनि बाढी बस्तीमा पस्नबाट सडक नै सहयोगी बनेको स्थानीयवासीको भनाइ छ । सो समयमा पोखरी निर्माणका लागि ढुङ्गाको व्यवस्थापन नहुँदा बाँध निर्माण सुरु भइसकेको थिएन । बाँध नहुँदा नै पहुँच मार्गमा क्षति पुगेको निर्माण कम्पनीले जनाएको छ । 

विगतमा भुजेलादेखि पिपरियासम्मको तटीय क्षेत्रमा महाकाली नदीमा जनताको तटबन्ध कार्यालय तटबन्ध निर्माण गरी बस्ती जोगाउन सक्रिय थियो । “तटबन्ध नहुँदा विगतमा स्थानीयका घरदेखि विद्यालयसम्म बगे ।” भुजेलाकै मानवीर भट्टले भन्नुभयो, “वर्षातमा स्थानीय प्रशासनको ध्यान यहाँकै जनता र बस्ती कसरी जोगाउने भन्नेमा हुन्थ्यो ।”

महाकाली नदीमा पुल निर्माण गरिरहेको कुमार सिएफइसी जेभीका इन्जिनियर किशोरराज पाण्डेयले गड्डाचौकीदेखि निर्माणाधीन पुलसम्मको पहुँच मार्ग कालोपत्रे सकिन लागेको जानकारी दिनुभयो । आठ दशमलव छ किलोमिटर कालोपत्रेमध्ये छ किलोमिटर सडक निर्माण भइसकेको उहाँले बताउनुभयो । पुल ओहोरदोहोरका लागि मात्रै नभएर पर्यटकीय दृष्टिकोणले पनि महत्त्वपूर्ण रहेको इन्जिनियर पाण्डेयको भनाइ छ । 

“पुलको दुवैतर्फ (उत्तर र दक्षिण) बाँध बाँधेर आँखा आकारका पोखरी निर्माण पुलकै प्याकेजभित्र छ”, उहाँले भन्नुभयो, “पोखरीका लागि बाँध बाँध्ने काम विगत एक महिनायता जारी छ ।” इन्जिनियर पाण्डेयले पोखरी निर्माण सकिए यहाँका पालिकाको आयस्रोत समेत बढ्ने बताउनुभयो ।

“पोखरीको बीचमा तीन/तीनवटा टापु बन्ने छन्, त्यहाँ ढुङ्गा चढेर आउन जान सकिनेछ”, इन्जिनियर पाण्डेयले भन्नुभयो, “पोखरीमा माछापालनदेखि ढुङ्गा सञ्चालन गरेर यहाँका पालिकाले पर्यटकलाई लोभ्याउन सक्छन् ।” रु. तीन अर्ब ६६ करोडको लागतमा निर्माण हुन लागेको उक्त पुलको सबै काम आगामी वर्षभित्र सक्नेगरी निर्माण अघि बढेको छ ।

पुलको उत्तरपट्टि एक वर्गकिलोमिटरभन्दा ठूला दुई तथा दक्षिणतर्फ शून्य दशमलव तीन वर्ग किलोमिटरका दुई गरी चारवटा पोखरी निर्माण हुँदैछन् । त्यसैगरी, पक्की पुलबाट करिब अडाई किलोमिटरको दूरीमा दक्षिण एसियाकै लामो दोधारा चाँदनी झोलुङ्गे पुल रहेको छ । यहाँ हरेक दिन आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक अवलोकनका लागि आउने गरेका छन् । भीमदत्त नगरपालिका–१३ का वडाध्यक्ष रामबहादुर बोहरा झोलुङ्गे पुलदेखि चार लेनको पक्की पुलसम्मको सडक कालोपत्रे गर्नसके स्थानीयका साथै पर्यटकलाई आवतजावत गर्न सहज हुने बताउनुहुन्छ । उहाँले  भन्नुभयो, “यति सडक मात्रै बनाउनसके यहाँ पर्यटकीय गतिविधि बढ्छ ।”

लामो समय महाकाली तटीय क्षेत्रका नागरिकले कष्ट व्यहोरे पनि पुल बनेसँगै आर्थिक गतिविधि बढिरहेको बोहराले बताउनुभयो । “सुक्खा बन्दरगाह र त्रिदेशीय नाका बनाउने एजेण्डाले जग्गाको कारोबार नै आकासिएको छ”, उहाँले भन्नुभयो, “सुक्खा बन्दरगाहदेखि नेपाल–भारत र चीनको त्रिदेशीय नाकाका रूपमा विकास भए सुदूरपश्चिमकै कायापलट हुनेछ ।” 

पक्की पुल पारी दोधारा चाँदनी नगरपालिका–१ मा दुईवटा सामुदायिक वनमा सुक्खा बन्दरगाह प्रस्ताव गरेर प्रक्रिया अघि बढाइएको छ । यसैगरी, पहुँच मार्गलाई गड्डाचौकीबाट उत्तरतर्फको ब्रह्मदेवसम्म विस्तार गरेर त्यहाँबाट जोगबुढा हुँदै दार्चुलासम्मको महाकाली कोरिडोरलाई जोड्ने योजना छ । रासस