प्राचीन कोलिय गणराज्यको राजधानीका भग्नावशेष फेला

पुरुषोत्तम सुबेदी
पश्चिम नवलपरासी, मङ्सिर ९ गते । पश्चिम नवलपरासीको प्राचीन कोलनगर (पण्डितपुर) मा पुरातत्व विभागले गरिरहेको उत्खननमा सम्भावित प्राचीन कोलिय गणराज्यको राजधानीको महत्त्वपूर्ण भग्नावशेषहरू फेला पर्न थालेका छन् । विगत तीन दशकदेखि निरन्तर खोज अनुसन्धान भइरहेको यस स्थानमा प्राचीन शहर (सिटी) का संरचनाहरू भेटिएपछि उत्खनन टोली उत्साहित बनेको छ ।

उत्खननबाट प्राप्त मुख्य संरचना
पुरातत्वविद भास्कर ज्ञवाली को नेतृत्वमा गत कात्तिक २५ गतेदेखि सुरु भएको उत्खनन कार्य भूभौतिक सर्वेक्षणको प्रतिवेदनमा आधारित छ । उत्खननमा प्राचीन इनार र त्यसको नजिकै भवनका पूर्वाधारहरू (स्ट्रक्चर) स्पष्ट रूपमा देखिन थालेका छन् । प्राचीन पुरातात्विक वस्तुहरू पत्ता लगाउन इनार र सँगै जोडिएको स्थानमा ट्रेन्च लगाइएको छ ।

ऐतिहासिक पुष्टि र महत्त्व
बुद्धकाल पूर्वको प्रमाणः भेटिएका सामग्रीहरूको कार्बन डेटिङ ले ती वस्तुहरू इसापूर्व ६ सय वर्ष पुराना रहेको पुष्टि गरेको छ, जसले यो स्थान कोलिय गणराज्यको राजधानी भएको प्रमाणित गर्छ ।

कोलिय गणराज्यको विस्तारः राजधानी क्षेत्र ३६ सय वर्गमिटर मा फैलिएको अनुमान छ । यो गणराज्य रोहिणी नदी र अनोमा (गण्डकी) नदीको बीचमा चुरे पहाडदेखि पिपलीबनसम्म फैलिएको थियो ।

बौद्ध तीर्थस्थलः यो स्थान भगवान गौतम बुद्धकी आमा महामाया, पालन गर्ने प्रजावती गौतमी, र पत्नी यशोधराको जन्मस्थल तथा बुद्धको मावली भएको विश्वास गरिन्छ। संसारभरिका बौद्धमार्गीका लागि यो एक महत्त्वपूर्ण तीर्थस्थल हो ।

रामग्राम स्तुपको आधारः कोलिय राजाहरूले स्थापना गरेको रामग्राम स्तुप लाई संसारको एक मात्र मौलिक स्तुपको रूपमा जोगाइराख्न कोलियहरूको ठुलो योगदान रहेको मानिन्छ ।

संरक्षणमा चुनौती र स्थानीय सरकारलाई आग्रह
उत्खनन टोली प्रमुख ज्ञवालीले ऐतिहासिक खोजलाई संरक्षण गरी पर्यटकका लागि खुला राख्न जोड दिनुभयो । संरक्षण अभावः यहाँका पूर्वाधारहरू उत्खनन गर्ने र पुर्ने कार्य वर्षौंदेखि भइरहेको छ र पर्यटकलाई देखाउनका लागि संरचनाहरू खुल्ला राखिएको छैन ।

सहयोगको माग
पुरातत्व अधिकृत ज्ञवालीका अनुसार, “यदि रामग्राम नगरपालिका ले चाहेर जग्गाको व्यवस्थापन गरिदियो र लगानी गर्न तयार रह्यो भने यो इनारसहितको पुरातात्विक क्षेत्रलाई सुरक्षा व्यवस्थापन गरी खुल्ला राख्न (स्ट्रक्चर ओपन) र संरक्षण योजना बनाउन सकिन्छ ।’’

उत्खननमा विद्यार्थीको सहभागिता
मङ्सिर १ गतेदेखि त्रिभुवन विश्वविद्यालय र लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयका पुरातत्व विषयका तालिम लिन आएका विद्यार्थीहरू पनि उत्खनन कार्यमा खटिएका छन् । यो उत्खनन कार्य एक महिनासम्म चल्नेछ । स्थानीय र विदेशी दुवैले यस स्थानको खोज अनुसन्धानमा गहिरो चासो देखाएका छन् ।