इयूद्वारा मध्य एसियासँगको सम्बन्धमा ‘नयाँ युग’को घोषणा

समरकन्द (उज्बेकिस्तान), चैत २२ गते । युरोपेली सङ्घ (इयू)ले शुक्रबार उज्बेकिस्तानमा भएको एक प्रमुख शिखर सम्मेलनमा मध्य एसियासँगको सम्बन्धमा ‘नयाँ युग’ को घोषणा गरेको छ । रूस र चिनियाँ प्रतिस्पर्धाका बिच ब्रसेल्सले यस क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव बढाउँदै लगको हो ।

युक्रेनमाथि रुसको आक्रमणले यस क्षेत्रलाई मस्कोको नियन्त्रणबाट बाहिरिने गति दिएको समीक्षा गर्दै पूर्व र पश्चिम दुवैका प्रमुख शक्तिहरूले यसको उद्घाटन महसुस गरेका छन् ।

मध्य एसियाका पाँच मुलुक कजाखस्तान, किर्गिस्तान, ताजिकिस्तान, तुर्कमेनिस्तान र उज्बेकिस्तानका राष्ट्रपतिले युरोपेली सङ्घका शीर्ष नेतासँग शिखर वार्ता गर्दैछन् ।

यो बैठक प्राचीन सिल्क रोड शहर समरकन्दमा छ, जुन शताब्दीयौँदेखि पूर्व–पश्चिम जोड्ने व्यापार र वाणिज्यको एक प्रमुख केन्द्र हो ।

प्राकृतिक स्रोतसाधनमा धनी जलवायु परिवर्तनको अग्रपङ्क्तिमा रहेको मध्य एसिया अफगानिस्तान, इरान, चीन र रूससँग सीमा साझा गर्दै अतिवादलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयास गर्ने एक प्रमुख सुरक्षा केन्द्र हो ।

ईयू प्रमुख उर्सुला भोन डेर लेयेनले मध्य एसियाली नेताहरूलाई भन्नुभयो, “यो हाम्रो प्राचीन मित्रतामा नयाँ युगको सुरुवात हो ।”

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको कर आक्रमणले विश्व बजारमा धक्का पुर्‍याएको र मस्कोले युक्रेनमा तीन वर्षभन्दा बढी समयदेखि लडिरहेको बेला युरोपेली आयोगका प्रमुख र युरोपेली परिषद्का प्रमुख एन्टोनियो कोस्टा उज्बेकिस्तानमा पुग्नुभएको छ ।

“हामी अर्को मोडमा छौँ । नयाँ विश्वव्यापी अवरोधहरू उत्पन्न हुन्छन्, लगानीहरू पुनर्निर्देशित भइरहेका छन्, विश्वभरका शक्तिहरूले प्रभावका नयाँ क्षेत्रहरू कोरिरहेका छन्,” भोन डेर लेयेनले भन्नुभयो ।

“मध्य एशियाली मुलुकहरूलाई भरपर्दो बताउँदै साझेदारहरू कहिल्यै पनि यति महत्त्वपूर्ण थिएनन् । हामी नयाँ बाटोखोज्न चाहन्छौँ”, उहाँले भन्नुभयो, “यस क्षेत्रसँग ’रणनीतिक साझेदारी’ का लागि आह्वान गर्दछु ।”

मध्य एसिया युरोपको उन्नत औद्योगिक प्रविधिमा रुचि राख्छ र यहाँ रूस र चीनले आफ्नो प्रभाव कायम राख्न चाहन्छन् भने पछिल्लो समय ब्रसेल्सले यस क्षेत्रको बहुमूल्य संसाधनहरूमा आँखा लगाएको छ ।

‘महदानी’
भोन डेर लेयेनले भने, “यी स्रोतहरू वैश्विक खेलाडीहरूको लागि ‘महको भाँडा’ हुन् । भूपरिवेष्टित यस क्षेत्रमा युरेनियम, कोबाल्ट, तामा र अन्य आवश्यक सामग्रीको प्रचुरता छ ।

शिखर सम्मेलनको पूर्वसन्ध्यामा कजाखस्तानले अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो दुर्लभ खनिजको भण्डार पत्ता लगाएको थियो । यस क्षेत्रमा रुसको ऐतिहासिक नेतृत्वसँगै टर्की, चीन, संयुक्त राज्य अमेरिका, दक्षिण कोरिया र जापानजस्ता देशहरू पनि स्रोतहरूमा रुचि राख्छन् ।

“युरोपको प्रस्ताव फरक छ,” भोन डेर लेयेनले प्रतिज्ञा गरे, स्थानीय उद्योगहरूको विकास गर्न मद्दत गर्ने वाचा गरे । उहाँले ब्रसेल्सले मध्य एसियालाई ‘स्वच्छ ऊर्जा गृह’ बनाउन सहयोग गर्न चाहेको पनि बताउनुभयो ।

उहाँले युरोपका भू–उपग्रहले दुर्गम क्षेत्रमा इन्टरनेट पु¥याउन सकिने सम्मेलनमा घोषणा गर्नुभयो ।

“यसले तपाईंको छिमेकीहरूले द्वारपालको रूपमा काम नगरी उच्च गतिको इन्टरनेटमा सीधा पहुँच प्रदान गर्नेछ”, रूसलाई सङ्केत गर्दै उहाँले भन्नुभयो, “उसले सूचनालाई कडा रूपमा नियन्त्रण गर्दछ ।”

‘प्रचार गर्न जाँदैन’
मध्य एसिया भूगोलका हिसाबले युरोपेली सङ्घ (इयू) जत्तिकै ठुलो छ तर त्यहाँ जम्मा आठ करोड मानिस बस्छन् । यो जनसङ्ख्या २७ सदस्यीय इयूको भन्दा पाँच गुणा कम हो र इयूले अहिले विदेशी लगानीको खोजी गरिरहेको छ ।

उज्बेकिस्तानका राष्ट्रपति शावकत मिर्जियोयेभले हालैका वर्षहरूमा पाँच क्षेत्रीय देशहरूबीचको सम्बन्धमा आएको ठुलो वृद्धिले शिखर सम्मेलन सम्भव भएको बताउनुभयो ।

उहाँले भन्नुभयो, “सात–आठ वर्षअघिसम्म मात्र दुई देशबिचको सीमा बन्द थियो । त्यहाँ कुनै व्यापार थिएन, ट्रान्जिट थिएन र चिसो सम्बन्ध थियो ।”

“निकट भविष्यमा हामी युरोपेली नेताहरूसँगको वार्तामा यस क्षेत्रको प्रतिनिधित्व गर्न एकसाथ उभिन सक्छौं भनेर कसैले कल्पना पनि गर्न सक्नेछैन ।

सन् २०१६ मा उज्बेकिस्तानका तानाशाह इस्लाम करिमोभको मृत्युपछि मिर्जियोयेभ सत्तामा आउनुभएको थियो ।

उहाँले वर्षौँको बन्द सीमाबाट देशलाई खुला गर्नुभएको छ तर अधिकारवादी समूहले यस क्षेत्रमा मानव अधिकारको बिग्रँदो रेकर्ड रहेको बताएका छन् ।

प्रतिबन्ध

ईयूको महत्त्वाकाङ्क्षाका बावजुद रुस र चीनलाई मध्य एसियाबाट टाढाम राख्न कठिन हुनेछ ।

बेइजिङले यो क्षेत्रमा महत्त्वाकाङ्क्षी पूर्वाधार परियोजनाहरूमा पैसा खन्याइरहेको छभनेरूसले हतियार र ऊर्जा आपूर्ति गर्छ । पूर्व सोभियत राज्यमा रूसको सांस्कृतिक र भाषिक पहुँच छ । यद्यपि युक्रेनमा मस्कोको युद्धले उसका सहयोगीहरूलाई निराश भने बनाएको छ ।

युक्रेनमा जारी युद्ध र रुसविरुद्धको प्रतिबन्धबारे पनि वार्तामा छलफल हुने इयूका एक अधिकारीले बताउनुभएको छ ।  मध्य एशिया धेरै क्षेत्रहरूमध्ये एकको रूपमा उदाएको छ जसमार्फत स्वीकृत पश्चिमी सामानहरू रूसमा पुनः निर्यात गरिन्छ ।

“मध्य एसियाली मुलुकहरूले कदम चाल्न ‘इच्छा’ देखाएका छन् र ‘केही प्रगति’ गरेका छन् तर ‘हामी हाम्रा साझेदारहरूबाट अझ धेरै हेर्न चाहन्छौं,” इयूका अधिकारीले भने । रासस/एएफपी