योःमरी (कविता)
माघको दिनमा घमाइलो घाममा मामा घरमा जाने हो योःमरी पो खाने हो ।
सरस्वती वन्दना
हाँसमा बसी लिएकी हुन्छिन् पुस्तक साथमा मधुर ध्वनि निकाल्ने वीणा छ अर्काे हातमा । वस्त्र छ सेतो पद्मासनमा चिटिक्क खुलेकी ज्ञानको रश्मि छरेर आफैँ विद्यामा झुलेकी ।।
मौलिक परिकार फरक–फरक स्वाद
भाइबहिनीहरू हो नमस्कार ! म तपाईंहरूसँग परिचित हुन चाहन्छु । तपाईंहरूले मलाई देख्नुभएको छ ? चिन्नुभएको छ ? मेरो नाम कतै सुन्नुभएको छ ? मलाई चिन्नु हुने र नहुने सबैको नजिक हुन चाहन्छु । म मौलिक परिकार हुँ । योःमरी हुँ । ढिक्री हुँ । बगिया हुँ । भक्का हुँ । म चामलको पिठोबाट बनेको हुन्छु र पानीको बाफले पाकेको हुन्छु
माघमा घिउ–चाकु
हामीले विभिन्न चाड/पर्वहरू बडो हर्सोल्लासका साथ मनाउँदै आएका छौँ । त्यसमध्ये माघे सङ्क्रान्ति पनि रमाइलो र मीठो खाने पर्वका रूपमा मनाउँदै आएका छौं । प्रत्येक वर्ष माघ १ गतेदेखि सूर्य धनु राशिबाट मकर राशिमा प्रवेश गर्ने गर्छ । यसै अवसरलाई माघे सङ्क्रान्ति वा माघीका रूपमा मनाउने चलन छ । सङ्क्रान्तिको अर्थ एक स्थानबाट अर्को स्थानमा सर्नु पनि हो । माघे सङ्क्रान्तिलाई तिलुवा सङ्क्रान्ति पनि भनिन्छ । उत्तरायणका समयमा दिनहरू लामा र रातहरू छोटा हुन्छन् । यो दिन आफन्तसँग मीठा फल, कन्दमूल खाएर मनाउने गरिन्छ ।
कथा सङ्घर्षको
विद्यालयमा हामी सबैको काम पढ्ने हो । अनुशासित बन्ने हो । सबैको बानी व्यवहार , आचारण र स्वभाव एउटै हँुदैन । प्रदिना नाम गरेको मेरो साथी भने केही फरक खालकी थिइन् । कसैको कापी, कसैको कलम केही न केही चोरी हाल्ने बानी थियो । एकदिन साथीको किताब हरायो । सबैले उनैलाई शङ्का गरे । नभन्दै हेडसरकोमा लगियो । हेरडस
मानवताको नाता
हेर्दा पनि कति राम्रो कमिलाको ताँती कमिलाझैँ मिल्नुपर्छ हामी साथी साथी आँधी, हुरी, असिनाको मान्नुपर्छ डर बेइमान र फटाइँबाट हुनुपर्छ पर
चितवन भ्रमण (कथा)
हामी ५ कक्षामा पढ्थ्यौंँ । रोसी मिसले नेपाली पढाउनु हुन्थ्यो । एक दिन पढाइ सकेपछि उहाँले शैक्षिक भ्रमण जाने कुरा गर्नुभयो । ‘स्कुलले कक्षा ५ का विद्यार्थीलाई शैक्षिक भ्रमणमा लैजाने भएको छ । तिमीहरू तयार छौ ?’ मिसले सोध्नुभयो । ‘कहाँ जाने मिस ?’ एकैचोटि धेरै जनाले सोधे । ‘तिमीहरू नै भन कहाँ जाने । यसपालि तिमीहरूले जहाँ जाने भन्छौ त्यहीँ लाने । लौ भन त कहाँ जाने ?’ “मिस पाल्पा जाने,” जुरुक्क उठेर
आत्मविश्वास बढाउने कला स्टेजमा कसरी बोल्ने ?
भाइबहिनीलाई कसरी धेरै मानिसका अगाडि बोल्न सकिएला भन्ने कौतुहलता हुन सक्छ । कतिपय बालबालिका दुई चार जना व्यक्ति देख्नासाथ अगाडि बोल्न परे डराउने र आएका कुरा पनि बिर्सेर हडबडाउने समस्या हुन सक्छ । अरू बेला मजाले बोल्न सक्ने तर मान्छेको अगाडि भने बोल्न डर लाग्नु धेरै बालबालिका तथा ठूला मान्छेहरूको पनि समस्या हो । बालबालिकाले कसरी आत्मविश्वास बढाएर धेरै मान्छेको अगाडि तथा स्टेजमा बोल्ने त ?
विवेकको सफलता (कथा)
मानपुर गाउँमा विभिन्न जातजाति, भाषाभाषी, धर्मका मानिसहरू बसोबास गर्थे । त्यही गाउँमा सानो घर भएको किसानको परिवार पनि बस्थ्यो । उनीहरू निकै गरिब थियो । त्यो परिवारलाई बिहान एक छाक खाना खाएपछि बेलुकी के खानी भनेर सोच्नु पथ्र्यो ।
आमा र चाडबाड
मेरी प्यारी आमा लगाउनु हुन्छ जामा बनाउने मीठो खाना आमा हेर्नु हुन्छ तारा ठूलो छ संसार सारा
मेरो बाल्यकाल‘कस्तो ?’
म चितवन जिल्लाको निकै दुर्गम गाउँ बाझुलामा जन्मिएकी हुँ । पहिला, हाम्रो समुदायमा बालबालिकालाई विद्यालयमा पढ्न पठाउने चलन खासै रहेनछ ! नजिकै विद्यालय थिएन । पछि आधा घण्टा जति टाढाको दूरीमा विद्यालय खुल्यो । त्यहाँ विद्यार्थीहरू पनि भर्ना भए । अनि म पनि त्यही विद्यालयमा भर्ना भएँ तर हामी विद्यालय जान मनै गर्दैनथ्यौँ । गए पनि पढ्नमा ध्यानै दिँदैनथ्यौँ ।
मेरी प्यारी हजुरआमा
कस्तो छ होला कुन्नी त्यो बादल पारिको देश । याद गर्छु तिमीलाई सधैँ थियौ तिमी निकै विशेष ।
मामाघर (बालकथा)
एउटा गाउँमा आमा र छोरा बस्थे । छोराको नाम राम थियो । रामका बुवा भने खर्चबर्च जुटाउन विदेश जानु भएको थियो । जाडो निकै बढेको थियो । विद्यालयमा दोस्रो त्रैमासिक परीक्षा चल्दै थियो । विद्यालयबाट आज राम अलि छिटो घर आयो । आमालाई भन्यो, आमा आजबाट विद्यालय पन्ध्र दिन छुट्टी भयो नि । ए ल गज्जब भएछ म एउटा योजनामा छु । अब तिमीलाई मामाघरमा घुमाउन लौजान्छु । कति भइसक्यो मामाघर जान नपाएको राम आमाको कुरा सुनेर मुसुक्क हाँस्यो । भोलिपल्ट झुल्केघामसँगै आ
पढाइबाहेक के गर्ने ?
विद्यार्थीको सबभन्दा ठूलो काम पढ्नु र लेख्नु हो । त्यसैले जसले मेहनत गरेर पढ्छ, लेख्छ उसको भविष्य उज्ज्वल हुन्छ तर हामी विद्यार्थीले यो पनि बिर्सनु हुँदैन कि अहिलेको समय प्रतिस्पर्धाको समय हो । त्यसैले पढाइ, लेखाइबाहेक अन्य कुरामा जो अगाडि हुन्छ, उसले धेरै अवसर पाउँछ । साथीहरूले बुझिहाल्नु भयो होला, पढाइबाहेक अन्य कुरा भनेको अतिरिक्त क्रियाकलाप हो । अतिरिक्त क्रियाकलाप थरीथरीका हुन्छन् । आफ्नो रुचि र क्षमता जेमा छ, त्यसमै संलग्न हुने हो । फेरि अतिरिक्त क्रियाकलापमा भाग लिँदा पढाइ बिग्रँदैन, झन् राम्रो पो हुन्छ । आपूmले समय मात्र मिलाउन सक्नु पर्छ ।
च्याटजीपीटीको ‘तहल्का’
(२०२२ को नोभेम्बर अन्तिमतिर परीक्षण (बेटा)का रूपमा सार्वजनिक गरिएको च्याटजीपीटीले अहिले प्रविधिको दुनियाँमा तहल्का मच्चाइरहेको छ । सार्वजनिक भएकै दिन दस लाखभन्दा बढीले प्रयो
पढ्ने रहर (कथा)
उदयपुरको एक गाउँमा रमा र उनकी आमा बस्दथे । उनीहरूको परिवार गरिब थिए । गरिब भएका कारणले उनीहरूलाई बिहान–बेलुका छाक टार्न पनि धौधौ पथ्र्यो । रमाको बुवा उनी सानै हुँदा यस संसारबाट बिदा भएका थिए ।
धर्म रक्षाको फल
धर्मशास्त्रमा एउटा भनाइ छ– ‘धर्मो रक्षति रक्षितः ।’ यसको अर्थ जसले जुन धर्मको रक्षा गरेको हुन्छ उसलाई सोही धर्मले रक्षा गर्छ भन्ने हो । धर्म भनेको स्वभाव हो । जहाँ दया, माया, मैत्री, करुणा, शान्ति, सद्भाव, परहित परोपकार आदि कर्म हुन्छन् त्यहाँ स्वतः धर्म भइरहेको हुन्छ । धर्मशास्त्रले ‘धर्मोे रक्षति रक्षितः’ भनेको पनि यसैलाई हो । जसले यस्ता धर्म निर्वाह गरेका हुन्छन् उनीहरूको हित र कल्याण तिनै कर्मबाट भइरहेका हुन्छन् । भाइबहिनीका जानकारीका लागि यहाँ यस्तै अद्भुत कथा प्रस्तुत गरिएको छ, जसलाई पढेपछि तिमीहरू आफैँ प्रस्ट हुनेछौ ।
बालबालिकाको सकस जाडोमा विद्यालय
काठमाडौँको कलङ्कीस्थित एलआरआई स्कुलको कक्षा २ मा पढ्ने सभ्यता क्षेत्रीको पनि बिहान ८.३० बजेबाट कक्षा सुरु हुन्छ । त्यसका लागि उहाँको घरअगाडि ७:३० बजे नै विद्यालयको बस आउने गरेको छ । चिसोको मौसम भएकाले बच्चा उठ्न नमान्ने, उठेर पनि उठ्ने बित्तिकै केही पनि खान नमान्ने हुनाले हरेक दिन भोकैजस्तो विद्यालय जान बाध्य भएको उहाँकी आमा शारदा क्षेत्री बताउनुहुन्छ । बढ्दो चिसोमा बालबालिकालाई छिटो नै विद्यालय पठाउनुपर्ने बाध्यताका कारण बालबालिका धेरै बिरामी पर्ने गरेको अभिभावकहरूको गुनासो छ ।
खरायो र हाँसहरू
मोरङ जिल्लामा रहेको रतुवा खोलानजिकै दुइटा मिल्ने साथी लट्ठु र बट्ठु बस्ने गर्दथे । दुइटै सानैदेखि सँगै हुर्केका थिए । जता जानु परेपनि दुइटै सँगै जाने गर्दथे । त्यसै खोलानजिकै रहेको जङ्गलमा एउटा भुन्टे नाम गरेको खरायो बस्ने गर्दथ्यो ।
समैराको नेपाल मोह
माघ अङ्कको आवरणमा देखिएकी सानी नानी हुन् समैरा पोख्रेल । हाल अमेरिकाको भर्जिनियाको ह्वाइट ओएक्स इलिमेन्टरी स्कुलमा कक्षा २ मा पढ्छिन् । अमेरिकामा बसे पनि उनलाई नेपालको धेरै माया लाग्छ । नेपालको धेरै कुराको याद आउँछ । मुख्यतः उनले नेपाली भाषामा नै कुराकानी गर्न, लेख्न र अरूलाई सिकाउन पनि मन पर्छ । समैरालाई मुना पनि असाध्यै मन पर्ने रहेछ । उनले मुनाको फेसबुक पेजमा आफूले पढेको धेरै कुरा हामीलाई सुनाएकी थिइन् । उनले मुना अनलाइनमा नियमित रूपमा पढ्ने गरेको पनि बताइन् । अनलाइनबाटै मैले मुनाका लागि चित्र पनि बनाएर पठाएकी थिएँ । हजुरहरूले मेरो चित्र मुनामा निकालिदिनुभएकोमा धन्यवाद ।
कर्णालीका विद्यार्थीको काठमाडौँ घुमघाम
कर्णाली प्रदेशको राजधानी सुर्खेत आइपुग्न पनि कर्णालीका विद्यार्थीलाई मुस्किल नै हुन्छ । तैपनि ससाना विद्यार्थी उत्साहपूर्वक काठमाडौँ आइपुगे । पहिलो पटक घुम्न पाउँदा उनीहरू असाध्यै खुसी भए । उनीहरूसँगै अभिभावकले पनि रमाएर घुमे । कर्णालीका आठ जना विद्यार्थी हवाईजहाज चढेर आउन पाउँदा भने दङ्ग थिए ।
भू–उपग्रह : कसरी बन्छ त ?
तपाईंलाई पनि भू–उपग्रह बनाउने रहर छ ? यदि छ भने अब तपाईंहरूको सपना पूरा हुने भएको छ । आज हामी तपाईंहरूलाई अन्तरिक्ष प्रतिष्ठान नेपालले दुई वर्षभन्दा माथिका बालबालिकालाई ध्यानमा राखेर ल्याएको ‘पेपर स्याट’का बारेमा जानकारी दिन गइरहेका छौँ । आशा छ यो सामग्री तपाईंहरूलाई पक्कै मन पर्ने नै छ ।
मान्छेको मस्तिष्कमा ‘चिप’
प्रविधिको दुनियाँमा अनौठा–अनौठा आविष्कार भइरहन्छन् । प्रविधिको प्रयोग गरेर जटिलभन्दा जटिल कामलाई पनि सहज बनाउनेदेखि दैनिक जीवनका साधारण कामलाई असाधारण किसिमले पूरा गर्न सम्भव भएको छ । ड्राइभरबिना चल्ने कार, गुगल ग्लास, बिग डेटा, मसिन लर्निङ, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सजस्ता ठूला परिवर्तन नयाँ नयाँ आविष्कार गर्ने हुटहुटीले नै वास्तविकतामा परिणत भएका हुन् । यस्तै हुटहुटीले सामान्य रूपमा कल्पना नै गर्न असम्भव प्रविधिको विकास हुँदैछ ।
इन्टरनेटका बारेमा सात रोचक तथ्य
आधुनिक विश्वको नौलो आविष्कार इन्टरनेट एक कम्प्युटर विद्युतीय प्रविधिद्वारा विकास भएको सूचनाको विश्वव्यापी सञ्जाल हो । यो एक कम्प्युटरहरूको समूह हो, जसको प्रयोगबाट संसारभरका सूचना एकआपसमा आदानप्रदान गर्न सकिन्छ । भाइबहिनीहरू, सन् २००० को दशक यता सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा विश्वव्यापी रूपमा आएको द्रुत गतिको परिवर्तनको प्रमुख कारण इन्टरनेट नै हो । यस पटक हामी यहाँ यही इन्टरनेटका रोचक तथ्य र प्रसङ्गका बारेमा केही कुरा गर्ने छौँ ।भाइबहिनीहरू, आम मानिसका लागि सामान्य बनिसकेको इन्टरनेटको इतिहासबारे केही आश्चर्यजनक तथ्यहरूका बारेमा जानौँ, जुन तथ्य धेरै कमलाई मात्र थाहा छ । १. गुगोल बिग्रिएर गुगल : गुगलको नाम पहिले गुगल (Google) थिएन । गुगोल (Googol) बाट बिग्रिएर यसको नाम गुगल (Google) रहन गएको हो ।२. पहिलो ब्राउजर : संसारको पहिलो ब्राउजर ‘वल्र्ड वाइड वेब’ थियो । बर्नर्स लीले सन् १९९० मा वल्र्ड वाइड वेब नामबाट ब्राउजरको विकास गरेका थिए, जसलाई अहिले ‘नेक्सस’ भनेर चिनिन्छ । त्यति बेला इन्टरनेटमा चलाउन यो नै पहिलो र एक मात्र वेब ब्राउजर थियो । ३. फेसबुकको रङ नीलो हुनुका कारण : मेटाका मालिक मार्क जुकरबर्गले आफ्नो आँखाको समस्याका कारण फेसुबकको रङ छनोट गरेका थिए । यसको पछाडि कारण छ त्यो के भने उनलाई ‘कलर ब्लाइन्ड’ को समस्या छ । उनी रातो र हरियो रङ राम्रोसँग छुटाउन सक्दैनन्, त्यसैले उनले फेसबुकको रङ नीलो बनाएका हुन् । ४. इमेल ठेगानमा (एड्रेस) मा २ सिम्बोल : इमेल एड्रेसमा २ सिम्बोल हुनुको पछाडि निकै रोचक प्रसङ्ग छ । त्यो के भने इमेलको सुरुवातको समयमा २ सिम्बोल निकै कम प्रयोग हुने सिम्बोल भएकाले यसको प्रयोग बढाउन हरेक इमेल एड्रेसमा यसको प्रयोग अनिवार्य गरिएको हो । ५. डोमेन दर्ता निःशुल्क : डोमेन दर्ता गराउन एक हजार रुपियाँदेखि हेरेर माथि शुल्क लाग्छ । अहिले निःशुःक डोमेन प्रयोग गर्न सकिँदैन, नेपालमा डट एनपीबाहेक अरू डोमेन किन्नु पर्छ । यस्ता दिन पनि थिए जहाँ डोमेन निःशुल्क दर्ता गर्न पाइन्थ्यो तर यो धेरै दिन टिकेन सन् १९९५ देखि डोमेन दर्ता शुल्क लिन थालियो । ६. वाईफाईको अर्थ : वाईफाई शब्द धेरैलाई (वायरलेस फाइडलिटी) को छोटो हो भन्ने लाग्न सक्छ । वास्तवमा वाईफाई कुनै शब्दको छोटो रूप भने होइन । सन् १९९७ मा आम उपभोक्ता माझ प्रयोगमा ल्याइएको वाईफाई प्रविधिको पुरानो नाम IEEE802 थियो । यो नाम निकै अप्ठ्यारो भएपछि हाईफाई भन्ने शब्दसँग वाईफाई मिल्ने भएकाले सम्झन सहज हुने भएकाले यसको नाम वाईफाई दिइएको थियो । ७. अमेजनको पुरानो नाम : विश्व प्रसिद्ध ई–कमर्स कम्पनी अमेजनका रूपमा चर्चित कम्पनीको पुरानो नाम ‘काडाब्रा’ थियो । यो नाम जादुमा प्रयोग हुने ‘आब्राकाडाब्रा’ शब्दबाट प्रेरित भएर राखिएको थियो । यस शब्दको अगाडिको भाग आब्रालाई छोडेर पछाडिको काडाब्रा भनेर राखिएको नाम थियो । जेफ बेजोसले पछि वकिलको सल्लाहमा कम्पनीको नाम परिवर्तन गरेर अमेजन राखे । विभिन्न अनलाइन तथा वेब साइटको सहयोगमा
किसनपुरको बाढी (कथा)
“लौ न कहाँ जाने होला ? के गर्ने होला ? कोसी नदीको ड्याम फुटिसक्यो ?” गाउँलेहरूले भने । गाउँलेहरू ड्याम फुटेपछि सबै जना आफ्नो महत्वपूर्ण सामान, गरगहना, पैसा लिएर भाग्न थाले । मानिसहरू “छिटो भाग नत्र डुबानमा परिएला ” भनेर कराइरहेका थिए । सबै मानिसको मनमा डर थियो । सबै जना यताउता भागिरहेका थिए । किसनपुर गाउँ डुब्न आँटी सकेको थियो । हरियाली रमणीय किसनपुर गाउँ एउटा खोलाको किनारमा परिणत हुँदै थियो । गाउँ पानीले डुबेर जलथल भइसकेको थियो । गाउँमा रहेका घरहरू डुबानमा परिरहेका थिए । गाउँलेहरू रुँदै ‘किन यस्तो ठाउँमा घर बनाएँ होला ? हे दैव यो के गरेको ? मैले जिन्दगीभरि मेहनत गरेर कमाएको पैसाले बनाएको घर आज पानीले बगाएर लग्यो ।’ भनेर सबै जना रुँदै थिए ।
