शरणार्थी काकी (कथा)
रफुजी हुँ ज्वाइँ नानी ! दाँत देखाउँदै, बत्तिसमुजा चाउरी पार्दै काकी हाँस्न थालिन् । काकीको मुखबाट रफुजी शब्द सुन्ने बित्तिकै मनमनै हाँस्न थाले । आखिर काकीले कहाँबाट अंग्रेजी रफुजी शब्द सिकिन् ? जबकी काकीको निम्ति कालो अक्षर भैंसी बराबर छ । अंग्रेजी त झन् परको कुरा । काकी जुन स्थानमा बस्थिन्, त्यहाँ नजिकै शरणार्थी शिविर रहेछ । शरणार्थीलाई अंग्रेजीमा रिफ्युजी भनिन्छ । शरणार्थी अर्थात् घरवारविहीन । शरणार्थी अर्थात् परनिर्भर । शरणार्थी अर्थात् पराश्रित । बोर्डिङ पढ्दै गरेका नातिहरूले शरणार्थीलाई
ब्रेकिङ न्युज ! (कविता)
असार महिनाभरि कुलोले किसानलाई पख्र्यो किसान आउँदै आएन आखिर कुलोले किसानलाई खोज्दै खेततिर आयो किसान थिएन त्यहाँ, न त खेत नै थियो ‘‘प्रिय किसान तिमी कहाँ छौँ ?
आमा ! (कविता)
माया ममता र स्नेहको खानी रहेछ्यौ तिमी नौनी झैँ कमलो मुटु रहेको आमा रहेछ्यौ तिमी । दुःख लुकाएर खुसी दिने आमा रहेछ्यौ तिमी खुसी बाँडेर दुःख लुकाउने आमा रहेछ्यौ तिमी ।
गजल
बिस्कुट धुल्याएर फेरि पिठो बनाउनु छ स्वाद सुरुदेखि नै मिठो बनाउनु छ । गोधूलीमा पुगेर घाम यसो सोच्दो हो एकाबिहानै आफूलाई ठिटो बनाउनु छ ।
आवाजविहीन नेपाली भाषा
भाषा आफैँमा सङ्केत व्यवस्था हो । भाषाले यो मनका कुरा त्यो मनमा र त्यो मनका कुरा यो मनमा आदान प्रदान गर्ने माध्यमका रूपमा काम गर्दछ । यो वाक्प्रतीकहरूबाट अर्थात् कुनै कुराका लागि यही नै बोली हो भन्ने तथ्य स्थापनाका आधारमा बनेको हुन्छ । यो चयनमा स्वतन्त्रता भएको वा यादृच्छिक हुन्छ र परिवर्तनशील पनि हुन्छ । यो भाषाको मूल रूप वा कथ्य भाषाको सामान्य विशेषता हो । सामान्यतया भाषालाई आवाजका रूपमा पनि अथ्र्याइन्छ । भाषा शब्द नै संस्कृतको ‘भाष्’ धातुबाट बनेको हुन्छ, जसको अर्थ उच्चारण गर्नु, बोल्नु वा भन्नु हुन्छ । त्यसैले भाषाको मूल रूप नै बोली मानिन्छ; त्यो कथ्य भाषा हुन्छ । तथापि भाषा सञ्चार लेखेर पनि गर्न सकिन्छ, जसलाई लेख्य भाषा भनिन्छ ।
तीन दिदीबहिनी साइकलमा सरर
हरेक यात्राका आ–आफ्नै उद्देश्य र बेग्ला–बेग्लै अनुभूति हुने गर्छन् । तस्बिरमा देखेका तर प्रत्यक्ष नपुगेका स्थानमा पुग्नु, त्यस स्थानको परिवेशसँग प्रत्यक्ष साक्षात्कार गर्नु र फरक भूगोलसँग चिनारी हुनु जीवनको सबैभन्दा महìवपूर्ण तथा अविस्मरणीय क्षण बन्दो रहेछ । त्यही अविस्मरणीय यात्रामध्ये एक थियो हामी तीन जना पत्रकार महिलाले गरेको ‘महाकाली–मेची’ साइकल यात्रा । हामी तीन जना साइकल यात्री (सङ्गीता नेपाली, इन्दिरा विश्वकर्मा र म) पेसाले रेडियोकर्मी । आफ्नो जीवनकालमा साइकलको प्रयोग नगरेका र साइकल चलाउने सिप पनि खासै नभएका । त्यसैले पनि साइकल चढेर पूरै नेपालको
दिव्यभूमिको सुगन्ध
पाण्डवहरू खेचरादी पर्वत (खप्तड क्षेत्रको पौराणिक नाम) हुँदै स्वर्ग गएका थिए रे । हुम्लाका सहयात्री बलराम शाहीले बीचपानी नपुग्दैै भनेका थिए, “भीमघट्टमा घट्ट घुमे जस्तो आवाज आइरहन्छ भनिन्छ ।” भीमले त्यहाँ घट्ट बनाएका थिए त ? यसको सत्यता जाँच्न त शास्त्रीय अनुसन्धान गर्नै पर्ला । डोटीको झिग्रानाबाट उकालो लाग्दा यात्रामा निकै नै साथ दिएका शाहीले मलाई उकालोमा धेरै जीवनदृष्टिहरू खोज्न बाध्य बनाए । रोमाञ्चित मनसँगै नाक ठोकिने उकालोको वर्णन अझै स्निग्ध होला । दिपायलबाट करिब एक घण्टा गाडीको यात्रापछि झिग्रानाबाट पैदल यात्रा सुरु भयो । सुदूरपश्चिमेली मित्र किरण जोशी मेरो यस यात्रामा हौसला दिइरहने व्यक्ति हुन् ।
निकुञ्ज पर्यटन
सार्वजनिक भएको तथ्याङ्क अनुसार आर्थिक वर्ष २०७९/८० को जेठ महिनासम्ममा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा लगभग स्वदेशी तथा विदेशी गरेर दुई लाख ५० हजार भन्दा बढी पर्यटकले भ्रमण गरेका छन् । यी पर्यटकमध्ये एक लाख ९८ हजार ८२६ जना नेपाली छन् भने ३५ हजार ८३६ जना सार्क मुलुकका छन् । अन्य मुलुकका २९ हजार ५७६ जना छन् । यी पर्यटकले प्रवेशबापत तिरेको राजस्व करिब १७ करोड ३० लाख रुपियाँ रहेको छ । हुन त कोरोना महामारी मत्थर भएपछि नेपाल भ्रमण गर्न आएका विदेशी पर्यटकको सङ्ख्या जसरी बढ्दै गएको देखिन्छ, त्यसरी नै आन्तरिक पर्यटकको सङ्ख्या पनि बढिरहेको छ तर चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज भ्रमण गर्न आएका विदेशी पर्यटकको सङ्ख्याभन्दा
प्रथम क्रान्तिकारी महिला
नेपालमा महिला अधिकार, सशक्तीकरण र महिला उत्थानका लागि सङ्घर्ष गर्ने प्रेरणादायी महिलाको कमी छैन, जसले समयक्रममा ठुलो त्याग, तपस्या र परिश्रमद्वारा राष्ट्रको सेवा गरी समाजमा आफ्नो उच्च स्थान सुरक्षित गरेका छन् । त्यस्तै प्रेरणादायी व्यक्तित्वमध्येकी एक हुनुहुन्छ– योगमाया न्यौपाने । उहाँ आजभन्दा १४६ वर्षअघि अर्थात् विसं १९२४ मा हालको भोजपुर जिल्लाको नेपालेडाँडा गाविसको सिम्ले भन्ने स्थानमा मध्यमवर्गीय परिवारमा जन्मनुभएको थियो । बाबु श्रीलाल न्यौपाने र आमा चन्द्रकला न्यौपानेकी एक मात्र छोरी योगमाया नेपालकी प्रथम क्रान्तिकारी, धर्मसुधारक, बलिदानी एवं तपस्वी नारीका रूपमा चिनिनुहुन्छ ।
महिला फुटबलमा ‘गोल्डेन जेनरेसन’
विश्वकप महिला फुटबल गत बिहीबार सुरु भएको छ । सो विश्वकपमा उत्कृष्ट ३२ टिमले सहभागिता जनाउँदै छन् । विश्वकप फुटबलको चर्चा गर्दा नेपालको सहभागिता असम्भव लाग्छ तर महिला विश्वकप फुटबलमा भने नेपालको सहभागिता यथार्थपरक लाग्छ । नेपाली महिला फुटबल टिमले एक दशकभित्र विश्वकप खेल्ने लक्ष्य पनि बनाएको छ, जुन लक्ष्य पूरा हुने छाँटकाँट पनि देखिन्छ । विश्वकप महिला फुटबलमा अहिले एसियाका दुई राष्ट्र भियतनाम र फिलिपिन्स पनि सहभागी छन् । नेपालले हालै यी दुवै टिमलाई कडा टक्कर दिएकाले पनि आशावादी बन्न सकिएको हो । पाँच महिना मात्र भयो नेपालले भियतनामसँग महिला ओलम्पिक फुटबल एसि
राजमार्गमा पहिरो ! किन झरिरहेछ पहिरो ?
‘कृष्णभिरमा आज नि जाम पर्यो बोल्न मन लाग्यो के नाम पर्यो कृष्णभिरमा जाम बोर भो नि सोल्टिनी हाँसी बोली रम् । कृष्णभिरमा जाम ।’ गायिका विमाकुमारी दुरासँग युगल स्वरमा ‘कृष्णभिरमा जाम’ बोलको यो गीत गाएपछि गायक मिलन लामाले कति रोयल्टी कमाउनु भयो यो त उहाँलाई नै थाहा होला तर यही गीतले लामालाई भने गीतसङ्गीतका क्षेत्रमा धेरै उचाइमा पुर्यायो । २०५८ सालमा कृष्णभिरको पहिरोले पृथ्वीराजमार्गमा यात्रा गर्ने यात्रुहरूलाई सास्ती दिन थालेका बेला त्यहाँ अलपत्र परेका युवायुवतीको प्रेम भावलाई टपक्कै टिपेर यो गीत बनाइएको थियो । गायक लामाले पनि त्यो बेला कृष्णभिरमा जाम परेर दुःख भोग्नु भयो । यही दुःखलाई सम्झँदै गीत बनाएको कुरा यतिबेला उहाँ सुनाउनुहुन्छ ।
ठाडो शिर (कविता)
तपाईं प्रचारप्रसार गरिरहनुहोस् म नगरिरहुँला तपाईं बाँचिरहनुहोस् म मरिरहुँला ।
जीवनको सार हो असार (कविता)
हिमचुली हाँस्छन् पिरती गाँस्छन् जीवनको जुहार असारलाई सार यही बारम्बार घामको मुहार । आकाशमा बादल घुम ओडी आउँछन् फूलको जवानी जीवन र जगत् सर्वेश्वर एकसाथ मानिसको कहानी ।
गजल
मान्छे भएनि हाम्रो चल्दैन हेर पानी मिल्दैन जान मन्दिर यस्तै छ जिन्दगानी । बाँचेर फेरि हामी मर्छाैं हजार बार चल्ने रहेछ हाम्रो चढ्दो त यो जवानी ।
शीतबिन्दुमा मोतीको चमक
शीतको थोपा चुहेर गुलाफको बोटमा पर्दा मोतीका दानाजस्तै चमक छरिएको छ । हावाको सानो हल्लाइमा ढल्पलढल्पल हुन्छन् मसिना दानाहरू । कतै पुग्ने हतारो त छैन होला तर लामो अस्तित्व नभएका यी दानाहरू ज्वलन्त बनेका छन् सूर्यको कलिलो किरणमा । शीतको ओसमा भिजेर लपक्क माटो बनेको छ भुइँको कसिङ्गर । जुत्ता–चप्पल नभएका खुट्टाको प्राकृतिक जुत्ता बनेर । केही परसम्म साथ दिन खोजे पनि खुट्टाले भारी महसुस गर्छ र बेस्सरी
मानव सृजित अन्यायका चोट
मानव जातिको प्रगति र समुन्नति कायम राख्न ज्ञान र विज्ञान दुवैको अहम् भूमिका हुन्छ । विज्ञानले पत्ता लगाएका नियमको पालन ज्ञानसम्मत तरिकाले गरिएन भने त्यसले विकास होइन, विनाश निम्त्याउँछ । विज्ञानको देनका रूपमा मानिएका रासायनिक मल र विषादीको प्रयोगले बालीनालीलाई रोग, व्याधि र शत्रु किराबाट बचाएर उब्जनी बढाउन सहयोग त पु¥याउँछ तर यसको अत्यधिक प्रयोगले मानव स्वास्थ्यमा मात्र होइन माटोको स्वास्थ्यमा पनि गम्भीर समस्या निम्त्याएका उदाहरण वर्षंैपिच्छे बढ्दैछन् । साथै, कैयौँ जलचर र थलचरको वंश नै नाश भएका विस्मयकारी नतिजा पनि देखापर्न थालेका छन् ।
आदिकविको उचाइ
भानुभक्त आचार्य (विसं १८७१–१९२५) नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आदिकविका रूपमा चर्चित हुनुहुन्छ । उहाँको रामायण (विसं १८९८–१९१०) महाकाव्यलाई आदिमहाकाव्यका रूपमा लिइएको छ । रामायण लोकभावनामा आधारित भएकाले पनि सबैको मन छुने खालको थियो । भानुभक्त श्रीकृष्णका नाति तथा धनञ्जय आचार्यका छोरा हुनुहुन्छ । भानुभक्तले बाजेबाट संस्कृतको साधारण शिक्षा पाउनुभएको थियो । पछि उहाँ काशीमा बस्दा त्यहाँको वातावरण तथा आफ्नै क्षमताबाट कवितातर्फ आकृष्ट हुनुभयो ।
मधेशका किसानको पीडा ‘ट्युबेल’
नाटक ‘ट्युबेल’ मधेशको स्वाद र परिवेश झल्काउने कथा हो । नाटकमा मधेशको माटोको सुगन्ध पस्किने प्रयास गरिएको छ । माटोमा सुन फलाउने किसानको सङ्घर्ष र भोगाइ देखाउन खोजिएको छ । यस नाटकको कथा २०५६ सालतिरको हो तर अहिले पनि किसानका दुःख र सङ्घर्षमा केही परिवर्तन आएको छैन । किसान अहिले पनि उत्तिकै पीडित छन्, जसरी पहिला हुने गर्थे । भोजपुरी र नेपाली भाषामा तयार पारिएको नाटकभित्र प्रजातन्त्रको पुनर्बहालीपछिको समयमा
स्मार्ट बन्ने होड
कार्यालय, कुनै जमघट वा साथीभाइसँगको भेटघाटमा यस्ता गुनासा हामी दिनहुँ सुन्ने गर्छौं । प्रविधिसँग अभ्यस्त अक्सर मान्छे यस्ता समस्याका भुक्तभोगी हुन्छन् । एक दिन ल्यापटप नचल्दा अथवा एक दिन मोबाइल नहुँदा जीवन नै ठप्प भएको अनुभव ल्यापटप र मोबाइल जस्ता पछिल्लो समय अत्यधिक प्रयोगमा आएका सूचना प्रविधिका साधन प्रयोगकर्ताहरूले गरेकै हुनु पर्छ । यसो त यी साधनको विकल्प मान्छेको आफ्नै दिमाग हो तर अचेल मान्छे आफ्नो दिमागको निकै कम प्रयोग गर्छन् ।
उपेक्षित फेवाताल
पोखरा उपत्यकामा रहेका तालहरूमध्ये फेवाताल सबैभन्दा ठुलो ताल हो । तालवाराहीको मन्दिर र तालमा हिमालको छाया देखिनुले यो तालको बढी महत्व रहेको छ । हिउँदमा जाडो छल्न साइबेरियाको मैदानबाट बसाइँ सरी आउने हाँस प्रजातिका चराहरू केही दिन तालमा विश्राम गर्ने हुँदा सन् २०१६ मा पोखराका नौ वटा तालको समूहलाई अन्तर्राष्ट्रिय महìवको सिमसार क्षेत्रमा सूचीकृत गरिएको छ ।
पानीको पीडा
नेपाल हिन्दकुश हिमालय पर्वत शृङ्खलामा रहेको हिमाली मुलुक हो । यति सानो भूगोलमा जताततै पानीका स्रोतको उपस्थिति हुने विश्वका धेरै कम मुलुकको सूचीमा नेपाल पर्छ । उत्तरमा हिमालको उपस्थितिले दर्जनौँ ठुला नदी बाह्रैमास नेपाली धर्ती भएर बग्नुले नेपाल पानीमा धनी मुलुक बनेको हो । विश्वका कतिपय मुलुकमा भूगोल ठुलो भएर पनि नेपालको जति पानीको उपलब्धता छैन भने कतिपय मुलुकले सुक्खा अनि मरुभूमिको पीडा भोगिरहनु परेको छ ।
गीत आएन भुइँचालो पो आयो
हामी सिनेमा हेर्न निमग्न थियौँ । आँखाहरू पर्दातिर एकोहोरिइरहेका थिए । चुम्बकझैँ बिस्तारै तान्दै थियो, कथावस्तुले पनि । करिब १५–२० मिनेटको अन्तरालपश्चात् सिनेमामा केन्द्रित मेरो मन–मस्तिष्कलाई पर्दामा थप एकोहो¥याउने विषय अर्कै बन्यो । मेरा साथी सुदर्शन श्रेष्ठको अभिनय–कौशल नियाल्न पाइयो । उनी नकारात्मक भूमिका निर्वाह गर्दै थिए । वैदेशिक रोजगारीमा जान इच्छुक यत्नशील युवाहरूसँग पैसा असुले पनि विदेश उडाउन भने आलटाल गर्ने भूमिकामा रहेछन् । एक हिसाबले दलाल जस्तै । रकम फसेका युवाहरू उनीकहाँ जान्थे र भन्थे, “कि त हामीलाई चाँडै विदेश उडाइदिनु प¥यो, हैन भने पैसा फिर्ता पाउनु प-यो ।”
भोकको रामायण – ५
कडा भएकै कारण हो –पत्थर मूर्ति बनेको । पत्थरभन्दा कडा हुन्छ कलाकारको कल्पना र कला जसले बनाएको हुन्छ – चट्टान फोडेर मूर्तिको सुरक्षार्थ मन्दिर ।
पसिनाका थोपा (कविता)
बिरानो देश, साह्रै प्रचण्ड धूप दिन बितिरहेछ पाखुरा चलाएरै अनि ऊ खसालिरहेछ पसिनाका थोपा ।
बिक्री कौशल सिकाउने ‘बिक्री कला’
बजार अर्थतन्त्रको सबैभन्दा केन्द्रमा हुन्छ– उत्पादित वस्तु तथा सेवाको योजनाबद्ध वितरण र नाफा । त्यसका लागि वस्तु तथा सेवाको उपयोग गर्ने सही ग्राहकको पहिचान गरेर बिक्री गर्ने कौशल आवश्यक पर्छ । निरन्तरको प्रयास, अध्ययन र बजारको मिहिन अनुसन्धानपछि यस्तो कौशल हासिल हुन सक्छ । कतिपयलाई उसको व्यवहारजन्य कारणले नै आधारभूत कौशल प्राप्त हुन्छ भने धेरैका लागि यो निरन्तर मेहनतको विषय हो । बिक्री गर्ने कौशल अर्थात् ‘मार्केटिङ’ वर्तमान विश्व बजारको सबैभन्दा अत्यावश्यक सिप हो । व्यक्ति, संस्थादेखि देश र महादेशले समेत आफूसँग उपलब्ध वस्तु तथा सेवाको अधिकतम प्रचार गर्न÷गराउन चाहन्छन् र त्यसबाट लाभ हासिल गर्न खो
