शान्तिमा जलिने हो कि ! (कविता)
जाडो भो भनेर मजाले टन्टलापुर घाम तापेको पोल्न पो थाल्यो ।
नारी (कविता)
सक्षम छन् नारी, मौका मिले बराबरी नारीको सम्मान गरी, हुँदैन कसैको अपमान । बढ्दै छन् नारी, शिखर चढ्न अघि सरी नारी हुन् सौन्दर्य, सहनशीला धैर्यको पुजारी ।
अर्थ सामाजिक व्यवस्थाको बदलिँदो चित्रण
समाजमा सबैले देखिरहेका कुरा देख्न किताब पढ्नु पर्दैन । अरूले देख्न नसकेका कुरा देख्न र देखाउन वा धेरैले देखेकै कुरामा पनि सिर्जनात्मक मत सञ्चार गर्न साहित्य रचना गर्नु र अध्ययन गर्नु जरुरी छ । परम्परागत समाजबाट आधुनिकतातिर गइरहँदा भत्किँदै गरेको जात व्यवस्थालगायत अर्थ सामाजिक प्रणालीका बहुविध आयाम देखाइएको ‘रूपिका’ उपन्यासमा प्रेमप्रति विश्वास व्यक्त गरिएको छ । यसमा मनोभाव र सामाजिक संरचनाको अन्तव्रिर्mया स्वरूप विकास भइरहेका नयाँ मान्यता तथा तोडिँदै गएका पुराना मूल्य बिचको फरकलाई घटना र पात्रको आलम्बनमा प्रस्तुत गरिएको छ ।
नाम्चेमा आधा दिन
हातको हातै भयो मोबाइल ! चलाउने मौकै परेन । ड्याम्म छोपिएको नाम्चेलाई खिच्छु भनेर कुरेको धेरै भयो । खोइ खुलेको होइन, नाम्चे बजार ! अलिअलि कुइरो पातलिन्छ । फेरि जस्ताको तस्तै । कतिखेर फाट्ला त ? दाउ हेरिरा’छु ।
सोह्रबुँदामा रुम्जाटार
चर्चा नम्बर–१ रुम्जाटार नेपाली जनजिब्रोले उच्चारण गरिरहने ठाउँ । रुम्जाटार नपुग्नेले समेत रुम्जाटारको उच्चारण गरिरहेकै हुन्छन् । ‘घुमिफिरी रुम्जाटार’ भन्ने नेपाली उखान त्यत्तिकै प्रचलित छ । प्रचलित उखानले रुम्जाटारलाई चिनाउन सघाएको छ । चर्चा नम्बर–२ “प्रचलित उखानले रुम्जाटारको निःशुल्क विज्ञापन गरिरहेको छ ।” त्यतिबेला पङ्क्तिकारले रुम्जाटारमा भेटेका साबिक रुम्जाटार गाउँ विकास समितिका पूर्वअध्यक्ष सीताराम गुरुङ
तिमी बोले चर्किने छ चट्टान...
काठमाडौँको खाल्डोमा धुलो र धुवाँको कोलाजभित्र रुमल्लिएका मान्छेका जीवन कुनै न कुनै दौडको यात्रामा छ । ती यात्रा कहा“ र कसरी अन्त्य हुने छ भन्ने हिसाबकिताब गर्न कसलाई फुर्सद छ र ? मान्छेहरू काठमाडौँभित्र कुनै कलाकारको क्यानभासमा पोतिएका अमूर्त रङहरू जस्तै असीमित अर्थ र गहिराइभित्र हराइरहेका छन् ।
कलाको कुम्भमेला
ओहो ! कला यस्तो पनि हुँदो रहेछ । होइन, कति धेरै होे कलाकारको ‘प्यासन’ । नेपाली मौलिक थाङ्का/पौभा कलाको अवलोकन गर्न पुग्नुभएकी बुटवलकी रीमा शर्माको आश्चर्यबोधक अभिव्यक्ति गुन्जियो । फोटोमा देखेकोभन्दा त प्रत्यक्ष हेर्नुको स्वाद नै बेग्लै हुने रहेछ । उहाँ पहिलोपल्ट कलामा यसरी रुमल्लिँदै हुनुहुँदो रहेछ । उहाँसँगै रहेका अन्य दिदीबहिनीको पनि अवस्था यस्तै थियो ।
हिमालमा ताल
यस वर्ष सगरमाथा आरोहणका लागि पहिलो सिजनमा इतिहासकै सबैभन्दा बढी व्यक्तिले आरोहण अनुमतिपत्र पाए । ६५ देशबाट ४६६ आरोहीले आरोहण गर्न अनुमति लिएको पर्यटन विभागको तथ्याङ्कले देखाउँछ, जसमा दुई जनादेखि सय जनासम्मका करिब ४३ टोली छन् । जब कि अघिल्लो वर्ष ४४ समूहका ३२३ जनाले आरोहण अनुमति पाएका थिए । सगरमाथा आरोहणको ७० वर्ष पूरा भएको छ । सन् १९५३ मे २९ मा सर एडमन्ड हिलारी र तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाले पहिलो पटक सफल
दुर्गानाथको अक्कल
धर्मराज र सावित्रीको सुवर्णलता नाम गरेकी बच्ची थिई । जो अति नै जिद्दी थिई । उसले भनेको हुनु पर्दथ्यो । नभए उत्पात मच्चाउँथी । पछिल्लो समयमा उसलाई तारा हातमा लिने रहर जाग्यो । तारा हातमा लिन नपाए भातै नखाने भई सुवर्णलता । “मलाई तारा चाहियो बुबा ! तारा चाहियो, आमा !” सुवर्णलता घडघड गरिरहन्थी । त्यसो त बच्चाहरू जिद्दी स्वभावका हुन्छन् तर सुवर्णलता अलि बढी नै जिद्दी थिई । बाबु धर्मराजलाई फसाद प-यो । छोरीले भन्दैमा तारा टिपेर दिन कहाँ सम्भव थियो र ! “तारा भनेका भगवान् हुन् । भगवान् टिपेर दिन सकिने वस्तु होइनन्,” धर्मराज सम्झाउँथ्यो ।
पुरुषोत्तम बस्नेतप्रति (कविता)
ओ कवि ! ओ लेखक ! ओ मौन योद्धा ! कसरी भयो मृत्यु यो अपराध गर्न
प्लास्टिकको घाँस (कविता)
थाहा छैन मलाई आफूभित्र कसको शत्रु पाल्दै छु ! फोहोर फाल्दै छु कि आफैँलाई खाडलमा हाल्दै छु !
समयको प्रतिविम्ब
कविताको जन्म हुन कुनै निश्चित समय वा स्थान तोकिएको हुन्न । नेपाली साहित्यको परिवेशमा भन्नुपर्दा, केन्द्रीकृत साहित्यको तामझामले साहित्यमाथिको भ्रम सिर्जना गरिरहेको स्थिति छ । अर्थात् केन्द्रलाई हेरेर साहित्यसँग सम्बन्धित यस्तो अन्योलमा छन् कि नेपाली साहित्यको खानी भनेको केवल राजधानी हो, जे–जति राम्रा साहित्य छन् ती सबै नै केन्द्रबाट उत्पादन भएका हुन् तर यो कदापि सत्य होइन भन्ने तथ्य हिजोआज बाहिरी जिल्लाबाट हुने साहित्य–उत्पादनले पुष्टि
बा, फूल र गाँजा
बा ! आफैँमा एउटा गर्बिलो नाम हो । बा हुनु, बाको छहारीमा जिउनुको मज्जा नै बेग्लै हुन्छ । बा परिवारका आकाश हुन्, बाको उपस्थितिमा छोराछोरीहरू कहिल्यै ठुलो हुँदैनन् । जब बाको छहारी रहन्न, त्यसपछि उहाँको अभाव महसुस हुन्छ । बा ईश्वरीय अवतार हुन् । भनिन्छ, आमा धर्ती हुन्, बा आकाश । आकाश हामी निलै देख्छौँ, हामीलाई चाहिएको बेलामा कहिले पानी पार्छ, कहिले घाम, कहिले झलमल तारा, त कहिले जूनको शीतलता । बालाई मैले पनि देखेको रूप यही हो ।
पत्नी वियोगको पीडामा...
जीवन सहयात्रा हो । जीवन रथका दुई पाङ्ग्राका रूपमा पतिपत्नीको सम्बन्ध रहेको हुन्छ । वृद्धावस्थामा त झन् आफ्नी सहयात्री उर्फ जीवनसङ्गिनी गुमाउँदाको पीडा सामान्य हुँदैन । यही पीडालाई भुलाउन पत्नीको स्मृतिमा साहित्य सिर्जनादेखि विभिन्न कार्य गरिएका हुन्छन् । यस्ता कर्मको चर्चा नगन्य मात्रामा पाइन्छ । विह्वल बनेका प्रेमीका कथा भने धेरै पढ्न पाउँछौँ ।
भिसी रामबहादुरले लडेको त्यो युद्ध
विश्वको सर्वोच्च युद्धपदक भिक्टोरिया क्रस पाउने एक मात्र जीवित योद्धा रामबहादुर लिम्बू अब इतिहास हुनुभयो । ८८ वर्षको उमेरमा २०८० वैशाख ९ गते उहाँले भौतिक शरीर त्याग्नुभयो । उहाँको मृत्युसँगै नेपालको भिक्टोरिया क्रस विजेता योद्धाको अध्याय समाप्त हुन पुगेको छ । उहाँलाई ब्रुनाईको युद्धमा छापामारहरूसँग लडेर पराक्रम देखाएबापत भिक्टोरिया क्रस प्रदान गरिएको थियो ।
सन्दकपुरमा रमाउँदा
सुरम्य चियाबारी, थुम्का थुम्का डाँडा, नागबेली सडक र बुकी फूल मगमगाउने फाँटले पूर्वी पहाडी जिल्ला इलामको ‘रिमिक्स’ परिचय दिन्छ । चार खोलाको बेँसी होस् या फुस्स फुस्स हिउँ झरिरहने सन्दकपुरको थुम्को नै किन नहोस्; इलाम आफैँमा स्वर्गभूमि हो । ‘ग्रिन कार्पेट’ बिछ्याए जस्तो हरिया चियाबारी इलामको शान मात्रै होइन, गौरव पनि हो । त्यसैले त इलाम नाम सुन्दा नै घुम्न निस्किहालौँ भन्ने हुटहुटी जोकोहीलाई भइहाल्छ । यहाँका स्थान पर्यटकका लागि ‘ड्रिम प्लेस’ नै हो भन्दा पनि फरक पर्दैन । मनमो
मुख्यमन्त्री कार्कीबाट शुभकामना
कोशी प्रदेशका मुख्यमन्त्री हिक्मतकुमार कार्कीले १६औँ ‘गणतन्त्र’ दिवस को शुभ अवसरमा स्वदेश तथा विदेशमा बस्नुहुने सम्पूर्ण नेपाली दाजुभाइ तथा दिदी बहिनीमा शुभकामना व्यक्त गर्नुभएको छ ।
जबाफदेही शासनतर्फको पाइला
हिजो एकात्मक शासन व्यवस्था थियो, राजा थिए । आज राजाको ठाउँमा राष्ट्रपति छन् । राजा परम्परागत भए । त्यसमा पनि शासन व्यवस्था एउटै परिवारमा भयो । एउटै वंशले देश चलाउने भए । बाउ मरेपछि छोरा, त्यसपछि नाति, पनातिले देश चलाउने भए तर शासन भनेको जनताबाट निर्वाचित प्रतिनिधिले गर्नु पर्छ । किनभने जनताबाट निर्वाचित प्रतिनिधिमा जवाफदेहिता हुन्छ । जनताले नै मतदान गरेर सत्तामा पठाउने र जनताको पक्षमा काम गरे भने फेरि निर्वाचित गरेर पठाउने नभए पराजित गर्ने
समुन्नत भविष्यको यात्रा
प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री एवं जननायक बिपी कोइरालाले भन्नुभएको छ, “देश भन्नुहोस् वा राष्ट्र, त्यो भूगोल होइन, त्यो यथार्थमा जनता हो । राष्ट्रियता माटो होइन, जनताको सामूहिक भावना र विचार हो ।” पञ्चायतकालीन निरङ्कुशताभित्र प्रजातन्त्रको उज्यालो खोज्न निरन्तर सङ्घर्षमा होमिनुभएका बिपी कोइरालाको भनाइ सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनाको १६ वर्ष प्रवेशको पूर्वस
गणतन्त्रका प्रतीक
स्मारकसँगै आकर्षक बगैँचासमेत निर्माण गरिएको छ । दिनभरिको व्यस्तताबाट एकछिन भए पनि छुटकारा पाउन तथा शान्त वातावरण रुचाउनेहरूका लागि यो स्मारक क्षेत्र एउटा नयाँ गन्तव्य हुने विश्वाससमेत गरिएको छ । अपाङ्गतामैत्री रहेको यो स्मारक परिसरमा फोहरा तथा विशेष बत्तीको समेत व्यवस्था गरिएको छ । २०७२ मङ्सिर २१ गते सकिने गरी २०६९ चैतदेखि यो स्मारकको निर्माण कार्य सुरु भएको थियो । तोकिएभन्दा झन्डै चार वर्ष ढिलो गरी यो स्मारकको निर्माण सम्पन्न भएको थियो । ४२ करोड रुपियाँको लागतमा निर्माण भएको यो स्मारक निर्माणको जिम्मा बिकोई–स्काई–बङ्गलामुखी (जेभी) निर्माण कम्पनीले पाएको थियो । यो स्मारक निर्माणका लागि सुरुमा नारायणहिटी दरबारको ८२ रोपनी जग्गा उपलब्ध गराउने निर्णय भएको थियो तर सुरक्षा संवेदनशीलताका कारण ३५ रोपनी जग्गामा निर्माण भएको छ । यो संरचनालाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको बनाउन तथा स्वदेशी, विदेशी पर्यटक तथा विदेशी पाहुनाका लागि पनि अवलोकनयोग्य बनाउनुपर्ने सुझाव सहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागको छ । तत्कालीन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले गणतन्त्र दिवसको अवसरमा २०७६ जेठ १५ गते यो स्मारकको उद्घाटन गर्नुभएको थियो । उद्घाटनसँगै सर्वसाधारणका लागि यो
महिला सशक्तीकरणमा छलाङ
२००७ सालको प्रजातन्त्र प्राप्तिपछि विभिन्न समयमा भएका राजनीतिक आन्दोलनमा नेपाली महिलाको सक्रियता परिवर्तनशील रह्यो । विशेष गरी २०३६, २०४६ र २०६२/६३ को आन्दोलनमा महिलाको योगदान क्रमशः बढ्दै गयो । अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा हेर्ने हो भने महिलाले आफ्नो आर्थिक, राजनीतिक अधिकार सुनिश्चितताका लागि एक शताब्दीदेखि सङ्घर्ष गर्दै आएका छन् । नेपाली महिला सामाजिक रूपान्तरणमा तुलनात्मक रूपमा कमजोर देखिएका छन् तर गणतन्त्रपछिको दशकमा भने आफ्नो अधिकार प्राप्तिको यात्रामा तीव्र आगाडि बढेका छन् । अमेरिकामा भन्दा अगाडि मताधिकार पाएको नेपाली महिलाले आफ्नै मतको साथमा नेतृत्व सम्हाल्ने उच्च अवसर गणतन्त्रकै कारण महसुस गर्न पाएका छन् । राज्यका सबै तहमा ३३ प्रतिशत सहभा
लोकतान्त्रिक चरित्रका कानुन
राज्य सञ्चालनमा लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था र शक्ति पृथकीकरण अभिन्न अङ्ग हुन् । शक्ति पृथकीकरण सुविधा सन्तुलन मात्र होइन, लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको सुशासनको प्रतीक पनि हो । गणतन्त्र–लोकतन्त्रको अर्को अनिवार्य सर्त कानुनको शासन हो । शासक र शासित दुवै कानुनको दायरामा हुनु पर्छ । कानुनी रूपमा समानता र हरेक नागरिकको संरक्षण शासन व्यवस्थाको न्यूनतम सर्त हो । मौलिक अधिकारको संरक्षण, वैयक्तिक स्वतन्त्रताको सुनिश्चितता लोकतान्त्रिक
सुन्दर पक्ष : समावेशी
समावेशीकरण सिद्धान्तले सामाजिक न्यायको वकालत गर्छ । पछि परेका वा पछाडि पारिएका वर्ग, समुदाय, क्षेत्र, लिङ्गलाई राज्यका सबै अङ्ग तथा स्थानसम्म पु-याउन निश्चित अवधिसम्म आरक्षण तथा विशेषाधिकारसहितको व्यवस्था गर्नु पर्छ भन्ने कुरालाई यस सिद्धान्तले आत्मसात् गरेको हुन्छ । लोकसेवा आयोगका पूर्वअध्यक्ष उमेश मैनालीका अनुसार यही अवधारणा अनुसार लोकसेवा आयोगले काम गर्दा नेपालको निजामती सेवामा प्रवेशका लागि पछाडि परेका, सीमान्तकृत समुदाय, वर्ग तथा क्षेत्रका व्यक्तिलाई सहज भएको छ र समावेशीको ढोका प्रयोग गरेर अहिले सयौँ व्यक्ति मूलप्रवाहमा आउन सफल भएका छन् ।
इतिहासकै महान् घटना
गणतन्त्रको स्थापना नेपाली इतिहासको महान् घटना हो । त्यसअघि कायम रहेको अढाई सय वर्षदेखिको केन्द्रीकृत राजतन्त्र नेपाली जनताका अधिकार कुण्ठित गर्ने र नेपालको आर्थिक विकासको मार्गको अवरोध गर्ने मुख्य संस्थाको रूपमा थियो । २० औँ शताब्दीदेखि सुरु भएको नेपालको लोकतन्त्रको आन्दोलनको मुख्य निशाना व्यक्त अव्यक्त रूपमा
सङ्घीयता अध्ययनका लागि आयोग गठनको बहस
सरकारले गत चैत्र २३ गते सार्वजनिक गरेको सरकारको न्यूनतम साझा कार्यक्रममा सङ्घीय संरचनालाई चुस्त बनाउन उच्चस्तरीय आयोग बनाउने बताएको छ ।
