यदुप्रसाद भट्ट
मनाङ, माघ ८ गते । मनाङ ङिस्याङ गाउँपालिकाले गङ्गापूर्ण ताल पछिल्लो समय सुक्दै गएको छ । मानवीय र वातावरणीय कारणले सुक्दै गएको यो ताललाई पुरानै स्वरूपमा ल्याउने योजना अघि बढाइएको छ । तर योजनाले गति लिन भने नसकेको स्थानीयको आरोप छ ।
विश्वकै उच्च स्थानमा रहेको तिलिचो ताल पनि मनाङमै छ । पर्यटकीय दृष्टिकोणले पनि यो तीन हजार आठ सय २० मिटर उचाइमा रहेको गङ्गापूर्ण ताल मुख्य मानिन्छ । तर हाल यो ताल खेल मैदान बनेको छ पानी सुकिसकेको छ । अरू पनि यहाँका सानातिना तालहरू सुक्दै हराउँदै गएका छन् ।
सेतो चाँदीका रूपमा रहेको गङ्गापूर्णको अस्तित्व लोप हुन नदिन र यसलाई बचाइराख्न गाउँपालिकाले बजेट पनि छुट्टायो । ठेकेदारको लापरबाहीले गर्दा काम हुन सकेन । झन्झन् तालको अस्तित्व लोप हुँदै गएको छ ।
‘पालिकाले ताल संरक्षणका लागि तीन करोड पाँच लाख रुपियाँ विनियोजन गरेको छ । ठेक्का लागेर काम पनि सुरु भयो । सामान्य काम गरेजस्तो गरेर पेस्की रकम लिएर ठेकेदार बेपत्ता भएका छन् ।
पटक पटक ताकेता गर्दासमेत ठेकेदार पङ्कज अधिकारी सम्पर्कमा नै नआएको मनाङ ङिस्याङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष कान्छा घलेले बताउनुभयो । उहाँले हिउँदमा भन्दा पनि वर्षा याममा काम गर्न सजिलो हुने भए पनि ठेकेदार सम्पर्कमा आउन नचाहँदा ठेक्का नै तोड्ने मनस्थितिमा पुगेको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो– ‘यो आर्थिक वर्षमा त आएन अब कसरी काम होला र खै ? असार मसान्तसम्ममा पनि काम भएन भने रद्द गर्ने सोच बनाएको छु । यही ताल हो भने यसलाई कसरी फेरि पुरानै स्वरूपमा ल्याउन सकिएला र !’
उता मनाङ ङिस्याङ–६ का वडाध्यक्ष सोनाम गुरुङले ठेकेदारले काममा ढिलासुस्ती गरेकाले निजी खर्चमा डोजर चलाउँदै ४ घण्टा लगाएर ताल थुनेर आएको बताउनुभयो । ‘ठेकेदारले काम गर्छु मात्र भन्छ तर सम्पर्कमै आउँदैन’, उहाँले भन्नुभयो– ‘सुरुमा अलिअलि काम भएकै हो । बाटो बनाउने भित्र सामान लैजाने काम गरेकै हो ।’ गङ्गापूर्ण ताल आफ्नै वडामा परेकाले पनि पुरानै स्वरूपमा ल्याउन लागिपरेको वडाध्यक्षले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो– ‘टेन्डर भइसकेकाले पुरिएको तालबाट माटो, बालुवा झिक्ने तयारीमा छौँ ।’
तालको बिचमा ग्याबिन लगाएको आफूले देखेको वडा सदस्य राजु गुरुङले बताउनुभयो । बाटो बनाएर भित्रबाट बालुवा निकाल्ने गुरुङले बताउनुभयो । भिजिट–मनाङ अभियानका फुर्वा लामा गङ्गापूर्णजस्ता हिमतालको संरक्षण प्राथमिकतामा रहनुपर्ने बताउनुभयो ।
जलवायु परिवर्तन र अनपेक्षित हिम पहिरो, वर्षा आदिले गङ्गापूर्णजस्ता तालको अस्तित्व लोप हुन सक्ने सम्भावना बढेको विज्ञहरू बताउँछन् । गङ्गापूर्ण संरक्षणमा ३ दशमलव ५ मिटर उचाइ र १ सय ९३ मिटर लामो बाँध बनाएर २१ दशमलव ८ हेक्टर क्षेत्रफलमा सुरक्षित राखिने योजना छ ।
सन् १९५७ मा स्विस भूगर्भविद् टोनी हागनले गङ्गापूर्ण तालको तस्बिर प्रचारमा ल्याएपछि यसलाई अहिलेसम्म भूगर्भ बनोट र जलवायु परिवर्तनको अध्ययन गर्ने एक आधार बनाइएको छ । झन्डै ९ किलोमिटर लामो गङ्गापूर्ण ग्लेसियरको बहाव हरेक वर्ष खुम्चँदै गएकोबारे इन्स्टिच्युट अफ टिबेटियन प्लेटो रिसर्चले अध्ययन गरिसकेको छ ।
-original-thumb.jpg)
