विपतका घटनाबाट चिन्तित चुरे फेदी

कञ्चनपुर, मङ्सिर २९ गते । शुक्लाफाँटा नगरपालिका चुरे फेदीको बस्तीमा विपत्जन्य गतिविधि बढ्दै जान थालेकामा बेलडाँडीका चन्द्रबहादुर चौधरी निकै चिन्तित छन् । बर्सेनि बर्सात्का बेला चुरे क्षेत्रमा निरन्तर जाने पहिरोबाट खोलामा बालुवा, गेग्रान, ढुङ्गालगायत भरिएर चौधरीको घरसम्म बाढीको पानी पुग्ने गरेको छ । खोला र जमिनको सतह बराबर भएपछि खोलाको पानी घरसम्म पुग्न थालेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।

दुई वर्षदेखि बेलडाँडीमा वनहरा नदी र अनौखी खोलाको बाढी पस्न थालेको हो । “यस वर्ष भदौको अन्तिम साता बाढीको पानी गाउँमा पस्दा डुबान र कटानका कारण बालीनालीमा मात्र क्षति भयो, समयमै जानकारी पाइएपछि मानवीय क्षति हुन पाएन,” चौधरीले भन्नुभयो, “गत वर्ष चुरेमा वर्षा हुँदा राति १:०० बजेको समयमा बाढी आउँदा स्थानीय किसानले पशुपक्षीलाई सुरक्षित स्थानमा सार्न नसक्दा ठुलो क्षति बेहोर्नुपरेको थियो ।” बेलडाँडीको पूर्वतर्फ वनहरा र पश्चिमतर्फ अनौखी खोला छ ।

गाउँको उत्तरतर्फको भालुखोला पहिला निकै गहिरो थियो । वर्षाको पानी त्यही खोलामा बगेर जान्थ्यो । हाल चुरे क्षेत्रमा मानवीय गतिविधि बढ्दै गएपछि पहिरो जाँदा त्यो खोला पूरै पुरिएको स्थानीय मोतीराम चौधरी बताउनुहुन्छ । “केही वर्षयतादेखि वर्षाको सन्तुलन बिग्रिएको छ,” उहाँले भन्नुभयो, “एकछिनमा ठुलो पानी पर्छ, पहिलाजस्तो निरन्तर पानी पर्दैन, एकछिन पर्ने मुसलधारे पानीले गर्दा आउने बाढी विनाशकारी हुने गर्छ, पहिला अहिलेको जस्तो बाढीको समस्या थिएन ।” 

अहिले चुरे क्षेत्रमा निरन्तर जाने पहिराले गर्दा खोलानाला पुरिएपछि बाढीको पानी बस्तीमा पुगेर डुबान पटान गर्न थालेको उहाँको भनाइ छ । “अवैज्ञानिक रूपमा चुरे क्षेत्र नजिकका खोलानालाबाट ढुङ्गा, बालुवा, ग्राभेल, माटोलगायत उत्खनन हुन थालेको छ,” वीरबहादुर चौधरीले भन्नुभयो, “चुरे क्षेत्रमा अवैध रूपमा गोठ राखेर बाख्रासहित पशु चौपाया चराउने कार्य हुन थालेको छ, आगलागीका घटनामा वृद्धि हुँदै गएका छन्, अवैध रूपमा रुखबिरुवा कटानी हुने क्रम बढ्दा विपत्को समस्या बल्झिँदै जान थालेको छ ।”

जग्गा कटानी रोक्न गत वर्ष दुई लाख रुपियाँ लगानीमा अनौखी खोलामा नगरपालिकाले तटबन्ध निर्माण गरे पनि यस वर्षको बाढीले तटबन्धै बगाएर लगेको चौधरीले बताउनुभयो । बढ्दै गएको बाढीजन्य विपत् सामना गर्न कुनै पनि निकायबाट प्रभावकारी काम नहुँदा चुरे क्षेत्रनजिकका बस्ती केही वर्षभित्र मरुभूमिमा परिणत हुने उहाँको भनाइ छ । उर्वर जग्गा प्रत्येक वर्ष बालुवा, ढुङ्गा, गेग्रानले कटान हुँदै जान थालेपछि विगतको जस्तो खेती हुन छाडेको मानबहादुर चौधरीले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार खेतकै अन्नले वर्षभरि खान पुग्ने परिवार हाल खान नपुगेर भारतलगायत देशमा मजदुरी गर्न जान थालेका छन् । केही परिवार बस्ती नै छाडेर अन्यत्र बस्न थालेका छन् । खोला नदीमा थुप्रिएको नदीजन्य पदार्थको व्यवस्थापन गर्न स्थानीय बासिन्दाले माग गरेका छन् ।

“नदीजन्य पदार्थ धेरै वर्षदेखि नउठाइँदा समस्या आएको छ,” मनोज चौधरीले भन्नुभयो, “वैज्ञानिक तरिकाले नदीजन्य पदार्थ उठाएर वर्षाको बाढीको पानी बग्ने व्यवस्था मिलाइदिनुप¥यो ।” बाढीको पानी बग्ने ठाउँ साँघुरिँदै तथा पुरिँदा समस्या भएकाले तत्काल नगरपालिकाले ठेक्का प्रक्रियामार्फत नदीजन्य पदार्थ उठाउने व्यवस्था गर्नुपर्ने उहाँको भनाइ छ ।

“तीन दशक अघिसम्म जिल्ला विकास समितिले नदीजन्य पदार्थ उठाएर सडक निर्माणमा प्रयोग गर्दै आएको थियो,” फुलपट्टु डगौराले भन्नुभयो, “जिल्ला विकास समिति विघटन भएपछि नदीजन्य पदार्थ उठाइएको छैन, त्यसपछि बाढीजन्य विपत् सामना गर्दै आएका छौँ ।” थोरै वर्षामा बाढी गाउँ पस्दा बेलडाँडी गाउँका दुई सय ३० परिवार प्रभावित भएका छन् । जसमध्ये ३५ परिवार बाढीको उच्च जोखिममा छन् । शुक्लाफाँटा नगरपालिकाका प्रवक्ता लालबहादुर ऐर केही नदीमा नदीजन्य पदार्थ व्यवस्थापन गर्न गौँडी र अनौखी खोलाको ठेक्का प्रक्रिया अगाडि बढेको बताउनुहुन्छ ।

बाढीजन्य विपत्का घटना भइरहेका अन्य क्षेत्रको अध्ययन गरी बस्ती पनि सुरक्षित रहोस्, नदीजन्य पदार्थको वैज्ञानिक तरिकाले व्यवस्थापन कसरी गर्न सकिन्छ भनेर काम अगाडि बढाउन नगरप्रमुख, उपप्रमुखलगायत कार्यपालिका सदस्यसँग छलफल गरी कार्य अगाडि बढाउने उहाँ बताउनुहुन्छ । चुरे विनाश रोक्न ठोस योजना बनाइने उहाँको भनाइ छ ।