प्रेमलकुमार खनाल
प्रेमलकुमार खनाल
ब्रिक्सको १६ औँ वार्षिक शिखर सम्मेलन अक्टोबर २२ देखि २४ सम्म रुसको कजानमा सफलतापूर्वक सम्पन्न भयो । सम्मेलनले हिंसा र युद्धको सहारा नलिई आर्थिक सहयोग र अन्तर्राष्ट्रिय समस्या समाधान गर्न विभिन्न मोर्चामा आफ्ना सदस्यलाई सहयोग उपलब्ध गराउने प्रतिबद्धतासमेत प्रकट गरेको छ । ब्रिक्स पाँच प्रमुख उदीयमान अर्थव्यवस्था भएका देश ब्राजिल, रुस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिकालाई जोड्ने गरी सन् २००६ मा स्थापना भएको हो । ब्रिक्स सदस्य देश क्षेत्रीय मामिलामा आफ्नो उल्लेखनीय प्रभावका लागि चिनिन्छन् । सन् २००६ देखि ब्रिक्स राष्ट्रका सरकारले वार्षिक रूपमा औपचारिक शिखर सम्मेलन गर्दै आएका छन् ।
यस पटकको शिखर सम्मेलनको उद्देश्य प्रत्येक सदस्य राष्ट्रको सार्वभौमसत्ता, स्वतन्त्र सोच र जीवन शैलीलाई सम्मान गर्ने राष्ट्रबिचको सम्बन्धको विकास गर्ने रहेको थियो । यसका लागि राष्ट्रसङ्घ सुरक्षा परिषद्को सुधारलगायत राष्ट्रबिच समानतामा आधारित नवीकरण गरिएको अन्तर्राष्ट्रिय शासन प्रणाली आवश्यक भएको सम्मेलनले जोड दिएको छ । शिखर सम्मेलनको अर्काे महत्वपूर्ण विषय विश्वका अति कम विकसित देशलाई आपसी हित र कामका लागि अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार र व्यापारको विकासका लागि सहयोग उपलब्ध गराउने रहेको थियो । सम्मेलनमा डलरको सट्टा व्यापारमा राष्ट्रिय मुद्रा प्रयोग गर्ने देशमाथि अमेरिकाले लगाएको प्रतिबन्धलाई रोक्न मिलेर काम गर्नेबारे छलफल भएको छ ।
ब्रिक्सका संस्थापक सदस्यहरू (ब्राजिल, रुस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिकासहित) अब इजिप्ट, इथियोपिया, इरान र संयुक्त अरब इमिरेट्स (युएई) सम्मिलित भएका छन् । ब्रिक्समा थप ३४ देशले सामेल हुन प्रक्रिया सुरु गरेका छन् । ब्रिक्स सदस्य देशले अब जी–७ को कुल गार्हस्थ उत्पादनभन्दा बढी, विश्वव्यापी कुलको ३५.६ प्रतिशतको संयुक्त कुल गार्हस्थ उत्पादनका लागि योगदान गर्छन् । यसको क्रय शक्ति समानता देशहरूको मुद्राको क्रय शक्ति तुलना गर्ने उपाय विगत एक दशकमा ब्रिक्स सदस्य राष्ट्रले विश्वको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा ४० प्रतिशतभन्दा बढी योगदान पु¥याएका छन् ।
तिनीहरूको जनसङ्ख्याले विश्वको कुल जनसङ्ख्याको झन्डै आधा प्रतिनिधित्व गर्छन् । तिनीहरूले पृथ्वीको जमिनको एक तिहाइभन्दा बढी ओगटेका छन् । ब्रिक्स सदस्यको विश्वव्यापी व्यापारले विश्वको वस्तु, विशेष गरी धातु र खाद्यान्नको निर्यातको एक चौथाइ र सम्पूर्ण तेल उत्पादनको ४० प्रतिशतभन्दा बढी समावेश गरी त्यस्ता सबै व्यापारको एक–पाचौँ हिस्सा ओगटेको छ । शिखर सम्मेलन वर्तमान अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक र राजनीतिक दिशा र परिवर्तनका लागि उनीहरूका मागसँग विश्वभरका देशको चासोको एकतापूर्ण अभिव्यक्तिका रूपमा रहेको छ । आर्थिक, राजनीतिक, सामाजिक र वातावरणीय समस्या सन् १९८९–१९९१ को अवधिमा पूर्वसोभियत सङ्घको पतनपछि फराकिलो र सिमानाद्वारा वृद्धि भएको छ ।
ब्रिक्स राष्ट्रहरूको समूह अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार, वाणिज्य र वित्तमा अमेरिकी साम्राज्यवादी प्रभुत्वले खडा गरेको अवरोध पार गर्न एकअर्कालाई सहयोग गर्दै परिवर्तनका लागि एक शक्तिशाली सङ्गठित शक्तिका रूपमा उदाइरहेको छ । यो परिवर्तनको माग पनि हो । यो कसैको इच्छाबाट स्वतन्त्र छ र संसारका मानिस ब्रिक्सलाई सक्रिय बनाउन लागि परेका छन् ।
नयाँ राष्ट्रहरूको ब्रिक्स सङ्गठनप्रतिको आकर्षण यसको बढ्दो लोकप्रियता र प्रभाव एउटा उदाहरण हो । ब्रिक्सका सदस्य राष्ट्रहरूले विश्व व्यापार, वाणिज्य, वित्त र राजनीतिलाई आफ्नो अनुकूल चलाउने अमेरिकी प्रयासलाई अस्वीकार गर्न अभ्यास संयन्त्र बनाएका छन् । अपेक्षित रूपमा अमेरिकाले ब्रिक्सको विकास र सफलतालाई रोक्न दबाब दिए पनि सीमित सफलता मात्र हात पारेको छ ।
अक्टोबर २४ मा कजानमा भएको ब्रिक्स शिखर सम्मेलनले केवल विश्वव्यापी विकास र सुरक्षाका लागि बहुपक्षीयतालाई सुदृढ गर्ने घोषणा गरेको छ । कजान घोषणा, ब्राजिल, रुस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिका–ब्रिक्स राष्ट्रको सामूहिक दृष्टिकोण र लक्ष्य प्रतिविम्बित गर्ने एक व्यापक दस्ताबेज हो । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले घोषणालाई सबै सदस्य राष्ट्रले अनुमोदन गरेको र विश्वव्यापी बहुपक्षीयताको प्रमुख अभिव्यक्तिका रूपमा संयुक्त राष्ट्र सङ्घमा वितरण गरिने घोषणा गरे ।
कजान घोषणापत्रमा १३४ बुँदा छन् र धेरै खण्डमा विभाजित छ । यस घोषणाको जोड जी–७, युरोपियन युनियन र नाटो, जस्ता ब्लकहरूका घोषणाभन्दा फरक छ जुन संयुक्त राज्य अमेरिका र युरोपेली शक्तिहरूको प्रभुत्वमा छ, जसले अन्य देशलाई आदेश दिन खोज्छ, विशेष गरी ती देशलाई चेतावनी दिन र विदेशी हुकुमको अधीनमा नपर्न देशलाई अलग गर्न जोड दिएको छ ।
सम्मेलनले ब्रिक्स सदस्य राष्ट्रको पारस्परिक हित र प्रमुख प्राथमिकतामा आधारित ब्रिक्स एकता र सहयोगलाई अझ बढाउँदै लैजाने र रणनीतिक साझेदारीलाई अझ सुदृढ बनाउने महìवलाई दोहो¥याउने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छ । सम्मेलनले पारस्परिक सम्मान र समझदारी, सार्वभौम समानता, एकता, लोकतन्त्र, खुलापन, समावेशिता, सहयोग र सहमतिको भावना र प्रतिबद्धतालाई पुनः पुष्टि गरेको छ । ब्रिक्स शिखर सम्मेलनको १६ वर्षको अवधिमा विस्तारित ब्रिक्समा राजनीतिक र सुरक्षा, आर्थिक र वित्तीय, सांस्कृतिक र जनता जनताबिचको सहयोगका तीन स्तम्भ अन्तर्गत विस्तारित सहकार्यलाई सुदृढ गर्न र यसका लागि हाम्रो रणनीतिक साझेदारीलाई सुदृढ गर्न प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छ । शान्तिको प्रवर्धनमार्फत विश्वका जनताको हित, शान्ति, अझ बढी प्रतिनिधि, निष्पक्ष अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्था, पुनर्जीवित र सुधारिएको बहुपक्षीय प्रणाली, दिगो विकास र समावेशी वृद्धिको माध्यमबाट जनताको हितका लागि ब्रिक्सको रणनीतिक साझेदारीलाई विस्तार गर्न, आर्थिक, सांस्कृतिक र जनता जनताबिचको सहकार्य गर्न प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छ ।
सम्मेलनले अफ्रिका, एसिया, युरोप, ल्याटिन अमेरिका र मध्यपूर्वका उदीयमान बजार र विकासशील देशहरूको सहभागितामा ‘आउटरिच’/‘ब्रिक्स प्लस’ संवादको आयोजना गरेकोमा रुसी ब्रिक्स अध्यक्षताको प्रशंसा गरेको छ । सम्मेलनले ब्रिक्समा ग्लोबल साउथका देशको उल्लेखनीय चासोलाई स्वागत गरेको छ । सम्मेलनले ब्रिक्स साझेदार देश श्रेणीको मोडालिटीलाई समर्थन गरेको छ । उदीयमान बजार र विकासशील देशसँग ब्रिक्स साझेदारी विस्तारले सबैको हितका लागि एकता र साँचो अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको भावनालाई सुदृढ गर्न थप योगदान गर्ने विश्वास लिँदै सम्मेलनले ब्रिक्सको संस्थागत विकासलाई थप प्रवर्धन गर्न प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छ ।
घोषणापत्रमा अधिक न्यायपूर्ण र लोकतान्त्रिक विश्व व्यवस्थाका लागि बहुपक्षीयतालाई बलियो बनाउने बुँदा छन् । ग्लोबल र क्षेत्रीय स्थायित्व र सुरक्षाका लागि सहयोग अभिवृद्धि गर्ने बुँदा छन् । गाजामा अमेरिकी र इजरायली नरसंहार र लेबनानमा आक्रमण, साथै युक्रेनमा अमेरिकी, नाटो प्रोक्सी युद्ध जस्ता विषयलाई उल्लेख गरिएको छ । कजान घोषणापत्रले प्यालेस्टाइनका जनतामाथि इजरायली नरसंहार र त्यस क्षेत्रका नागरिकमाथि भइरहेको आक्रमणको कडा निन्दा गर्दै तत्काल युद्धविरामको माग गरेको छ । एक प्रमुख कदमका रूपमा ब्रिक्स राष्ट्र सेप्टेम्बरमा इजरायलले गरेको साइबर आक्रमणलाई (लेबनानभर सयौँ सञ्चार उपकरण विस्फोटन) ‘पूर्वनियोजित आतङ्ककारी हमला’ को संज्ञा दिन सहमत भएका छन् । सो हमलामा लेबनानभर सयौँको ज्यान गएको थियो र कैयौँ घाइते भएका थिए ।
कजान घोषणाले लेबनान र सिरियामा इजरायलले गरेको हवाई आक्रमणको पनि निन्दा गरेको छ । ब्रिक्स राष्ट्रले पनि स्वतन्त्र प्यालेस्टाइन राज्यप्रति आफ्नो प्रतिबद्धता र राष्ट्रसङ्घको पूर्ण सदस्यताप्रति आफ्नो समर्थन दोहो¥याएका छन् । कजान घोषणापत्रले सिरियामा अमेरिकी सेनाको उपस्थितिलाई ‘अवैध’ भनेको छ र सेनालाई तत्काल फिर्ता लिन माग गरेको छ । सिरिया सरकारको सहमतिबिना हाल सयौँ अमेरिकी सैनिक सिरियामा तैनाथ छन् । ब्रिक्स राष्ट्रले राष्ट्रसङ्घको बडापत्रमा आफ्नो विश्वास व्यक्त गर्दै युक्रेन युद्धलगायत विश्वका सबै द्वन्द्वको शान्तिपूर्ण र राजनीतिक समाधानको आवश्यकता दोहो¥याएका छन् ।
सामाजिक र आर्थिक विकासका लागि जनता–जनताको आदानप्रदानलाई बलियो बनाउने बुँदा उल्लेख छन् । यसले समसामयिक चुनौती र परिवर्तनको जटिलतालाई ध्यानमा राख्दै शिक्षा, विज्ञान, संस्कृति, सञ्चार र सूचनाको क्षेत्रमा पारस्परिक समझदारी, मित्रता र सहयोग अभिवृद्धि गर्न ब्रिक्स देशका जनताबिचको आदानप्रदानको महìवलाई सम्बोधन गरेको छ ।
