भक्तिविलास पोखरेल
गाईघाट, जेठ २९ गते । सप्तकोशी नदीको बहाव पश्चिमी किनारातिर केन्द्रित हुँदै गएपछि सुनसरी मोरङ सिँचाइ आयोजनाले पानीको बहावलाई पूर्वतर्फ फर्काउन सप्तकोशीमा आठ वटा ठुला स्पर निर्माण गरेको छ ।
चतरास्थित कोशी पुलभन्दा माथि तीन र पुलभन्दा तलको भागमा पाँच वटा गरी अहिलेसम्म आठ वटा स्पर निर्माण सम्पन्न गरेको सुनसरी मोरङ सिँचाइ आयोजनाले जनाएको छ ।
सो आयोजनाका सिनियर डिभिजन इन्जिनियर राजेशभक्त पोखरेलका अनुसार सुनसरी र मोरङ जिल्लाको ६८ हजार हेक्टर क्षेत्रफल सुक्खा जग्गामा सिँचाइ सुविधा पु¥याउने उद्देश्यले सन् १९७५ मा भारत सरकारबाट सो आयोजनाको निर्माण गरी नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरिएको हो । पुरानो इन्टेकबाट पर्याप्त मात्रामा पानी जान नसकेपछि भने त्योभन्दा करिब एक हजार तीन सय मिटरमाथिबाट सन् २००१ मा पुनः दोस्रो पटक अर्काे इन्टेक निर्माण गरिएको थियो ।
कोशीको धार परिवर्तन भई पानीकोे बहाव पश्चिमतिर मात्र हुने र पूर्वतर्फ गिट्टी, बालुवा मात्र थुप्रिन थालेपछि दोस्रो पटक निर्माण गरिएको इन्टेकबाट पनि पानी लैजान नसकिएपछि पानीको बहाव पूर्वतर्फ फर्काएर सिँचाइ आयोजनाको इन्टेकमा पानीको मात्रा बढाउन पश्चिमतिरको किनारामा यस किसिमका स्पर बनाउनु परेको सिनियर डिभिजन इन्जिनियर पोखरेलले बताउनुभयो ।
पछिल्लो पटक चालु आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा निर्माण गरिएका दुई ठुला स्परका कारण कोशीको धार पूर्वतर्फ मोडिएसँगै सिँचाइ आयोजनाको इन्टेकमा अहिले प्रशस्त पानी पुगेको उहाँले बताउनुभयो ।
पशुपति निर्माण सेवा भरतपुर चितवनले २०८० साल वैशाख ४ गते १८ करोड ३२ लाख रुपियाँमा ठेक्का सम्झौता गरेर निर्माण सम्पन्न गरेका ती दुई ठुला स्परका कारण एकातिर सिँचाइ आयोजनाको इन्टेकमा पानी पर्याप्त भएको छ भने अर्कातर्फ उदयपुरको बेलका नगरपालिका–८ को कोठु, चम्पापुर, मेखवारी र सोमबारेसम्मको गाउँबस्ती र खेतीयोग्य जमिन कोशी कटानको उच्च जोखिमबाट जोगिएको छ ।
कोशीले धार परिवर्तन गरी पानीको वेग गाउँतिर मोडिएपछि नदी कटानको उच्च जोखिममा परेको उदयपुरको बेलका नगरपालिका–८ स्थित मेखबारी क्षेत्रको जमिन र बस्ती जोगाउन अघिल्लो वर्ष पनि यस आयोजनाले सो क्षेत्रमा रिभेटमेन्ट वाल अर्थात् कटान क्षेत्रको भित्तो संरक्षणको काम गरेकोे छ ।
बिचमा बग्नुपर्ने नदी पूर्वतर्फबाट पश्चिमतिर मोडिएर पानीको सम्पूर्ण बहाव पश्चिमी किनारामा एकीकृत हँुदै गएपछि सुनसरी मोरङ सिँचाइ आयोजनाले छ करोडभन्दा बढी रुपियाँ लगानीमा दुई सय मिटर लामो लन्चिङ एप्रोचसहितको यस किसिमको भित्ता संरक्षण गरी बेलकातर्फको कटान नियन्त्रणको काम गरेको हो ।
तर अझै करिब ३१० मिटर क्षेत्रमा त्यस किसिमको रिभेटमेन्ट वाल निर्माण गर्न अति आवश्यक भए पनि बजेटको अभावमा काम गर्न सकिएको छैन । यसका लागि करिब ३० करोड रुपियाँको लागत स्टिमेटसहितको योजना निर्माण गरी आवश्यक बजेट व्यवस्थापनका लागि सम्बन्धित मन्त्रालयमा माग गरिए पनि ठोस रूपमा सुनुवाइ नभएको सिडिई पोखरेल बताउनुहुन्छ ।
त्यसो त चालु आवमा निर्माण सम्पन्न भएको स्परको कामको पनि निर्माण व्यवसायीलाई करिब १० करोड रुपियाँ भुक्तानी दिन अझै बाँकी रहेकाले यसका लागि पनि बजेट जुटाउन कार्यालयलाई निकै सकस परिरहेको उहाँको भनाइ छ ।
कोशीमा बाढी आउँदा डुबाउला भन्ने चिन्ता र बाढी घट्दा जमिन कटान गरेर झन् छिटो गाउँ सखाप पार्ला भन्ने भयले स्थानीयमा व्यापक चिन्ता पैदा भइरहेको अवस्थामा सो आयोजनाले निर्माण सम्पन्न गरेको स्परबाट पानी पूर्वतिर धकेलिए पनि त्यसलाई सोझो रेखामा बगाउन सकिएन भने वारिपट्टिको जग्गामा ठुलो क्षति हुन सक्ने बेलका नगरपालिकाका नगरप्रमुख अशोक कार्कीले बताउनुभयो ।
कोशीको भेलमा पसेर पानीभित्रैबाट जालीमा ढुङ्गा भरेर ४२ मिटर लन्चिङ एप्रोचसहितको ५४ मिटर लामो दुइटा स्पर निर्माण गर्न निकै कठिन र जोखिमयुक्त काम भए पनि निर्माण व्यवसायी र कार्यालयका प्राविधिक कर्मचारीको अथक प्रयासमा यस किसिमका ठुला स्पर निर्माण गर्न आयोजना सफल भएको छ ।
