गोरखापत्र
निर्वाचनले नागरिकमा उत्साह थप्यो : महासचिव पोखरेल
गोकर्ण पौडेलतुलसीपुर , बैशाख १५ गते । नेकपा एमालेका महासचिव शंकर पोखरेलले स्थानीय तहको निर्वाचनले नागरिकमा उत्साह थपेको बताउनु भएको छ । महासचिव पोखरेलले ७५३ स्थानीय तहमा उम्मेदवारीको संख्यामा वृद्घिले यसको पृष्टि गरेको बताउनुभयो । प्रेस चौतारी दाङ शाखाले आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनमा बोल्नु हुँदै उहाँले उम्मेदवारहरुको मनोनयनका क्रममा नेता, कार्यकर्ता, नागरिकहरुको उत्साहप्रद सहभागिताले निर्वाचनको वातावरण तयार भएको बताउनुभयो । पत्रकार सम्मेलनमा बोल्नु हुँदै महासचिव पोखरेलले जनता नै लोकतन्त्रको आधार भएकाले नेकपा एमालेले जनमतबाट नै राज्य सञ्चालनको दायित्व पूरा गर्ने बताउनुभयो । उहाँले पछिल्लो समयमा नागरिकबाट सामाजिक र राजनीतिकरुपमा अग्रसर व्यक्तित्व नेतृत्व तहमा आउन नसकेको गुनासो आइरहेको अवस्थामा जिल्लाका दुवै उपमहानगरमा त्यस्ता नेतृत्वलाई पार्टीले अघि सारेको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो – तुलसीपुरको नेतृत्वमा उम्मेदवारी दिने टीकाराम खडकाजस्ता सादगी,राजनीतिक चरित्रको नेता जिल्लामै हुनुहुँदैन,उपप्रमुखकी उम्मेदवारी स्यानी चौधरी सामाजिक अगुवा एउटा उदाहरणीय पात्रकारुपमा हुनुहुन्छ । महासचिव पोखरेलले एमालेकै नेतृत्वको सरकारले देशमा रहेको विमानस्थलमा रात्रीकालीन उडान, अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल थप, नेपाललाई सुरुङ युगमा प्रवेश गराएको बताउनुभयो । उहाँले फरक प्रसङ्गमा अब वामपन्थी आन्दोलनलाई नेता जोड्ने नभई कार्यकर्ता र विचार जोड्ने आन्दोलनसँग जोड्नुपर्ने बताउनुभयो । महासचिव पोखरेल जिल्लामा पालिकास्तरमा आयोजना गरिएका चुनावी सभालाई सम्बोधन गर्न गृह जिल्ला दाङ आउनुभएको नेकपा एमाले जिल्ला कमिटी अध्यक्ष हुकुमबहादुर बस्नेतले जानकारी दिनुभयो ।
रुपन्देहीको देवदहमा प्रमुख–उपप्रमुखमा काँग्रेस–माओवादीबीच सहमति
कपिल ज्ञवालीसिद्धार्थनगर, वैैसाख १५ गते । रुपन्देहीको देवदह नगरपालिकामा नेपाली काँग्रेस र नेकपा (माओवादी केन्द्र)बीच तालमेलमा सहमति भएको छ । दुबै पार्टीको प्रदेश र जिल्ला कमिटीको परिपत्र अनुसार तालमेल भएको हो । दुई दलका नेताहरुको बैठकले माथिल्लो कमिटीबाट प्राप्त सर्कुलर कार्यान्वयन गर्ने सहमति अनुसार गठबन्धन गरेर जाने सहमति भएको काँग्रेस नगर सभापति रहनुभएका प्रमुम पदका उम्मेदवार हीराबहादुर खत्रीले बताउनुभयो । यस अघि दुवै दलका उम्मेदवारहरुले छुट्टाछुट्टै मनोनयन दर्ता गरेर अघि बढेका थिए । ताजा सहमति अनुसार माओवादी केन्द्रले नेपाली काँग्रेसलाई नगरप्रमुखमा खत्रीलाई सहयोग गर्नेछ भने, काँग्रेसले माओवादी केन्द्रलाई उप–प्रमुखमा सुन्दरी गिरीलाई सहयोग गर्नेछ । हामीले गठबन्धनबीच सहमतिको वातावरण बनाएका थियौं, केन्द्रबाट आएको सर्कुलरले पनि यसमा सहयोग नै ग¥यो’ –उहाँले भन्नुभयो ।प्रमुख र उपप्रमुख दुई मुख्य पदमा सहमति गरेसँगै देवदहमा गठबन्धन कायम भएपछि देवदह नगरमा दुवै दलका उम्मेदवार नेता कार्यकर्ताहरुमा उत्साह बढेको छ । सहमति अनुसार माओवादी केन्द्रका नगर अध्यक्ष समेत रहेका नगरप्रमुखका उम्मेदवार गोविन्द ठडराईले नगरप्रमुखबाट उम्मेदवारी फिर्ता लिने र काँग्रेसका महासमिति सदस्य रहनुभएकी उपप्रमुखका उम्मेदवार सरिता चौधरीले आफ्नो उम्मेदवारी फिर्ता लिनुहुनेछ ।नगरमा रहेका १२ वटा वडामा भने गठबन्धन दलबीचमै मैत्रीपूर्ण प्रतिस्पर्धा हुने केसीले बताउनुभयो ।
चित्रकलामा समर्पित कलाकार एरिना
कलाकार एरिना ताम्राकारको अनुभवमा महिला शक्तिको खानी हो, आफ्नो शक्तिलाई चिनेर जुनसुकै क्षेत्रमा प्रतिबद्धतासहित अगाडि बढे हरेक चुनौतीको सामना गर्न महिला सक्षम छन् । विगत तीन दशकदेखि चित्रकलामै समर्पित कलाकार ताम्राकारलाई देश–विदेशमा यही विधाले चिनाएको छ । कलाको अध्ययन गर्दा नै उहाँ यही क्षेत्रमा सिङ्गै जीवन अर्पित गर्ने प्रणले अगाडि बढ्नुभयो ।
बालबिवाह रोकथाम अभियानमा आरोही महर्जन
आरोही तथा सामाजिक अभियन्ता कल्पना महर्जनले विसं. २०७६ जेष्ठ ९ गतेका दिन सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको चुचुरोबाट उद्धघोष गरेको बाल बिवाह रोकथाम अभियान लाई ललितपुरबाट सुरुवात गरेको छ ।
समस्या केही दिन मात्रै
चैतदेखि नै विद्युत् आपूर्ति व्यवस्थापनमा दबाब झेलिरहेको नेपाल विद्युत् प्राधिकरण अहिले झन् समस्यामा परेको छ । मागको तुलनामा आन्तरिक उत्पादन कम भएको यो अवस्थामा प्राधिकरणले भारतबाट विद्युत् आयात गरी आपूर्ति गर्दै आएको थियो तर तीन दिनयता आयात गर्न पनि सक्ने स्थिति छैन ।
जिन्दगी खोजिरहेको यात्री र पुडुचेरी (निबन्ध)
नयाँ वर्षको पहिलो बिहान । रातिदेखि नै शुभकामनाहरू आउनुपर्ने । म्यासेजको टिङ टिङले निन्द्रा बिथोलिनुपर्ने तर एक्कासि मिश्र सरको फोनले बिउँझिन्छु । ढिलो भइसकेछ । हतार हतार तयार भएर निस्कन्छु । बिहानी सूर्यसँगै उज्यालिएको छ समुद्र र यहाँको परिवेश । समुद्रको यो उज्यालोसँगै म उज्यालो अनुहार सम्झिन्छु, जो अक्सर समुद्र किनारमा मेरो पाखुरा समाएर हिँड्ने रहरमा उज्यालिन्थ्यो । आज यहाँ यतिखेर उनी छैनन् । उनी यहाँ भएकी भए कति खुसी हुन्थिन् होला । कति उत्साहित हुन्थिन् होला । मलाई उनीभन्दा पनि उनी खुसी हुँदाको क्षणले सताउँछ । उनको अनुहारको खुसी देख्न सधँै लालायित हुन्छु म । त्यसो त उनको अनुहारको उज्यालो सम्झिएँ भने अहिले नै अँध्यारो हुनेछ यो समुद्री किनार, भर्खरै उदाएको घाम र यहाँको परिवेश । उनको अनुहार र मनमा रहेको उज्यालोले मेरो जीवनको गोरेटोभरि प्रकाश छरिदिएको छ । मेरो जीवनमा उनको उपस्थितिले मेरो जिउने सिलसिला नै बदलिएको छ ।
गौतम बुद्धमा परीक्षण उडान
भैरहवास्थित गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा बिहीबार परीक्षण उडान हुने भएको छ । नेपाल वायुसेवा निगमको जहाजबाट परीक्षण उडान हुने नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले जनाएको छ ।
मीत लगाउने मौलिक संस्कार
अगनसिंह थापा स्वार्थ र सङ्कीर्णताको सतहभन्दा धेरै माथि उठेको हुन्छ– मितेरी साइनो । सतही र औपचारिक हँुदैन । आदर्श मित्रताको प्रतीक ‘मीत’ शब्द आफैँले पवित्रता, सौहाद्रता र हार्दिकताको विशेषता बोकेको छ । मीत नै हित भन्ने प्रचलित भनाइले नै मीतको खास सांस्कृतिक विम्ब बोकेको छ । नेपाली समाजमा मीतको सम्बन्धले केवल मित्रताको घनिष्टता मात्र प्रतिविम्बित गर्दैन । हाम्रो मौलिक तथा वैभवशाली संस्कृति र परम्पराको पनि पहिचान गराउँछ । मीत साथीहरूमध्ये सर्वाधिक घनिष्ट र निकटको साथी हो । मितेरी साइनो आलग अलग दुई आत्मा जोड्ने एक सुन्दर साँघु हो । जसले माया र विश्वासको मितेरी भावनाबाट निर्मित स्वास्थ सम्बन्धलाई आजीवन आवागमन गराइरहन्छ ।मितेरी साइनोको चोखो मैत्रीपूर्ण गाँठो जीवन रहेसम्म मात्र बाँधिँदैन । मीतको मृत्युुपश्चात सन्ततिहरूलाई समेत पवित्र अनि घनिष्ट हाडनाताको मर्यादामा कसेर राख्छ । मितेरी साइनो हाडनाता रगतको नाताजत्तिकै बलियो र कसिलो हुन्छ । मीतका परिवार आफ्नै परिवारका सदस्यसरह आफूभन्दा ठूलालाई सम्मानस्वरूप ढोगभेट गरिन्छ भने सानालाई माया बाँडिन्छ । तर आफ्नै छोराभन्दा मीत छोराको स्थान र हैसियत माथिल्लो स्तरको हुन्छ । मीतको घरमा पुग्दा विशेष सम्मान पाइन्छ । हजुरकै घर हो जेजति मन लाग्छ आफैँ झिकेर भोगचलन गर्नुस् भनेर सम्पूर्ण अधिकार मीतलाई ससम्मान छोडिन्छ । मीत मात्र होइन, मीतको नाम लिएर अर्को मीत कहाँ पुग्ने जोकोही सम्मानका पात्र बन्छन् । परिस्थितिले बिछोडिन बाध्य सहृदयी मीतहरू पुनर्मिलन हुन उत्साहित हुन्छन् । आपसमा साटिदाको आस्वाद अविस्मरणीय हुन्छन् । एकले अर्कालाई लत्ताकपडा, फलफूललगायत खानेकुरा कोसेलीका रूपमा दिन्छन् । मीतको घनिष्टता कतिसम्म छ भने मीतसँगको झगडा कल्पनासम्म गरिँदैन । मीतको नाम काढेर बोलाइँदैन । बरु मितज्यूू भनेर सम्मानपूर्वक सम्बोधन गरिन्छ । सँगै सुत्दा भरसक आपसमा खुट्टा पनि ठोक्किनु र छोइनु हँुदैन भन्ने मान्यता छ । मीतको मन दुख्यो भने अशुभ हुन्छ भन्ने अवधारणा छ । नेपालको माटेभोट क्षेत्रमा त मीतको आगमनमा सबैभन्दा ठूलो सम्मान भनेको आफ्नी श्रीमतीलाई सेवामा पठाइदिने संस्कार हो । नेपाली उखान नै छ, सात गोत्र एक मित्र । अर्थात् सात पुस्ताको गोत्रीय नाताभन्दा एक पुस्ताको मितेरी नाता साइनो ठूलो हो भन्ने यसको आशय भएको कुरा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका उपकुलपति तथा संस्कृतिविद् जगमान गुरुङ बताउनुहुन्छ । मीत लगाउने प्रचलन कहिलेबाट सुरु भयो भन्ने ठ्याक्कै मिति थाहा नभए पनि यजुर्वेदमा मित्रताको भावनाको कुरा उल्लेख गरिएको हुँदा मीतको प्रचलन वैदिक कालदेखि नै भएको ठम्याइ छ गुरुङको । मीत दुई प्रकारका छन् । आपसमा दुवैको हात एकपटक माथि एकपटक तल पर्ने गरी अँगालो मारेर लगाइने बाहाजोरी मीत र टीकाटालो नगरी केवल बोलीको भरमा लगाइने मौखिक मीत । बाहाजोरी मितेरी साइनोमा जुठोपिण्ड लाग्छ भने मुखको मीतमा लाग्दैन तर दुवै प्रकारका मितेरी साइनोमा हाम्रो सभ्यताको संस्कार र संस्कृति सजिएका छन् ।मीत लगाउनका लागि धनीगरीब, शिक्षित अशिक्षित, कालोगोरो, सानोठूलो, जातपातको असमानताको तगारोले रोक्दैन । कहिल्यै छेक्दैन, नजिकटाढाको पर्खालले पनि । जोकोही जहाँकासँग मीत लगाए पनि आखिर मीत नै हुन्छ । विशुद्ध र सहृदयी सम्बन्ध मात्रको साइनोलाई नै आन्दोलित गर्छ । अन्तर्जातीय मीत लगाउनु मीतको अर्को विशेषता हो । यथार्थमा मीत लगाउनु भनेको सामाजिक सांस्कृतिक समन्वय बढाउनु हो । जहाँ एकले अर्काको सांस्कृतिक त हुँदै हो । यसबाहेक समाज र सामाजिक मनोविज्ञान पनि बुझ्नु पनि हो । अर्को जातिको मौलिक पहिचानको पहिचान लिनु पनि हो । नेपालका प्रत्येक जातजातिले आ–आफ्नै जातीय मौलिकता र विशेषता बोकेका छन् । मीत दुई प्रकारका छन् । आपसमा दुवैको हात एकपटक माथि एकपटक तल पर्ने गरी अँगालो मारेर लगाइने बाहाजोरी मीत र टीकाटालो नगरी केवल बोलीको भरमा लगाइने मौखिक मीत । बाहाजोरी मितेरी साइनोमा जुठोपिण्ड लाग्छ भने मुखको मीतमा लाग्दैन तर दुवै प्रकारका मितेरी साइनोमा हाम्रो सभ्यताको संस्कार र संस्कृति सजिएका छन् ।मीत लगाउने तरिका ठाउँ र परिवेशअनुसार फरक फरक पद्धति पाइएका छन् । समाजका केही मान्छेहरू वा अविभावकको उपस्थितिमा मीत लगाउँदा रहेछन् भने कोही मीतहरू मात्र मिलेर । कोही मठमन्दिरका देवीदेवतालाई साक्षी राखेर पूजाआजा गरेपछि मीत लगाउँदा रहेछन् । कोही घरमै बत्ती बालेर धूप, अक्षता फूलले पूजा गरेपछि आपसमा पैसा तथा ल्याइएका चिनोरूपी रुमाल, घडी, लुगाफाटोलगायतका सरसमान साटफेर गरेर । मीतको लगाउँदाको अन्तिम प्रक्रियामा टाउको एकआपसमा ठोक्काउने प्रचलन पनि छ केही ठाउँहरूमा । कसैले ज्योतिषीले दिएको निर्देशनानुसार मीत लगाउँथे । मीत लगाइयो भने व्यक्तिको अर्थ आर्जन, सन्तान यश वृद्धि, शत्रु नाश, दुर्घटनाबाट जोगिनेजस्ता सकारात्मकतामा विश्वासका साथ तोकिएको जाति वा व्यक्तिसँग परम्परागत विधि विधानानुसार मीत लगाउँथे । पुरानादिनहरूमा प्रायः समान रुचि, परिवेश, हैसियत र उमेरका आपसमा मिल्ने दौँतरीहरू बीच मीत लगाइन्थ्यो । कतिपय ठाउँमा आँखा जुधेकै भरमा मीत लगाइन्थ्यो । कुनै ठाउँमा नाम, अनुहार, जिउडाल, रूपरङ्ग उस्तै वा आंशिक मिलेका बालक तथा तन्नेरीहरूलाई कुनै स्थानीय बासिन्दाले ‘ल आजदेखि तिमीहरू मीत भयौ है’ भनेकै भरमा आपसी सम्बन्ध मौलाएर साँच्चिकै मीतमा रूपान्तरित पनि भइहाल्थ्यो । चाहे तिनीहरू अपरिचित नै किन नहुन् । मनाङको स्याफुङ मेलामा रुमाल, टोपी, गलबन्दीजस्ता लागाइएका लुगा फ्याँक्छन्; जसलाई स्थानीय लामाले एक अर्काको लुगा गाँसिदिन्छन् । सम्बन्धित व्यक्तिको पहिचानपछि दुवैलाई लामाले खाँदा लगाइदिएर मितेरी साइनो गाँसिन्छ ।जुन तरिका र पद्धतिबाट लगाइएको मीत भए पनि सबै मितेरी सम्बन्ध आजीवन सुमधुर कायम होस् भनी कामना गरिन्थ्यो । मन वचन दुवैले आगामी दिनहरूमा जस्तोसुकै विषम परिस्थितिमा पनि सहयोगी बन्दै जाने आपसी प्रतिबद्धता र वाचाबन्धन गरिन्थ्यो । मितेरी साइनो मान्छेमा मात्र सीमित छैन । दुई देशका ठाउँबीचमा पनि विस्तार भएको छ । जापानको टोगा र मुस्ताङको टुकुचे गाउँ र पोखरा कोमागाने, काठमाडौँ मात्चुमोतो सहरबीचको भगिनी सम्बन्ध मितेरी साइनोले नै गाँसिदिएका सम्बन्धका स्वरूप हुन् । यी र यस्ता नेपालका गाउँसहरसँग अन्य मुलुक पनि जोडिएका उदाहरण पाइन्छन् । भगिनी, मैत्री, मितेरी, मित्रताजस्ता निकट सम्बन्धका शब्दहरू मीतबाट नै आएका हुन् ।नेपाली सङ्गीत आकाशका दुई आइकन अथवा नक्षत्र नारायणगोपाल र गोपाल योन्जन हुन् मीतका उल्लेख्य उदाहरण । मितेरी साइनोको सौहाद्रतापूर्ण सम्बन्धपछि अनेकौँ उम्दा, मेलोडियस र सुमधुर कालजयी गीत सङ्गीत जन्मिएको कुरा घाम जत्तिकै छर्लङ्ग छ । जसको उल्लेखबिना नेपाली आधुनिक गीतसङ्गीतको इतिहास अपूरा हुन्छ । जुन गीत सुनेर उनीहरूलाई नदेखेका नयाँ नयाँ पुस्ता पनि आनन्दित हुन्छन् । आज पनि ती सदाबहार गीतहरू कोठा र मनमा गुन्जिरहेकै हुन्छ ।स्वस्थ मीतबीचको घनिष्टता, पवित्रता र आत्मीयता कतिसम्मको उत्कृष्ट हुन्छ भन्ने कुरा द्वापर युगका भगवान् श्रीकृष्ण र सुदामाको आदर्श उदाहरणलाई हेरे पुग्छ । कहाँ द्वारिकाको भव्य राजसिंहासनमा ऐस आराममा जीवन बिताउनुभएको भगवान् श्रीकृष्ण । कहाँ कुटीको तन्नम गरिबीमा लपेटिएर जीवन गुजारेका झुत्रे ब्राह्मण । मितेरी साइनोमा सबै समान हुन्छन् । त्यसैले आकाश जमिनको यस्तो असमानतामा पनि दुवै एकअर्कामा निःस्वार्थ मित्रभावले समर्पित हुन सम्भव भयो । मितेरी साइनोकै आत्मीयताको डोरीले सुखदुःखमा अत्यधिक निकट बनायो ।मीतको महìव र प्राथमिकताको कुरा हिन्दु धार्मिक ग्रन्थमा पनि उल्लेख गरिएको छ । श्री स्वस्थानी व्रत कथानुसार, पार्वतीको आज्ञा पाएका अश्वस्थामा ऋषि पातालमा प्रवेश गर्छन् । श्री स्वस्थानी व्रत गराई दुःखीलाई उद्धार गर्ने उद्देश्यका साथ । श्री स्वस्थानी व्रत कथाको १८औँ अध्यायमा यस्तो उल्लेख गरिएको छ– श्री स्वस्थानी व्रत विधि (पौष शुक्ल पूर्णिमादेखि महिना दिनसम्म) पूरा गरिसकेपछि पीडित ब्रतालुले सगुनसमेतको प्रसाद पतिलाई दिनु । पति नभए छोरालाई दिनु । छोरा नभए मीत छोरालाई दिनु । मीत छोरा पनि नभए जुन कामना आफूले व्रत बसेको हो सोही कामना सिद्ध होस् भनी गङ्गामा बगाइदिनु ।पोखराको गणेश टोलस्थित गणेश मन्दिर पनि मितेरी साइनोको एक उल्लेख्य इतिहास हो । वि.सं. १८४९ मा नेवार जातिका जितारामले गणेश मन्दिर बनाए । मित्रताको साक्षीका रूपमा रहेको मन्दिरको गजुरमा सुनको जलप लगाउने कर्म भने उनैका मनकारी मीत जमदार खागे गुरुङले गरे । जसका लागि कास्की मौजा लामिडाडाका गुरुङले आफ्नी श्रीमतीले कानमा लगाइरहेकी चेप्टे सुनसमेत मासेका थिए । यसले मीतमा हुने मनकारी र सहयोगी भावनाकै स्वभावलाई चरितार्थ गर्छ ।बाइसे चौबीसे राज्य कालमा पनि राजाहरू मीत लगाएको इतिहास छ । कतिपय मितेरी साइनो आफ्नो फाइदामा बढी केन्द्रित किन नहोस् पृथ्वीनारायण शाहले उपत्यका एकीकरण गर्न मितेरी साइनोलाई प्रमुख रणनीतिक हतियार नै बनाएका थिए भन्दा अतियोशक्ति नहोला । भक्तपुरका राजा तथा मीत बुबा रणजीत मल्ल (नरभुपाल शाह र रणजित मल्ल) बीच मितेरी सम्बन्ध थियो । उपत्यकाका मल्ल राजाका हालचाल बुझ्ने हिसाबले । स्वयं पृथ्वीनारायण शाहले मीत बुबा रणजित मल्लको छोरा वीरनरसिंह मल्लसँग मीत लगाए । उनले कान्तिपुरका राजा जयप्रकाश मल्लसँग पनि मितेरी साइनो गाँसेर परिस्थिति गतिलो बनाए । उनले वि सं. १८२५ मा कान्तिपुरका राजा तथा मितज्यू जयप्रकाश मल्ल र पाटनका राजा रणजित मल्लका राज्य कब्जा गरे भने वि.सं. १८२६ मा भक्तपुरका राजा तथा मीत बुबाको राज्य । मितेरी सम्बन्धकै बलबाट एकीकरण गर्न सजिलो मात्र होइन । सम्भव भएको कुरामा इतिहासकारहरूको एक मत छ ।तीन दशकअगाडिसम्म पनि मेरो जन्म गाउँघर (भिमाद नगरपालिका) किहु, तनहुँतिर मीत लगाउने चलन निकै चल्तीमा थियो । यो फलनाको त्यो ढिस्कानको मीत भनेको सुन्न खुब पाइन्थ्यो । स्थानीयबीच मात्र कहाँ हो र ? मनाङमुस्ताङबाट हिउँदमा जिम्मु, बोझो, फिटकिरी, बिरेनुन, खयरलगायतका हिमाली खजना तथा जडीबुटी बोकेर झर्ने भोटेहरूसमेत मीतका पात्र बन्थे । मीत नलगाएका लागि पनि इष्ट भनेर सम्बोधन गर्थे गाउँबासीहरू ती बक्खु र दोचाधारी भोटेहरूलाई । धेरै पछि थाहा भयो, इष्ट भनेको इच्छा पूरा गरिदिने हितकारी मान्छेलाई भनिदो रहेछ । भिक्षा देऊ भनेर घरढोकामा जोगीले जस्तो माग्न आउनेलाई कोदोको पिठो र डमरु बजाएर चामल दिने प्रचलन थियो । मङ्सिर, पुस लागेपछि जाडो छल्न आउने र फागुन लागेपछि फर्कने गर्थे । स्कुल जाँदा बाटामुनिका बारीमा असरल्लै बसेर दाउराको आगोमा कोदोको ढिँडो ओडाली खाएको दृश्य उत्तिकै रमाइलो लाग्थ्यो । तर अहिले न ती भोटेहरू आउँछन् । न त गाउँघरमा मीत नै लगाउँछन् । लगाउनेहरूलाई चामलमा बियाँ खोजे जसरी खोज्नुपर्ने नाजुक अवस्था छ ।समयको अन्तरालपछि हाम्रा पुर्खाले स्थापित गराइदिएका यो मीत लगाउने मौलिक संस्कार समाजबाट तीव्र गतिमा टाढिएर गएको छ, नेपालभर । कतिपय ठाउँमा त लोप नै भइसक्यो । पहिले मीत लगाउने प्रचलन बढी मौलाएको पहाडी भेगमा समेत अवस्था नाजुक छ अहिले । सामाजिक परिवेशमा आएको परिवर्तन, सहयोगी भावनामा आएको ह्रास, बढ्दो व्यक्तिवादी दृष्टिकोण जस्ता मीत साइनोको दुरुपयोग जस्ता कारणले गर्दा यसरी टाढिनुरहराउनु भनेको राष्ट्रिय अस्मिताको मेरुदण्ड कमजोर बन्नु हो । अथवा राष्ट्र आफैँ आफ्नो प्रतिष्ठा र सौन्दर्य गुमाउनु हो । समाजका यस्ता मौलिक तथा मर्यादित प्रचलन अनन्तकालसम्म नेपाली माटोको मौलिक उपज बनेर बाँचिरहनुपर्छ ।
यो कस्तो सम्बन्ध ? (कथा)
मेरो पछाडि आएर उभिरहेकी रहिछन् डेवी वार्नेर । आफ्नो काम सकेर फनक्क फर्किंदा डेवी मुसुमुसु हाँसेर मतिर हेरिरहेकी । “ओ डेवी यस्तो जाडोमा पनि तिमी आएकी ?” “उफ् ! सारा आज बाहिर अति नै जाडो छ, तिमीलाई थाहा छ आज कति चिसो छ ?” “सरी मसित अहिले मोबाइल छैन, तिमीले हेरिकी हौ कति चिसो रहेछ ?” “मैले घरबाट निस्किँदै हेरेको, माइनस १५ डिग्री छ ।”
सांसदको दावेदार यादवको वडाध्यक्ष उम्मेदवारी रद्द
नारद कोहारतौलिहवा, बैशाख १५ गते । कपिलबस्तुको मायादेवि गाँउपालिका वडा नम्बर ३ को वडाध्यक्ष पदमा उम्मेदवारी दिएका जनता समाजवादी पार्टी नेपालका अध्यक्ष शैलेन्द्र कुमार यादवको उम्मेदवारी रद्द भएको छ । लुम्बिनी प्रदेशको प्रदेश सदस्यको समानुपातिक तर्फ बन्द सूचीमा नाम रहेकोले उनले उम्मेदवारी रद्द गरिएको हो ।मायादेवी गाउँपालिका वडा नम्बर ३ मा वडाध्यक्ष लड्नका लागि यादवले वैशाख १२ गते उम्मेदवारी दिनुभएको थियो । मायादेवीमा खडा गरिएको निर्वाचन अधिकृतको कार्यालयले बैशाख १३ गते सुचना जारी गर्दै वडाध्यक्ष यादवको उम्मेदवारीमा रित नपुगको उल्लेख गरिएको छ ।निर्वाचन अधिकृत रत्नप्रकाश गिरीले सूचना निकाल्दै रित पुगेको व्यहोरा नसच्चाई पेश गरिएको उम्मेदवारी दर्ता नभएको बताउनुभयो । निर्वाचन आयोगले आचरसंहितामा प्रतिनिधि सभा वा प्रदेश सभामा बन्द सूचीमा रहेकोले स्थानीय तहमा उम्मेदवार हुन बन्द सूचीबाट नाम हटाउनु पर्ने नियम बनाएका छ ।तर, यादवले बन्द सूचीमा नाम नै नहटाइ गत वैशाख १२ गते उम्मेदवारी दिएको र कम्प्युटरमा इन्ट्री गर्दा बन्द सूचीमा नाम नहटेको देखाएको अधिकृत गिरीले बताउनुभयो । स्थानीय निर्वाचन ऐन २०७३ को दफा १९ को उप दफा ३ बमोजिम वडाध्यक्षका उम्मेदवार शैलेन्द्र कुमार यादवको मनोनय पत्रमा रित नपुगको जनाइएको छ । उहाँको उम्मेदवारी रद्द भएपछि सो वडामा अब नेकपा एकीकृत समाजवादी पार्टीका निवर्तमान वडाध्यक्ष सुकदेव तिवारी र कांग्रेसका वशिष्ठ प्रसाद पाण्डेय बीच प्रतिस्पर्धा हुने भएको छ ।
दस वस्तुको आयातमा बन्देज
सरकारले दसवटा वस्तुको आयातमा बन्देज लगाएको छ । उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले मङ्गलबार राजपत्रमा सूचना प्रकाशन गर्दै असारसम्म ती वस्तुको आयातमा बन्देज लगाएको हो ।
भिल्लारियलमाथि लिभरपुलको सहज जित
च्याम्पियन्स लिग फुटबल अन्तर्गत सेमिफाइनलको पहिलो लेगमा इङ्लिस प्रिमियर लिग क्लब लिभरपुलले स्पेनिस बलियो टोली भिल्लारियलमाथि सहज जित निकालेको छ ।
बाल अधिकार उल्लङ्घन भए रिपोर्टिङ
राष्ट्रिय बाल अधिकार परिषद्ले स्थानीय तहको निर्वाचनमा बाल अधिकार उल्लङ्घनका घटना भएमा तुरुन्त रिपोर्टिङ गर्न सकिने गुगल फारम तयार गरेको छ । निर्वाचन अनुगमनमा जाने पर्यवेक्षक, सङ्घ संस्था, नागरिक समाजले समेत बाल अधिकारको उल्लङ्घनका विषयमा यस फारममा भरेर परिषद्लाई पठाउन सकिने व्यवस्था गरिएको छ ।
एकै परिवारका तीन सहित चार जनामाथि चक्कु प्रहर, दुई गम्भिर
शिवराज ढुंगाना अछाम, वैशाख १५ गते । विद्यालय परिसरमा नजान भनेको विषयमा विवाद उत्पन्न भएपछि चक्कु प्रहार हुँदा एकै घरमा तीन जना सहित चार जना घाइते भएका छन् । हतियार प्रहारबाट ढकारी गाउँपालिका–३ चोइटीखाली निवासी मानबहादुर बुढा, हिक्मतबहादुर बुढा, तुलसी बुढा र खकेन्द्र बुढा घाइते भएका हुन् । बुधबार राती करिब ११ बजे भएको घटनामा गम्भीर घाइते भएका मानबहादुर र हिक्मतको उपचारका लागि राती नै अछाम अस्पताल ल्याइएको छ । तुलसी र खकेन्द्रको स्थानीय स्वास्थ्य चौकीमा उपचार भइरहेको छ । स्थानीय विवाहमा रमाइलोमा रहेका व्यक्तिहरुलाई विद्यालयको प्राङगणमा नजान विद्यालयका प्राधानाध्यापक मानबहादुरले आग्रह गरेपछि करिब १० जनाको समूहले धारिलो हतियार प्रहार गरेको प्रहरीको भनाइ छ । मानबहादुर स्थानीय जनज्योति प्राथमिक विद्यालयका प्रधानाध्पाक हुन भने हिक्मत र तुलसी एकैघरका भाइबहिनी हुन् । खकेन्द्रपनि स्थानीय रहेको बताइएको छ । मानबहादुरको टाउको, ढाड र हातमा र हिक्मतको टाउको र हातखुट्टामा धारिलो हतियारले गम्भीर चोट लागेको सोही वडाका अध्यक्ष महादेव बुढाको बताउनुभयो । अछाम प्रहरीका अनुसार घटनामा चक्कु प्रयोग भएको पाइएको छ । घटनामा संलग्न भएको आरोपमा ढकारी गाउँपालिका–१ निवासी तपेन्द्र्र बुढालाई प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएको अछाम प्रहरी प्रमुख डीएसपी रविराज थपलियाले जानकारी दिनुभयो । फरार रहेका अन्य व्यक्तिको खोजी र घटनाको अनुसन्धान भइरहेको अछाम प्रहरीले जानकारी दिएको छ । दुई वर्षअघि ढकारी गाउँपालिका–७ का १५ वर्षीय देवेन्द्र थापालाई चोइटीखाली नजिकै खुकुरी प्रहारबाट हत्या गरिएको थियो । अर्का १४ वर्षीय रुद्र थापा गम्भीर घाइते भएका थिए ।
साहित्यमा तेस्रो आयाम
‘आयाम’ मा ‘इक’ शब्दको योगबाट बनेको आयामिक शब्दमा ‘साहित्य’ शब्दसमेत मिलेर बनेको साहित्यको विवेचनामा प्रयोग हुने पारिभाषिक पदावली हो आयामिक साहित्य । आयाम भन्नु फैलावट र विस्तार पनि हो । आयामिक वा आयामेली शब्दले लम्बाइ, चौडाइ र गहिराइ सबै मिलेको आयामसँग सम्बन्धित पदावली हो भन्ने बुझिन्छ । सन् १९६३ को मईमा बैरागी काइँला (तिलविक्रम नेम्बाङ)को सम्पादनमा तेस्रो आयाम पत्रिका पहिलोपल्ट प्रकाशित भयो । यसै पत्रिकामा आयामिक साहित्यको सिद्धान्त प्रकाशित भयो र यसैलाई नेपाली साहित्यको इतिहासमा आयामेली आन्दोलन भनियो । यसले यतिखेरसम्मको नेपाली साहित्यमा गहिराइ र घनत्व नभएका कारण अबको साहित्य आयामिक हुनुपर्ने स्थितिको बोध गरेर यो आन्दोलनको सुरुआत भएको थियो । यस सिद्धान्तका प्रवर्तक इन्द्रबहादुर राई, ईश्वरबल्लभ र बैरागी काइँलाले आरम्भ गरेका यस आन्दोलनले नेपाली साहित्यमा नयाँ अभियानको रूप लियो । यसका प्रेरक विचारहरूमा जेस्टाल्टवाद, घनत्ववाद, हेलियोग्राफ, सामूहिक अवचेतन आदिको भूमिका रहेको थियो ।
