चाडपर्वपछिको अर्थतन्त्र
नेपालको अर्थतन्त्र अहिलेसम्म पनि लयमा फर्किसकेको छैन । उद्योग कलकारखाना पूर्ण क्षमतामा सञ्चालनमा आउन सकेका छैनन् । व्यापार व्यवसायको अवस्था पनि कमजोर नै देखिन्छ ।
रवि गिरफ्तारीको सन्देश
कात्तिक २ गते साँझ राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेलाई प्रहरीले सहकारी ठगीसम्बन्धी प्रकरणलाई लिएर गिरफ्तार गरेको छ ।
बालविकासको नीतिगत अवधारणामा प्रश्न
विकासात्मक मनोविद्का अनुसार मानिसको मस्तिष्क विकासका दृष्टिले तीन वर्षसम्मको उमेर महत्वपूर्ण मानिन्छ
द्वन्द्वमा नेपाली पत्रकारिता अध्ययनको खाँचो
कुनै पनि समाजमा त्यहाँको अवस्था, चेतनाको स्तर, घटना परिघटना तथा सकसपूर्ण एवं सहज यात्रासहितको उतारचढाव स्वीकार्य हुन्छ । समाज जीवन्त हुनका लागि यस्ता अवस्था आई नै राख्छन् र आइराख्नु पनि पर्छ ।
बजारमा स्वदेशी उत्पादन
‘जुम्लाको स्याउले काठमाडौँमा बजार पाउन सकेन । किन हो किन, नेपाली बजारमा अर्गानिक स्याउ बिक्दैन ।
स्वस्थ्य रहन नुन कति खाने
एसियाली सभ्यतालाई समुन्नत तरिकाले हेर्ने चिनियाँ दर्शनका किरण विश्व सभ्यतामाझ प्रक्षेपण हुनु अनौठो थिएन ।
ऐतिहासिक सूर्यगढी
बागमती प्रदेशस्थित नुवाकोटको सूर्यगढी गाउँपालिका–३, चोकदे बजारमाथि रहेको पहाडको शिरमा ऐतिहासिक सूर्यगढी रहेको छ ।
जनविश्वास बढाउने आधार
कुनै पनि देशका लागि सरकार भनेको प्रमुख अभिभावक हो । चाहे देश सानो होस् या ठुलो, जनताले हरेक अर्थमा सरकारबाट संरक्षणको अपेक्षा गरेका हुन्छन् । आफ्ना आवश्यकता परिपूर्ति गर्ने सन्दर्भमा सरकारको भूमिका चाहेका हुन्छन् ।
पर्यटन प्रवर्धनमा हवाई सेवा
हिमाली देशका रूपमा परिचित नेपाल संसारकै उत्कृष्ट पर्यटकीय गन्तव्य भएको मुलुकमध्ये एक हो ।
अर्थतन्त्र विकासको मार्ग
वित्तीय क्षेत्रको औपचारिक सुरुवात भएको करिब नौ दशक भएको छ ।
सूचना प्रविधिमा प्राविधिक अभाव
आधुनिक जीवनशैलीको महत्वपूर्ण आवश्यकता बनिसकेको छ दूरसञ्चार, सूचना प्रविधि । विकासको गति बढाउन र जीवनशैलीमा अपेक्षाकृत सुधार ल्याउन हामीले सूचना प्रविधिलाई अपनाउन अपरिहार्य भइसकेको छ ।
यार्चागुम्बा: भरपर्दो आयस्रोत
कुनै पनि देशको चौतर्फी विकासका लागि विपुल सम्भावनाको व्यावहारिक उपयोग गर्न नितान्त आवश्यक छ । यस सन्दर्भमा वनस्पति पनि महìवपूर्ण सम्भावना भएको एक क्षेत्र हो । यसको के कति महìव छ भन्ने कुरा यार्चागुम्बाको उच्च बजार, मूल्य र भागबाट प्रस्ट हुन्छ ।नेपाल प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण देश हो । यहाँ विभिन्न किसिमका जडीबुटी पाइन्छन्, जसमध्ये यार्सागुम्बा पनि एक हो । यसलाई छोटकरीमा यार्चा भनिन्छ, जसको स्वरूप आधा वनस्पति र आधा किरा जस्तो हुन्छ । यो जाडोमा किरा र गर्मीमा घाँस बन्छ । त्यसैले यसलाई एक अनौठो प्रजातिको मिश्रित जीव मानिन्छ ।झन्डै दुई शताब्दीअघि चीनका तियान भन्ने व्यक्तिले यार्चागुम्बालाई सर्वप्रथम एक शक्तिवर्धक जडीबुटीका रूपमा प्रमाणित गरेका थिए । त्यसपछि विश्वका केही देशमा यसको सेवन बिस्तारै बढ्न थाल्यो र केही वर्षपछि यसलाई एक महँगो जडीबुटीका रूपमा मान्न थालियो । विशेषतः यार्चागुम्बाको खास बजार हङकङ र ताइवान हो तर हाल सिङ्गापुर र तिब्बतमा पनि यसको व्यापार बढ्न थालेको छ । यसको माग विश्वभरि नै दिनदिनै बढिरहेको छ । विशेष गरी यो नेपाल, भुटान र चीनका केही प्रान्तमा पाइन्छ ।नेपालको हिमाल र पहाडी जिल्लाको ठन्डा ठाउँ र लेकमा यो पाइन्छ । खास गरी जुम्ला, मुगु, डोल्पा, मुस्ताङ, म्याग्दी, दार्चुला, बझाङ, रसुवा, गोर्खा, रुकुम र लमजुङमा यो पाइने हुनाले यी जिल्लामा प्रत्येक वर्ष हजारौँ व्यक्ति यार्चागुम्बा सङ्कलनका लागि जम्मा हुन्छन् । केही दशकयता यो जडीबुटी स्थानीय व्यक्तिका लागि मात्र नभई यसको व्यापार गर्ने व्यक्तिका लागि पनि एक भरपर्दो आयस्रोत बनेको छ ।नेपालमा यार्चागुम्बा वैशाखदेखि साउनसम्म सङ्कलन गरिन्छ तर यो काम सोचे अनुरूप सहज छैन । एकातर्फ यसको पहिचान गर्न सजिलो छैन भने अर्कातर्फ एक किलो यार्चागुम्बा जम्मा गर्न सात÷आठ जनालाई सरदर एक महिना लाग्छ । यसका लागि धेरै परिश्रम र धैर्य चाहिन्छ । नेपाल अति कम विकसित राष्ट्र भएकाले यहाँका हिमाली र पहाडी जिल्लामा गरिबी जताततै व्याप्त छ । सरकारले गरिबी न्यूनीकरणका लागि केही प्रयास गरे पनि आजसम्म पनि यहाँका जनतालाई जीविकोपार्जन गर्न कठिन छ । यसै सन्दर्भमा यार्चागुम्बा सङ्कलनले यहाँका जनतालाई जीविकोपार्जन गर्न केही सघाएको छ ।केही वर्षयता हिमाली तथा पहाडी जिल्लामा प्राथमिक तथा माध्यमिक विद्यालयमा अध्ययनरत विद्यार्थीसमेत यार्चागुम्बा सङ्कलनमा संलग्न हुन थालेका छन् । फलतः यी जिल्लामा विद्यालय बन्द गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । यसबारे सरकारको लगानी केही मात्रामा भए पनि खेर गए पनि स्थानीय जनताको जीवनयापनका लागि आवश्यक भएको छ । प्रत्येक वर्ष यार्चागुम्बा सङ्कलन गर्न जाने व्यक्तिले खाने र बस्ने समस्या सामना गर्नु परेको छ । तसर्थ उनीहरूमध्ये केही बिरामी हुन्छन् भने केही अकालमा मर्छन् । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यार्चागुम्बाको माग तीव्र रूपले बढेकाले यसको मूल्य पनि निकै नै बढेको छ तर सबै यार्चागुम्बाको गुणस्तर समान नहुनाले सबैको मूल्य समान हुँदैन । गुणस्तरको एक किलो यार्चागुम्बा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा १० लाख रुपियाँसम्ममा बिव्रmी हुन्छ । यसले व्यक्ति तथा देशलाई धेरै फाइदा हुन्छ ।नेपालको यार्चागुम्बा खास गरी ताइवान, हङकङ, सिङ्गापुर र तिब्बतमा निर्यात गरिन्छ तर विगतमा यसलाई तिब्बतमा निर्यात गर्दा बढी फाइदा भएको थियो किनभने नेपालमा प्राप्त हुने यार्चागुम्बाको मूल्य अन्य देशको तुलनामा केही बढी छ ।यार्चागुम्बालाई बहुउपयोगी जडीबुटी मानिए पनि यो कुन कुन कामका लागि कसरी उपयोग गर्न सकिन्छ भन्ने सम्बन्धमा आजसम्म पनि कुनै पनि देशमा अनुसन्धान गरिएको पाइँदैन । यद्यपि केही वर्षयता आयुर्वेदमा यसको प्रयोग बढेकाले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसको मूल्य बढेको हो तर भविष्यमा यसको उपयोगिताबारे अध्ययन अनुसन्धान गर्न नितान्त आवश्यक छ । यसका लागि सम्बन्धित पक्षको ध्यानाकृष्ट हुनु जरुरी छ ।केही वर्षअघि नेपालका हिमाली तथा पहाडी जिल्लामा प्रशस्त मात्रामा यार्चागुम्बा पाइन्थ्यो तर पछिल्ला वर्षमा जलवायु परिवर्तन तथा अवैज्ञानिक तरिकाले सङ्कलन गर्नाले यी जिल्लामा यार्चागुम्बाको उत्पादन घट्न थालेको छ । केही जिल्लाका केही ठाउँमा त सङ्कलन गर्न जाने धेरै व्यक्ति रित्तो हात पनि फर्कनु परेको छ । त्यसैले भविष्यमा यार्चागुम्बा सङ्कलनकर्तालाई सम्बन्धित स्थानीय निकायमार्फत वैज्ञानिक तरिकाबाट सङ्कलन गर्ने ज्ञान दिन आवश्यक छ । अन्यथा उक्त जडीबुटी बिस्तारै लोप हुँदै जान सक्छ ।आज विश्वको अर्थतन्त्र शिथिल अवस्थामा छ । अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले सन् २०२३ मा विश्व अर्थतन्त्रको वृद्धिदर न्यून रहने र सन् २०२४ मा केही सुधार हुने प्रक्षेपण गरेको छ तर केही समयअघि रुस र युव्रmेनबिच भएको युद्धका कारण पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धि एवं आपूर्तिमा कमी जस्ता कारण मुद्रास्फीति उच्च रहनुका साथै बैङ्कको ब्याजदर वृद्धि हुनाले विश्व अर्थतन्त्रको वृद्धिदर सुस्त नै छ ।निःसन्देह विश्व अर्थतन्त्रले झेल्दै आएको उच्च मुद्रास्फीतिको स्थितिमा केही सुधार नभएको होइन । यद्यपि कर्जाको मूल्यमा अनिश्चितता, रुस र युव्रmेनबिच जारी रहेको युद्ध आर्थिक मन्दीको सामना गर्न नीतिगत लचकताका कारण भविष्यमा विश्वमै मुद्रास्फीति बढ्न सक्ने जोखिम अझ पनि छ । आजसम्म विश्व अर्थतन्त्रमा मुद्रास्फीति उच्च रहेको र विद्यमान भूराजनीतिक तनावका कारण इन्धन तथा अन्य वस्तुको मूल्यवृद्धि अझसम्म पनि कायमै छ । यसबाट विश्व अर्थतन्त्रमा नकारात्मक प्रभाव परेकाले नेपाल पनि अछुतो रहन सकेको छैन । यहाँको अर्थतन्त्रमा सुधार ल्याउन यार्चागुम्बा जस्ता जडीबुटीको उपयोगले महìवपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । यथार्थतः यार्चागुम्बा नेपालको सम्पत्ति हो । यसबाट यहाँको अर्थतन्त्रमा केही योगदान पुग्ने हुनाले यसको संवर्धन तथा प्रवर्धन गर्न नितान्त आवश्यक छ, जसका लागि सम्बन्धित पक्षको ध्यान जान जरुरी छ ।
समाजवादी पार्टीमा चर्को असन्तुष्टि
नेकपा (एमाले) विभाजनपछि निर्माण भएको नेकपा (एकीकृत समाजवादी) मा पदाधिकारी चयनपछि पार्टीभित्र बढेको असन्तुष्टि व्यवस्थापन हुन सकेको छैन । भदौ ९ देखि ११ सम्म काठमाडौँमा भएको केन्द्रीय कमिटी बैठकमा गरिएको निर्वाचनले पदाधिकारी छानेपछि छाएको असन्तुष्टिको चाङ थपिँदै गएर पार्टी विभाजनसम्मका राग र विलापले यतिखेर समाजवादी आन्दोलनको शपथ खाएको नयाँ कम्युनिस्ट पार्टी समस्याको भुमरीमा रुमल्लिइरहेको छ । यो समस्याको निदानमा पार्टीका शीर्ष नेतृत्व नै तितरवितर भएकाले असन्तुष्टको माग सम्बोधन अरू पेचिलो बनेको हो । असार १६ देखि २० सम्म काठमाडौँमा सम्पन्न १० औँं राष्ट्रिय महाधिवेशनले पार्टी अध्यक्ष, सम्मानित नेता र महासचिव चयन गरेपछि उत्साह देखिएको पार्टीमा पदाधिकारी चयनअघि चयन भएका केन्द्रीय सदस्यको सूचीपछि नै असन्तुष्टिको आगो सल्किएको थियो । केन्द्रीय सदस्य चयन प्रव्रिmयामा अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल, सम्मानित नेता झलनाथ खनाल र महासचिव घनश्याम भुसालले आफ्ना पक्षधरलाई समेट्दा आन्दोलनमा सव्रिmय कैयौँ अनुहार छुटेको भन्दै नेता कार्यकर्ता असन्तुष्ट बनेका हुन् ।सुरुदेखि नै बिग्रिएको प्रणालीसमाजवादीको १० औँ महाधिवेशन पटक पटक सरेर असारमा भएको हो । असारमा पनि महाधिवेशन गर्नहुन्न भन्ने ठुलो पङ्क्ति थियो । पार्टी नेतृत्व कुनै हालतमा महाधिवेशन गर्ने निष्कर्षमा पुगेर कार्यतालिका सार्वजनिक भएपछि असारमा पनि महाधिवेशन सारौँ भन्ने स्वर मत्थर भयो । महाधिवेशनको राम्रो पाटो के थियो भने पार्टी नेतृत्वले सुरुदेखि नै कांग्रेसमा जस्तै बुथ, वडाबाटै प्रतिनिधि छानिएर आउनुपर्ने सर्कुलर गरेपछि नयाँ र युवापुस्ता निकै खुसी भएका थिए । पार्टीका केन्द्रीय नेता पनि वडाबाट प्रतिनिधि छानिनुपर्ने विशेषताले केन्द्रमा नेताहरूको टीका र आशीर्वादले पद ओगटिरहेकालाई पनि पेचिलो हुने पक्का थियो । पछि एकाएक केन्द्रीय कमिटी, विभागका सदस्यले वडामा जानु नपर्ने भनेर अर्को सर्कुलर पठाउने काम भएपछि युवापुस्ताका धेरै नेता कार्यकर्ता असन्तुष्ट बनेका थिए । पार्टीले १९९ सदस्यीय केन्द्रीय सदस्य चयन गर्ने र त्यसमा ४० वर्षमुनिका २० प्रतिशत युवाका लागि ग्यारेन्टी गरेपछि कम्तीमा ४० वर्षमुनिका ३९ युवा नेता केन्द्रीय कमिटीमा पुग्ने पक्का थिए । अर्थात् भइरहेको केन्द्रीय मौजुदा कमिटीका एक सय नेता फेरि पनि घर जाने अवस्था थियो भने नयाँ र आसलाग्दा युवापुस्ताका लागि पार्टीले गरेको रक्तसञ्चारले धेरै युवा आशावादी थिए । भइदियो के भने एकाएक केन्द्रीय समिति बढाएर २९९ सदस्यीय बनाउने भनेर फेरि सचिवालय र स्थायी कमिटीको हवालामा अर्को सर्कुलर आएपछि महाधिवेशनमा काठमाडौँ आउन इच्छुक धेरै पार्टीपङ्क्ति मन खिन्न बनाउन थाले । जताबाट पनि वडा र भूगोलमा जान नपर्ने, वडाबाट चुनिन नपर्ने, हुँदा हुँदा केन्द्रीय समिति पनि ओगटिरहने केही नेताको लालसामा पार्टी नेतृत्व लाचार भयो भन्ने सन्देश प्रवाह भएको थियो । यी घटनाव्रmमलाई पनि मिचेर जब पार्टी महाधिवेशन असार १६ गते हुने व्रmममा अर्को सन्देश सञ्चार भयो, यसले युवापुस्ताको आशामाथि ठुलो प्रहार गरेको थियो । त्यो थियो, ‘युवापुस्ताको उमेर ४० वर्षबाट उचालेर ४५ वर्षसम्मका युवाले पार्टी केन्द्रीय कमिटीमा केन्द्रीय सदस्य हुन पाउने ।’ यो सिङ्गो युवापुस्ताका भविष्य बोकेकालाई राम्रो विषय थिएन । यसले नेताका वरपर बसिरहेका, भूगोलमा नदेखिएका केही नेतालाई व्यवस्थापन गर्नुपर्ने शीर्ष नेतृत्वको लाचारपनलाई अरू प्रगाढसँग सतहमा ल्याएको थियो ।यी तीन घटनाव्रmमलाई पार्टी नेतृत्व गर्छु भनेर देशव्यापी छलफलमा दौडिएका घनश्याम भुसालले पनि ध्यान नदिनु समाजवादी आन्दोलनको क्षति थियो । फगत केही नेता व्यवस्थापन र संरक्षणका लागि सिङ्गो पार्टीको सर्कुलर भत्काउँदै जाने व्रmममा महाधिवेशनमा ९३ सदस्यीय केन्द्रीय कमिटी चयन गरेर घर फर्किएका नेताले २९९ सदस्यीय केन्द्रीय कमिटीमा आफ्नो उपस्थिति खोजेका थिए । केही नेताले शीर्ष नेतृत्वले सोधेरै बिदा या भूमिका दिन्छन् भन्ने अनुमान पनि गरेका थिए तर त्यसो भएन, सुरुदेखि नै आफूखुसी आफन्त व्यवस्थापनको आरोपमा जोडिएको नेतृत्वले एकाएक ३४४ सदस्यीय केन्द्रीय समिति घोषणा गरेपछि पार्टीको असन्तुष्टि बाहिर आयो । असन्तुष्टि नै असतुष्टि बोकेका नेताहरूले आफ्नो सहनशक्ति सन्तुलन गर्न सकेनन् । व्यक्तिगत आलोचना र प्रचारमा आफूलाई खपत गरे । ठुलो केन्द्रीय समिति बनाउँदा पनि आकाङ्क्षी व्यवस्थापनमा शीर्ष नेतृत्वका नाममा सचिवालयका नेता हाबी भन्ने विषय पार्टी अध्यक्ष, सम्मानित नेता र महासचिवसम्म पुग्यो । यसलाई सम्बोधन गर्न तीन नेता जुट्नुपर्नेमा पदाधिकारी छान्ने, आफू अनुकूलका नेता ल्याउने काममा समय बितिरहँदा समाजवादीमा असन्तुष्टिको आगो निकै ठुलो मुस्लोका रूपमा परिणत भइसकेको थियो ।पदाधिकारी चयनपछिको असन्तुष्टिभदौ ९ देखि ११ सम्म भएको केन्द्रीय कमिटी पदाधिकारी निर्वाचनमा केन्द्रित भयो । ३४३ केन्द्रीय सदस्यलाई बैठकमा बोलाइएको थियो । १७ पदाधिकारीका लागि नेताहरूले आफ्नो व्यवस्थापन बलियो बनाउन खोजे । सोही अनुसार केन्द्रीय सदस्य चयन भइसकेका थिए । १० औँ महाधिवेशनमै निर्वाचन गरेको भए उत्तम हुनेमा घर पठाएर केन्द्रीय समिति बैठकमा निर्वाचन रचिएपछि धेरै अब्बल र योग्य नेता पराजित हुने नै भए । शीर्ष नेतृत्वका नाममा अनेक चिट बाँडिए । त्यही चिटका कारण कैयौँ समाजवादी नेताको बोलचाल मात्र बन्द भएको छैन, जित्न नसकेका नेताको बहुमत भएको छ । यसलाई व्यवस्थापन गर्ने नाममा अहिले पनि नेतृत्व विभाजित भएको मौका छोपेर नेताहरू अनेक प्रस्ताव बोकेर पार्टीमा गइरहेका छन् । पार्टी अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल र सम्मानित नेता झलनाथ खनाल पनि यसमा एकमत हुन नसक्दा असन्तुष्टको आवाज अरू चर्को हुनु स्वाभाविकै हो । पदाधिकारी र पोलिटब्युरोमा हारेका नेताहरू १५१ भन्दा बढी छन् । तिनलाई पार्टीमा कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने विषयमा शीर्ष नेतृत्वको अभ्यास नभएको होइन तर कसिलो प्रयास नभएकाले असन्तुष्ट नेताले गुनासो बढाइरहँदा यसले पार्टी विभाजनसम्मको सङ्केत गरेको छ । पार्टी बनाइएको तीन वर्षमै एकीकृत समाजवादी पार्टीभित्र देखिएको बेमेल, स्वेच्छाचारी, अराजकता, गुटबन्दी र असन्तुष्टिले सङ्गठन निर्माण हुन सकिरहेको छैन । पार्टीले सत्तामा पठाएका नेताहरू पनि निष्व्रिmय छन् । अहिले समाजवादी पार्टीसँग केन्द्र र प्रदेश सरकारको सत्ता पनि छैन । काठमाडौँमै बसेर केन्द्रीय नेता भइरहेका पनि मौन छन् । पार्टीमा केही गरौँ भनेर विद्रोहमा माधवकुमार नेपाल र झलनाथ खनाललाई साथ दिएका नेताहरू भने भूमिकाविहीन छन् । यही असन्तुष्टिबिच पार्टी गुज्रिरहेको छ । पदाधिकारी र पोलिटब्युरो खारेज गर्न मागभदौ ९ देखि ११ सम्म भएको केन्द्रीय कमिटी बैठकमा भएको निर्वाचनले जिताएका पदाधिकारी र पोलिटब्युरो सदस्य खारेजको एजेन्डा पार्टीभित्र निकै बलियो रूपमा उठिरहेको छ । पार्टीको सम्मानित नेतापछिका वरीयताका पद वरिष्ठ नेता, वरिष्ठ उपाध्यक्ष, उपाध्यक्ष, उपमहासचिव, सचिव र ८५ पोलिटब्युरो सदस्य खारेजीका पक्षमा यतिखेर पार्टीका दोस्रो वरीयताका नेता झलनाथ खनाल पनि उभिएपछि समाजवादीको केन्द्रीय समिति, पदाधिकारीका मुद्दा फेरि बल्झिएको हो । अधिकांश नेता कार्यकर्ता यसले विभाजन ल्याउने बताउँदै पदाधिकारी र पोलिटब्युरो खारेजको दबाब पार्टी अध्यक्ष र महासचिवमाथि दिइएको छ । काठमाडौँमा केन्द्रीय समिति बोलाएर निर्वाचन विधिबाट चयन गरिएको केन्द्रीय समिति नै खारेजीको दबाबले पार्टीपङ्क्ति अरू दबाबमा परेको छ । डेढ सयको लिखित उजुरी पदाधिकारी र पोलिटब्युरो चयनपछि अरू पेचिलो बनेको समाजवादी आन्दोलन र यसका असन्तुष्ट नेतामध्ये १५१ नेताले पार्टीका असन्तुष्ट पक्षलाई ‘सम्बोधन गर’ भनेर लिखित नै निवेदन दिएका छन् । पार्टीका नेताहरू डा. विजयकुमार पौडेल, जीवनराम श्रेष्ठलगायतको नेतृत्वमा डेढ सय नेताले पार्टीलाई लयमा ल्याउन सबैलाई सम्बोधन गर्न माग गर्दै लिखित निवेदन दिएपछि नेतृत्व अरू दबाबमा परेको छ । सम्मानित नेता झलनाथ खनाल पनि पदाधिकारी र पोलिटब्युरो खारेजका पक्षमा उभिइरहँदा डेढ सय नेता पनि यही मुद्दाको छेउछाउमा उभिएर पार्टीमा लिखित नै दर्ता भएपछि यसले थप दबाब परेको छ । एकातिर निर्वाचन प्रक्रियाबाट नेता छानिएका छन् । उनीहरूलाई खारेजीभन्दा निर्वाचन आयोग जाने सम्भावना छ भने अर्कातिर ठुलो पङ्क्तिका नेता कार्यकर्ताले व्यवस्थापनमा चासो देऊ भनिरहेकाले नेतृत्व फेरि पनि असहज परिस्थितिमा उभिएको छ । यसले ल्याउने ज्वारभाटा कस्तो होला ? नेतृत्व समीक्षा गरिरहेको छ । निष्कर्षमा पुग्न सकिरहेको छैन । विभाजनको चर्चादसैँअघि नै नेकपा (एकीकृत समाजवादी) पार्टी विभाजन हुन्छ भन्ने चर्चा चलाइएको थियो । स्वयम् पार्टी अध्यक्ष माधवकुमार नेपालले पनि यो विषयमा सार्वजनिक समारोहमा चर्चा गर्नुभएको थियो । विधेयक ल्याउने, पार्टी फुटाउने काममा सत्ता सधैँ सव्रिmय नै हुन्छ । २०८५ सालसम्म पार्टी फुटाउन नमिल्ने भनिए पनि अध्यादेश ल्याएर समाजवादीभित्रका असन्तुष्टलाई यो सुविधा दिइने भनेर सत्ता गठबन्धनमा चर्चा भएको विषयले मूर्त रूप लिएको छैन । दुई ठुला गठबन्धनबिच यो विषयमा घनीभूत छलफल नभएको या सत्तारूढ दलबिच नै अध्यादेश ल्याउने विषयमा एकमत नभएको भन्ने विषय बाहिर आएको छैन तर २०८५ सालसम्म विभाजन नै गर्न नपाइने भनेर दर्ता गरिएको पार्टीलाई अध्यादेश प्रयोग गरेर विभाजनको सिकार बनाइँदा यसले अरू राजनीतिक दल पनि प्रभावित र आकर्षित हुने देखिएकाले पनि समाजवादी विभाजनको अध्याय अघि नबढेको बताइएको छ । यो असल राजनीतिक अभ्यास पनि होइन । यद्यपि नेपाली राजनीतिमा संसद् विघटनको अध्यायलाई अदालतबाटै पनि गलत भनेर फैसला भइरहँदा पार्टीको गलत कामको विरोधमा उत्रिएर दर्ता भएको नेकपा (एकीकृत समाजवादी) पार्टी सङ्गठन निर्माणमा भन्दा आन्तरिक विवादमा रुमल्लिरहँदा असन्तुष्टि बाहिर त आएकै छ, पार्टीका नेता पनि गाउँमा सङ्गठन बनाउन सक्रिय भइरहेका छैनन् ।
भाग्यमानी नोबेल विजेता
नोबेल पुरस्कार विश्वकै प्रतिष्ठित र सम्मानित अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार हो । यो पुरस्कार पाउने व्यक्ति तथा संस्थाको सान र मान उच्च रहन्छ । स्विडेनका वैज्ञानिक तथा विस्फोटक पदार्थ डाइनामाइटका आविष्कारक अल्फ्रेड नोबेलले सन् १८९५ मा आफ्नो अथाह सम्पत्तिबाट अक्षयकोष खडा गरी नोबेल पुरस्कार स्थापना गर्नुभएको हो ।छ विधामा दिइने यस वर्षको नोबेल पुरस्कार घोषणा गरिएको छ । यो पुरस्कारमा उत्तर अमेरिकी महादेशको वर्चस्व छ । यस पटक नौ जना अमेरिकी नागरिकले यो पुरस्कार पाउने भएका छन् । अर्का एक जना क्यानडेली नागरिकले पनि यो पुरस्कार पाउँदै छन् । त्यसै गरी एसिया महादेशमा एक व्यक्ति र एक संस्थालाई नोबेल पुरस्कार प्राप्त हुने भएको छ । दक्षिण अमेरिका, युरोप, अफ्रिका र अस्ट्रेलिया महादेशबाट यस पटक कसैलाई पनि यो पुरस्कार प्राप्त नहुने भएको छ । नोबेल पुरस्कार विश्वकै प्रतिष्ठित र सम्मानित अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार हो । यो पुरस्कार पाउने व्यक्ति तथा संस्थाको सान र मान उच्च रहन्छ । स्विडेनका वैज्ञानिक तथा विस्फोटक पदार्थ डाइनामाइटका आविष्कारक अल्फ्रेड नोबेलले सन् १८९५ मा आफ्नो अथाह सम्पत्तिबाट अक्षयकोष खडा गरी नोबेल पुरस्कार स्थापना गर्नुभएको हो । त्यसपछि सन् १९०१ देखि विभिन्न विधामा उत्कृष्ट व्यक्ति तथा संस्थालाई नोबेल पुरस्कार दिन थालियो । सुरुमा चिकित्साशास्त्र, भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, साहित्य र शान्तिका लागि यो पुरस्कार दिने व्यवस्था गरिएको थियो । सन् १९६८ देखि अर्थशास्त्रमासमेत यो पुरस्कार दिन थालियो । यी पुरस्कारस्वरूप विजेतालाई स्वर्णपदक, प्रमाणपत्र र १० लाख डलर प्रदान गरिन्छ । नोबेलले जीवनकालमा ३५५ वटा आविष्कार गर्नुभयो, जसमा सन् १८६७ मा गरेको डायनामाइटको आविष्कार पनि हो । नोबेललाई डायनामाइट तथा यसप्रकारका विज्ञानका विध्वंसक शक्तिबारे पूरै ज्ञान थियो । विज्ञानको दुरुपयोग हुन्छ कि भन्नेमा उहाँ चिन्तित हुनुहुन्थ्यो । मर्ने बेला उहाँले विज्ञानकोे दुरुपयोग नहोस् भनी यो पुरस्कार स्थापना गर्नुभयो । सन् १८९६ को डिसेम्बर १० मा उहाँको निधन भयो । सन् १८९५ मा उहाँले इच्छापत्र तयार पार्न लगाई आफ्नो सम्पत्तिबाट अक्षयकोष खडा गर्नुभयो । उहाँको इच्छा अनुसार यस अक्षयकोषको ब्याजले प्रत्येक वर्ष मानवजातिको कल्याणका निम्ति कार्य गर्ने व्यक्ति वा संस्थालाई पुरस्कृत गरिन्छ । पहिलो नोबेल शान्ति पुरस्कार सन् १९०१ मा रेडव्रmसका संस्थापक ज्याँ हेनरी ड्युना र फ्रेन्च पिस सोसाइटीका संस्थापक अध्यक्ष फ्रेडरिक पैसीलाई संयुक्त रूपमा दिइएको थियो ।नोबेल शान्ति पुरस्कार देशहरूबिच भाइचारा प्रवर्धन गर्न, सैन्य तनाव हटाउन वा घटाउन र द्वन्द्व निवारण गर्ने उद्देश्यले शान्ति भेला गर्ने वा त्यसलाई प्रवर्धन गर्ने व्यक्ति तथा संस्थालाई प्रदान गरिन्छ । विगत १२ महिनामा मानवजातिका लागि उच्चतम लाभ हुने काम गरेका व्यक्ति वा संस्था ती पुरस्कारबाट सम्मानित हुन्छन् ।सन् १९०१ देखि गत वर्षसम्म ६१५ पटक कुल ९८९ व्यक्ति र संस्थालाई नोबेल पुरस्कार प्रदान गरिएको छ । केहीले एकभन्दा बढी पटक नोबेल पुरस्कार पाएका छन् । त्यस हिसाबमा कुल ९५४ व्यक्ति र २७ संस्थाले नोबेल पुरस्कार पाइसकेका छन् । यो पुरस्कार पाउने महिलाको सङ्ख्या ६३ पुगेको छ ।फ्रान्सकी मरी क्युरी दुई पटक यो पुरस्कार पाउने एक मात्र महिला वैज्ञानिक हुनुहुन्छ । उहाँले सन् १९०३ मा भौतिकशास्त्र र सन् १९११ मा रसायनशास्त्रका लागि यो पुरस्कार पाउनुभयो । नोबेल पुरस्कार पाउने व्यक्ति वा संस्था कतिपयले पाएको पुरस्कार राशि मानवीय सहयोगको क्षेत्रमा खर्च गरेका छन् भने कतिपयले निजी प्रयोजनका लागि पनि खर्च गरेको पाइएको छ । नोबेल बिजेता कतिपयले भने पुरस्कार लिन अस्वीकार पनि गरेका छन् । मरी क्युरीले सन् १९०३ मा भौतिकशास्त्रतर्फ पाएको नोबेल पुरस्कार रकम थप वैज्ञानिक अनुसन्धानमा प्रयोग गर्नुभयो । सन् २००६ मा भौतिकशास्त्रतर्फको पुरस्कार पाएका जोन माथरले उक्त रकम आफ्नो फाउन्डेसनलाई दान दिनुभयो । सन् १९९३ मा बेलायतका वैज्ञानिक रिचर्ड रोबर्ट्सले चिकित्साशास्त्रमा पाएको रकम ‘व्रmोके लन’ का लागि खर्च गर्नुभयो भने उहाँसँगै पुरस्कार पाएका फिलिप सार्पले सय वर्ष पुरानो घर किन्नुभयो । सन् २००१ मा चिकित्साशास्त्रतर्फ पुरस्कार हात पारेका सर पोल नर्सले आफ्ना लागि एउटा महँगो मोटरसाइकल किन्नुभयो । सन् २००६ मा साहित्यतर्फका विजेता ओर्हान पामुकले इस्तानबुलमा एउटा सङ्ग्रहालय स्थापना गर्नुभयो । स्वतन्त्र रुसी पत्रिका नोभया गजेटाका प्रधान सम्पादक दिमित्री मुरातोभले आफ्नो नोबेल शान्ति पुरस्कारको पदकलाई लिलाम गरी त्यसबाट प्राप्त रकम युद्धबाट विस्थापित युव्रmेनी बालबालिकालाई सहयोग गर्नुभयो ।भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, चिकित्साशास्त्र, साहित्य र अर्थशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार स्विडेनको स्टकहोममा प्रदान गरिन्छ । नोबेल शान्ति पुरस्कारको विजेताको चयन नर्वेमा गरिन्छ । त्यसको जिम्मा नर्वेको संसद्ले नियुक्त गर्ने पाँच सदस्यीय समितिले गर्छ र पुरस्कार ओस्लोमा प्रदान गरिन्छ । नोबेल पुरस्कार डिसेम्बर १० मा एउटा विशेष समारोह आयोजना गरेर वितरण गरिन्छ । उक्त दिनमा अल्फ्रेड नोबेलको स्मृति दिवस पर्छ ।चर्चित विजेतासन् १९०१ मा रेडव्रmसका संस्थापक ज्याँ हेनरी ड्युना र फ्रेन्च पिस सोसाइटीका संस्थापक अध्यक्ष फ्रेडरिक पैसी (सन् १९०१), पूर्वअमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामा (सन् २००९) र जिमी कार्टर (सन् २००२), युरोपेली सङ्घ (सन् २०१२), संयुक्त राष्ट्रसङ्घ र तत्कालीन महासचिव कोफी अन्नान (सन् २००१) मदर टेरेसा (सन् १९७९), मलाला युसुफलाई (सन् २०१४) लाई नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । मलाला यो पुरस्कार पाउँदा १७ वर्षकी हुनुहुन्थ्यो ।यस वर्षका नोबेल विजेता चिकित्साशास्त्रयस वर्षको चिकित्साशास्त्रको नोबेल पुरस्कार ‘माइव्रmोआरएनए’ पत्ता लगाउने दुई अमेरिकी वैज्ञानिकलाई प्रदान गरिने भएको छ । नोबेल पुरस्कार समितिले अमेरिकी वैज्ञानिकद्वय भिक्टर एम्ब्रोस र ग्यारी रुभ्कुनलाई संयुक्त रूपमा यो पुरस्कार दिने घोषणा गरेको हो । उहाँहरूलाई माइव्रmोआरएनएको आविष्कार र आनुवंशिक प्रणालीको नियमनमा त्यसको भूमिकाका लागि पुरस्कृत गर्ने निर्णय गरिएको नोबेल समितिले जनाएको छ ।अहिलेसम्म ११४ जनाले चिकित्साशास्त्रतर्फ नोबेल पुरस्कार पाएका छन् । गत वर्ष यो पुरस्कार एमआरएनए कोभिड खोप निर्माण गर्न बाटो खोलिदिने प्रविधि विकास गर्ने दुई वैज्ञानिक काटालिन कारिको र ड्रु भाइस्मानले पाउनुुभएको थियो । भौतिकशास्त्रयस वर्ष भौतिकशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार आर्टिफिसिएल इन्टेलिजेन्स (एआई) सम्बन्धी अनुसन्धानका लागि दुई वैज्ञानिकले संयुक्त रूपमा पाउने भएका छन् । अमेरिकी वैज्ञानिक जोन जे हप्फिल्ड र ब्रिटिस क्यानडेली कम्युटर वैज्ञानिक जेफ्री ई हिन्टनलाई ‘आर्टिफिसिएल न्युरल नेटवर्कमार्फत मेसिन लर्निङलाई सक्षम बनाउन आधारभूत खोज तथा आविष्कार गरेकोमा’ उक्त पुरस्कार दिने निर्णय गरिएको हो । भौतिकशास्त्रतर्फ अहिलेसम्म २२४ जनाले नोबेल पुरस्कार पाएका छन् ।हप्फिल्ड अमेरिकको प्रिन्स्टन युनिभर्सिटीमा र हिन्टन क्यानडास्थित युनिभर्सिटी अफ टोरन्टोमा प्राध्यापन गर्नुहुन्छ । गत वर्ष सूक्ष्म कालखण्ड पत्ता लगाउने प्रकाशसँग सम्बन्धित प्रयोगका तीन वैज्ञानिकलाई भौतिकशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार दिइएको थियो । वैज्ञानिकहरू पिएर एगोस्टिनी, फेरेन्ट्स व्रmाउस र एन लहुलिएले पदार्थमा इलेक्ट्रोनको गतिशीलताको अध्ययनका निम्ति प्रकाशको ‘एटोसेकन्ड पल्स’ उत्पन्न गर्ने प्रयोगात्मक प्रव्रिmया पत्ता लगाउनुभएको हो । ‘क्वान्टम मेकानिक्स’ सबैभन्दा सानो मात्रामा प्रकृतिको वर्णन गर्ने विज्ञान हो ।रसायनशास्त्रयस वर्ष रसायनशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार तीन जना वैज्ञानिकले संयुक्त रूपमा पाउने भएका छन् । वासिङ्टन विश्वविद्यालयका डेभिड बेकरलाई ‘कम्प्युटेसनल प्रोटिन डिजाइन’ का निम्ति र गुगल डिप माइन्डका डेमिस हसाबिस तथा जोन एम जम्परलाई ‘प्रोटिनको स्ट्रक्चर प्रेडिक्सन’ का निम्ति पुरस्कार दिइने भएको हो । रसायनशास्त्रतर्फ अहिलेसम्म ११६ पटक नोबेल पुरस्कार दिइएकोमा सन् १९०१ देखि २०२४ सम्ममा १९७ जनाले यो पुरस्कार पाएका छन् । दुई जना वैज्ञानिक दुई÷दुई पटक पुरस्कृत भएका छन् । गत वर्ष यो पुरस्कार क्वान्टम डट्समा खोज र अनुसन्धान गर्ने तीन जना वैज्ञानिकलाई दिइएको थियोनोबेल पुरस्कार समितिले वैज्ञानिकहरू मौन्गी जी बावेन्डी, लुइस ब्रुस र अलेक्सी एकिमोभलाई रसायनशास्त्रतर्फको पुरस्कार दिने घोषणा गरेको थियो । बावेन्डी म्यासाच्युसेट्स इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी (एमआइटी) सँग आबद्ध हुनुहुन्छ भने ब्रुस कोलम्बिया विश्वविद्यालयसँग र एकिमोभ न्यानोव्रिmस्टल टेक्नोलोजी इन्क न्युयोर्कमा आबद्ध हुनुहुन्छ । उहाँहरूले धेरै चम्किलो रङ्गीन प्रकाश उत्सर्जन गर्ने साना कणमा अनुसन्धान गर्नुभएको छ । क्वान्टम डट्स टेलिभिजन, एलइडी बत्ती, मेडिकल इमेजिङलगायतमा प्रयोग हुने गरेको छ ।साहित्ययस वर्षको साहित्यतर्फको नोबेल पुरस्कार दक्षिण कोरियाकी साहित्यकार हान काङलाई प्रदान गरिने भएको छ । उहाँ साहित्यतर्फको नोबेल पुरस्कार प्राप्त गर्ने १८ औँ महिला बन्नुभएको छ । नोबेल पुरस्कार समितिका अनुसार ‘ऐतिहासिक सङ्घातको सामना गर्ने र मानव जीवनको कोमलता दर्साउने उहाँका चरम काव्यात्मक गद्यका लागि’ उहाँलाई पुरस्कार दिइएको हो ।५३ वर्षीय आख्यानकार हानले ‘दी भेजिटेरिअन’ नामक उपन्यासका निम्ति सन् २००७ मा ‘म्यान बुकर अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार’ प्राप्त गर्नुभएको थियो । सन् १९०१ देखि २०२४ सम्म साहित्यतर्फ यो पुरस्कार ११७ पटक प्रदान गरिएको छ भने यसबाट १२१ जना साहित्यकार पुरस्कृत भएका छन् ।गत वर्ष यो पुरस्कार नर्वेका लेखक युन फोसालाई प्रदान गरिएको थियो । पुरस्कार समितिका अनुसार ‘व्यक्त गर्न नसकिने कुरालाई उहाँले नयाँ ढङ्गले नाटक तथा काव्यमा प्रस्तुत गरेकाले’ फोसालाई पुरस्कार दिइएको थियो । फोसाले आफ्नै शैलीमा उपन्यास लेख्ने गर्नुहुन्छ । उहाँको शैलीलाई ‘फोसा मिनिमलिजम’ को संज्ञा दिइएको छ । उहाँका ४० वटा नाटक, कैयौँ उपन्यास, निबन्ध, बालबालिकाका पुस्तक र अनुवाद प्रकाशित छन् ।शान्तियस वर्षको नोबेल शान्ति पुरस्कार जापानी संस्था ‘निहन हिडन्क्यो’ लाई प्रदान गरिने भएको छ । ‘निहन हिडन्क्यो’ दोस्रो विश्वयुद्धका व्रmममा जापानको हिरोसिमा र नागासाकीमा खसालिएका आणविक बमका पीडितको संस्था हो । नोबेल पुरस्कार समितिले ‘विश्वलाई आणविक हतियारमुक्त बनाउन गरेको प्रयत्न र आफ्नो साक्षात् अनुभवका माध्यमबाट परमाणु हतियार पुनः कहिल्यै प्रयोग गर्नु हुँदैन भन्ने प्रदर्शन गरेकाले’ उक्त संस्थालाई पुरस्कृत गर्न लागिएको बताएको छ । सन् १९०१ देखि २०२४ सम्ममा १०५ पटक यो पुरस्कार प्रदान गरिएकामा १११ जना व्यक्ति तथा २८ वटा संस्था पुरस्कृत भएका छन् । पुरस्कृत हुनेमा १९ जना महिला छन् । गत वर्ष यो पुरस्कार इरानी मानव अधिकारकर्मी नर्गिस मोहम्मदीलाई दिइएको थियो । इरानमा महिलामाथि हुने गरेको शोषणविरुद्ध लडेको र मानव अधिकार प्रवर्धनमा लागेको भन्दै उहाँलाई यो पुरस्कार दिइएको हो । अर्थशास्त्रअर्थशास्त्रतर्फ यस वर्षको नोबेल पुरस्कार अमेरिकाका तीन जना अर्थशास्त्रीलाई संयुक्त रूपमा प्रदान गरिने भएको छ । नोबेल पुरस्कार समितिले म्यासाचुसेट्स इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजीका डारोन एसिमोग्लु, सोही इन्स्टिच्युटका साइमन जोन्सन र सिकागो विश्वविद्यालयका जेम्स रोविन्सनलाई पुरस्कृत गर्ने निर्णय गरेको हो । उहाँहरूलाई ‘संस्थाहरू कसरी बन्छन् र समृद्धिलाई प्रभावित तुल्याउँछन् भन्ने अध्ययनका निम्ति’ पुरस्कृत गर्न लागिएको समितिले जनाएको छ । यस विधामा अहिलेसम्म ५६ पटक पुरस्कार दिइएकोमा ९६ जना पुरस्कृत भएका छन् । पुरस्कृत हुनेमा तीन जना महिला छन् । सन् १९६८ देखि यस विधामा पुरस्कार दिन थालिएको हो । गत वर्ष यो पुरस्कार अमेरिकी आर्थिक इतिहासकार तथा श्रम अर्थशास्त्री क्लाउडिया गोल्डिनलाई श्रम बजारमा महिलाले पु¥याएको योगदानबारे विशिष्ट अध्ययन गरेकामा प्रदान गरिएको थियो, उहाँ हार्वर्ड विश्वविद्यालयमा प्राध्यापन गर्नुहुन्छ ।
आहतमा राहत व्यवस्थापन
सरकारले जग्गा किनेर बस्ती स्थानान्तरण गर्नका लागि प्रतिपरिवार तीन लाख रुपियाँ दिएको र सो सुविधा एक हजारभन्दा बढी परिवारले लिइसकेको जनाइएको छ । यो कदम प्रशंसनीय छ तर त्यसका निम्ति सर्वप्रथम सरकारले व्यवस्थित बस्ती विकासको निम्ति भूउपयोगसम्बन्धी नीति र योजना बनाउनु पर्छ । त्यसपछि भूउपयोग नक्सा बनाएर भूवर्गीकरण गरी सोहीबमोजिम बस्ती स्थानान्तरण गर्नु पर्छ ।हाम्रो मुलुक बाढीपहिरो, भूकम्प जस्ता प्राकृतिक प्रकोपको उच्च जोखिममा छ । भिरालो जमिन, कमजोर धरातल आदिका कारण नदी किनारमा रहेका अधिकांश बस्ती प्राकृतिक प्रकोपका दृष्टिले जोखिममा छन् । प्राकृतिक प्रकोपका कारण बाटो, विद्यालय, बस्ती तथा जग्गा डुबानमा पर्ने, पुरिने, बगाएर लैजाने आदि क्षति हुने गरेको छ । जस अन्तर्गत एकातर्फ मृत्यु हुने, घाइते हुने, बेपत्ता हुने जस्ता मानवीय क्षति हुने गरेको पाइन्छ भने अर्कातर्फ पुलपुलेसा, सडक, विद्यालय, खानेपानी आदि भौतिक पूर्वाधारमा क्षति पुगेको पाइन्छ । जोखिमको पूर्वानुमान र सतर्कता नअपनाउँदा विपन्न जनताले सालबसाली यस्ता प्रकोपको सामना गर्नु परिरहेको छ । प्राकृतिक विपत्तिबाट प्रभावित व्यक्ति तथा परिवारको यस्तो विकराल परिस्थिति (आहत) का बेला आर्थिक तथा उपकरण सहयोगमार्फत राहत प्रदान गर्न र उद्धार कार्यमा यथाशीघ्र पहलकदमी लिन जरुरी देखिएको छ ।प्राकृतिक प्रकोपपीडित परिवारको अवस्था दयनीय छ । प्रकोपका कारण विस्थापित भएका कैयौँ परिवारको घर फर्कने परिस्थिति अझै बनेको छैन । उनीहरू विद्यालय र सार्वजनिक स्थानमा पाल टाँगेर जीवन गुजारा गरिरहेका छन् । तिनका लागि खाद्य सामग्री, लगाउने लत्ताकपडाको अभाव छ । आफन्त र इष्टमित्रको सहारामा बाँचिरहेका छन् । प्रकोपबाट प्रभावित परिवारका निम्ति सरकारी निकाय तथा रेडव्रmस र अन्य सहयोगी हातहाट केही राहतका सामग्री वितरण गरिएको र पुनस्र्थापनाको काम गरिएको भए पनि उनीहरू व्यवस्थित रूपले दिन बिताउन पाइरहेका छैनन् । ठाउँ ठाउँमा सडकलाई पहिरोले पुरेको र नदीले कटान गरी सडक अवरुद्ध भएको हुँदा अझै पनि आवागमनमा असुविधा भोगिरहनु परेको छ ।अहिलेसम्म क्षतिको यकिन र पूर्ण विवरण आइसकेको छैन । बाढीपहिरोले गरेको क्षतिको पहिचान र मूल्याङ्कन बृहत् रूपमा भएको छैन । प्रारम्भिक अनुमानकै आधारमा तथ्याङ्क सम्प्रेषित गरिएका छन् । हामीकहाँ २०८० असोज ११ र १२ गते आएको ३६ घण्टाको अविरल वर्षाले निकै मात्रामा जनधनको क्षति पु¥याएको छ । सरकारी तथ्याङ्क अनुसार भारी वर्षाले २३६ जनाको मृत्यु, १९ जना अझै बेपत्ता, १६५ जना घाइते, चार हजार ६६७ घर पूर्ण रूपमा क्षति, पाँच हजार ३१० घर आंशिक रूपमा क्षति, १० हजार ८०७ घरपरिवार विस्थापित र १६ हजार २४३ घरपरिवार प्रभावित भएको भन्ने जानकारी प्राप्त भएको छ । त्यसै गरी एक हजार ६१६ खानेपानी आयोजना, ९६ विद्यालय, ६६ स्वास्थ्य संस्था, ११ जलविद्युत् आयोजना, छ सिँचाइ आयोजना, १० राजमार्ग र ४४ झोलुङ्गे पुलमा क्षति पुगेको जानकारीमा आएको छ । बाढीपहिरोको प्रकोपबाट यस मनसुन अवधिमा २१ जिल्ला धेरै प्रभावित भएका छन् । जसमध्ये बागमती प्रदेशका धादिङ, काभ्रे, ललितपुर, काठमाडौँ, भक्तपुर, मकवानपुर जिल्लामा मानवीय क्षति बढी भएको छ । त्यस्तै कोशी, बागमती र गण्डकी प्रदेशमा मानवीय र भौतिक क्षति बढी भएको छ । क्षति विवरणलाई मूल्यमा रूपान्तरण गर्दा बाढीपहिरो र डुबानबाट खानेपानी संरचनामा तीन अर्ब ५५ करोड, सडक पूर्वाधारतर्फ दुई अर्ब ५२ करोड, ऊर्जातर्फ चार अर्ब, सिँचाइतर्फ दुई अर्ब र कृषि तथा पशुपन्छीतर्फ छ अर्ब रुपियाँ बराबरको क्षति भएको प्रारम्भिक अनुमान छ । यसै वर्ष यसअघिको वर्षाबाट सृजित विपत्तिका कारण ८३ जनाको मृत्यु भएको, ८५ घरधुरी बाढीबाट र ४३९ घरधुरी पहिरोबाट जोखिममा परी कुल तीन हजार परिवार प्रभावित भएको तथ्याङ्क प्रकाशमा आएको थियो । जसबाट १० करोड १८ लाख रुपियाँ बराबरको क्षति भएको अनुमान गरिएको छ । मनसुन दक्षिण हिन्द महासागरबाट सुरु हुन्छ । अरब सागर तथा बङ्गालको खाडीबाट आउने जलवायुयुक्त हावा मिसिएर वर्षा हुने गर्छ । वायुको न्यून चापीय रेखा सव्रिmय भएपछि वर्षा हुन्छ र दक्षिण पूर्वी वायु बिस्तारै नेपाल प्रवेश गरेसँगै नेपालमा वर्षा सुरु हुन्छ । जल तथा मौसम विज्ञान विभागले यस वर्षको मनसुन सिजन २०८१ जेठ १९ गते सुरु भई असोज १४ सम्म रहने र अघिल्ला वर्षभन्दा ३५–५५ प्रतिशतले बढी वर्षा हुने पूर्वानुमान गरेको थियो । जबकि सामान्यतया नेपालमा जेठ २८ देखि असोज ७ सम्मको अवधिलाई मनसुन अवधि मानिन्छ । नेपालमा वर्षभरि हुने वर्षाको ८० प्रतिशत वर्षा मनसुन अवधिमा हुने र हिउँदमा वर्षाको चार प्रतिशत तथा प्रिमनसुन सिजनमा १२ प्रतिशत पानी पर्ने बताइएको छ । २० प्रतिशतभन्दा कम वर्षा भएमा चरम सुक्खा अवस्था मानिन्छ । सामान्यतया ५० मिलिमिटरभन्दा बढी वर्षा भएमा त्यसलाई भारी वर्षा भएको मानिन्छ । नेपालमा यस वर्ष निकै लामो अवधिसम्म वायुमण्डलको तापव्रmममा वृद्धि भएको थियो । नेपाली आकाशमा वायु प्रणालीले अधिक चापीय क्षेत्र बनाएको थियो । यस वर्षको मनसुन अवधिमा देशका अधिकांश स्थानमा अधिकतम तापव्रmम सरदरभन्दा ३५–६५ प्रतिशतले बढी हुने सम्भावना रहेको मौसमविद्ले बताएका थिए । यसै सूचनालाई आधार मानेर यस वर्ष चरम मौसमी घटना हुने आकलन गरी राष्ट्रिय विपत् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणले पूर्वसतर्कता अपनाउन आवश्यक रहेको बताएको थियो । मौसमविद्ले बताए अनुसार नै मनसुन अवधि औसतभन्दा लम्बिँदै गएको र वर्षा पनि अस्वाभाविक किसिमले वृद्धि भएको छ । यसो हुनुलाई मौसमविद्ले जलवायु परिवर्तनको मुख्य कारण मानेका छन् ।सरकारले घटना घट्नुअगावै जोखिमयुक्त क्षेत्रको पहिचान गरी सम्भावित घटनाबाट हुने क्षतिको आकलन गर्नु पर्छ । एक अध्ययनले बस्ती बसिरहेका सिन्धुपाल्चोक, दोलखा, गोरखा, रामेछाप जस्ता जिल्लाका ७६ ठाउँ जोखिममा रहेको र तिनलाई स्थानान्तरण गर्न सुझाव दिएको थियो । त्यस्तो सुझाव दिए पनि अझैसम्म सारिएको छैन । नदी तटीय क्षेत्र र सो वरपरका सर्वसाधारणसामु बाढीपहिरो र डुबानबाट हुन सक्ने सम्भावित क्षतिप्रति सचेत एवं सतर्क रहन सरकारले आग्रह गरेको थियो । त्यसै गरी मनसुनसम्बन्धी आपत्कालीन योजना बनाएर सम्भावित जोखिम क्षेत्रमा उद्धारका उपकरण पु¥याएको, गोताखोर परिचालन गरेको, सशस्त्र प्रहरीलाई स्टान्डबाई राखिएको र उपकरण एवं जनशक्ति परिचालन गरिएको आदि कार्यको जानकारी गराइएको थियो । विपत्को घडीमा सरकारको उपस्थिति भएन, सरकार संवेदनशील र जिम्मेवार बनेन भन्ने गुनासा पीडित पक्षबाट नआएका होइनन् । सरकारसँग कति प्रतिशत जनता जोखिमयुक्त क्षेत्रमा बसोबास गर्छन् भन्ने कुराको यकिन तथ्याङ्क छैन । सुरक्षित आवास मानिएका कतिपय सहरी क्षेत्र पनि डुबानमा परे । यसो हुनुको प्रमुख कारण जोखिमको पूर्वानुमान र नियन्त्रण विषयमा स्पष्ट नीति र योजना नबनाउनु हो । विकासका काम र प्रव्रिmया पनि हाफाजाड्ली किसिमले अपनाइएका छन् । हामीकहाँ ग्रामीण क्षेत्रमा बिनाडिजाइन, बिनासर्भे, बिनाएलाइन्मेन्ट डोजरे इन्जिनियरिङको भरमा मनपरी किसिमले सडक निर्माण गरिएका छन् । वर्तमानको विपत्ति आउनुको प्रमुख कारण जथाभाबी किसिमले पूर्वाधार निर्माण गर्नु हो । सरकारले सर्वप्रथम देशभरका विपत्का घटनाको पूर्ण रूपमा पहिचान गरी त्यसको उचित व्यवस्थापन गर्नु पर्छ । नागरिक अझै पनि सुरक्षित बसोबासबाट वञ्चित रहेका छन् । सरकारले जग्गा किनेर बस्ती स्थानान्तरण गर्नका लागि प्रतिपरिवार तीन लाख रुपियाँ दिएको र सो सुविधा एक हजारभन्दा बढी परिवारले लिइसकेको जनाइएको छ । यो कदम प्रशंसनीय छ तर त्यसका निम्ति सर्वप्रथम सरकारले व्यवस्थित बस्ती विकासको निम्ति भूउपयोगसम्बन्धी नीति र योजना बनाउनु पर्छ । त्यसपछि भूउपयोग नक्सा बनाएर भूवर्गीकरण गरी सोहीबमोजिम बस्ती स्थानान्तरण गर्नु पर्छ ।बिचल्लीको अवस्थामा रहेका जनताको पुनस्र्थापना गरी राहत प्रदान गर्ने मुख्य दायित्व सरकारको नै हो । सुरक्षित किसिमले बसोबास गर्न पाउनु नागरिकको नैसर्गिक अधिकार हो । सरकारले हालैको प्रकोप प्रभावित जनताका लागि प्रतिपरिवार खाद्यान्नलगायतका सेवाका लागि २० हजार र अस्थायी बसोबासका निम्ति २५ हजारका दरले राहत सुविधा प्रदान गर्ने निर्णय गरेको छ तर त्यो सुविधा पर्याप्त छैन । सुरक्षित आवाससहितको जीवनयापनका लागि मनग्गे सहयोग गर्नु जरुरी छ र त्यो सहयोगले जनतालाई आहतका बेला राहत पुगेको अनुभूति हुने छ ।
नाम फेर्ने कि कार्यशैली
सङ्घीय निजामती सेवा ऐनको अभावमा प्रदेश र स्थानीय तह व्यवस्थापनमा विभिन्न अवरोध देखिएका छन् । यस ढिलाइले सङ्घीय एकाइले पाएको कानुन निर्माणको अधिकार क्षेत्रमा समेत समस्या थपेको छ
भ्रष्टाचारविरुद्ध अभियान
राज्यको प्रादुर्भाव भएदेखि नै भ्रष्टाचार कुनै न कुनै रूपमा हुँदै आएको छ । समाजमा भ्रष्टाचारको आन्तरिक प्रकृतिले ठुलो बोझ उत्पन्न गरेको छ । यसले राष्ट्रिय सदाचार प्रणालीलाई कायम राख्न दबाब र तनाव
बिपतपछिको देश र दसैँ
बाढीपहिरोको महामारीसँगसँगै नेपालीको घरआँगनमा दसैँ प्रवेश गरिसकेको छ । विपत्तिमा लतपतिएको देश अनि पर्वको उल्लास पनि सँगसँगै भयो । प्रकृतिको यो नियतिबाट सायदै मानव जाति अलग हुन सक्छ
रौनक हराएको दसैँ
यस वर्षको मुख्य चाड बडादसैँ बिस्तारै उत्सर्गमा छ । यसपालि नवमी र अष्टमी एकै दिन परेकाले भोलि अर्थात् असोज २६ गते विजयादशमी हो । नेपालीका लागि यो चाड सर्वाधिक लोकप्रिय पनि छ । असत्यमा
स्वार्थको द्वन्द्व
नैतिकता तथा निष्ठाको क्षयीकरणको परिणाम हो स्वार्थको द्वन्द्व । यसले भ्रष्टचारलाई थप संस्थागत गर्न मलजल गर्छ । व्यक्तिगत फाइदा र निहित स्वार्थ यसको केन्द्रमा हुन्छन् । यो विकास र सभ्यता निर्माण
यसपालिको दसैँ
दसैँ नजिक आउँदै गर्दा मन भारी भयो । बालापनको रमाइलो, घरभरि मान्छेको भिड, आमाबुवाको हातबाट टीका थाप्ने हर्ष अनि गाउँघरमा पिङ खेल्दै रमाउँदाको त्यो आनन्द कहाँ हो कहाँ थियो तर यस वर्ष दसैँको
चाडपर्व, सवारी हैरानी र दुर्घटना
आममान्यता अनुसार कुनै सवारीसाधनले अर्को वा सडकमा रहेका अन्य सजीव वा निर्जीव वस्तुलाई ठक्कर दिन्छ र त्यसबाट क्षति हुने, घाइते हुने र मृत्यु हुने तीन वटा अवस्थामध्ये कुनै एक वा बढी अवस्था सिर्जना हु
जनकेन्द्रित विकासका पक्ष
सबै प्रकारका विभेद अन्त्य गरी आर्थिक समानता, समृद्धि र सामाजिक न्याय सुनिश्चित गर्दै सहभागितामूलक सिद्धान्तका आधारमा समतामूलक समाजको निर्माण गर्ने सङ्कल्प नेपालको संविधानको प्रस्तावनामा
फूलपाती भित्र्याउनुको अर्थ
प्रत्येक वर्ष आश्विन शुक्ल प्रतिपदाबाट शारदीय नवरात्र प्रारम्भ हुन्छ । नवरात्रको पहिलो दिन (घटस्थापना) को जस्तै सप्तमी तिथिको अत्यधिक महत्त्व रहेको पाइन्छ । सप्तमी तिथिको दिन दसैँका लागि पूजा सामग्रीस्व
शान्ति र मुक्तिको पर्व विजयादशमी
जयन्ती मङ्गलाकाली भद्रकाली कपालिनी । दुर्गा क्षमा शिवा धात्री स्वाहा स्वधा नमोस्तुते ।। विजयादशमी अर्था
