टुँडिखेलमा फूलपातीको बढाइँ (प्रत्यक्ष प्रसारण)
दशैंको सातौं दिन आइतबार फूलपातीको बढाइँ टुँडिखेलमा विशेष समारोहबीच हुँदैछ।
बुढापाकासँगै हराउँदै छ पिङ चमच्चाको चलन
बागलुङको काठेखोला गाउँपालिका –२ भीमापोखराको बिटाचौतारो कुनै समय दशैं–तिहारमा पिङ्ग र चमच्चा खेल्ने गन्तव्य थियो । ठूला दुई वटा खिर्राको रुपमा तयार गर्ने चमच्चा र नजिकैै निर्माण हुने पिङ्ग खेल्न बच्चादेखि बुढापाकासम्मको भीड लाग्ने गथ्र्यो । त्यतिबेला पिङ चमच्चा हाल्ने पाको पुस्ता अधिकांशको स्वर्गारोहण भयो । युवा पुस्ता बुढेसकालमा पुगे ।
-original-thumb.jpg)
गोधुली साँझमा पिङ खेलेर रमाउँदै स्थानीय बालबालिका
अस्ताउन लागेको सूर्य । दिनभरको घाम डुब्न लाग्दाको क्षितिज । गोधुली साँझमा बालबालिका लिङ्गे पिङ खेल्दै रमाएका छन् । चचहुई गर्दै पिङ मच्चाउँदै आकाश छुन खोज्दाको निकै रमणीय महसुस भएको बालबालिकाको भनाइ छ ।
बासी र सडेगलेका खाना नखान स्वास्थ्य मन्त्रालयको आग्रह
स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयले चाडपर्वको बेलामा बासी,सडेगलेका र झिँगा भन्केका खानेकुरा नखान आग्रह गरेको छ । मन्त्रालय अन्तर्गत राष्ट्रिय स्वास्थ्य शिक्षा, सूचना तथा सञ्चार केन्द्रले सूचना निकाल्दै चाडपर्वको बेलामा बासी, सडेगलेका र झिँगा भन्केका खानेकुरा नखान आग्रह गरेको हो ।
सिकाली जात्राको हर्षोल्लास
ललितपुरको सबभन्दा पुरानो बस्तीमध्ये एक खोकनामा प्रत्येक वर्ष दशैँको समयमा सिकाली जात्रा (रुद्रायणी नाच) हर्षोल्लासका साथ मनाइन्छ । घटस्थापनादेखि नै सुरु हुने सिकाली जात्रा बडादशैँ नमनाएर खोकना सिकाली जात्रा मनाउने गर्छ । पञ्चमीको दिन मूल जात्राका रूपमा खट जात्रा गरिन्छ भने षष्ठीको दिनमा देवी देवताको नाच गरिन्छ ।
कालरात्रि देवीको पूजा आराधना गरिँदै
बडादसैँ अर्थात् नवरात्रको सातौँ दिन दसैँघर वा पूजा कोठामा नौ दुर्गामध्येकी सातौँ कालरात्रि देवीको विधिपूर्वक पूजा आराधना गरिँदै छ ।
![नवरात्रीको सातौँ दिन शक्ति पीठमा श्रद्धालुको भीड [फोटो फिचर]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/35419/conversions/Saktipith_Puja__15_-original-thumb.jpg)
नवरात्रीको सातौँ दिन शक्ति पीठमा श्रद्धालुको भीड [फोटो फिचर]
आज दसैँको सातौँ दिन अर्थात् फूलपाती भित्र्याउने दिनमा देशैभर फूलपाती भित्राइएको छ। नवरात्रीको सातौँ दिन अर्थात् सप्तमीलाई ‘फूलपाती’ भनिन्छ ।
उत्खननको पर्खाइमा गोटिहवा
कपिलवस्तु, असोज १५ गते । कपिलवस्तु जिल्लाको सदरमुकाम तौलिहवा बजारदेखि दक्षिण पश्चिमको चार किलोमिटर र कुदान अर्थात् निग्रोधरामबाट दुई किलोमिटर पश्चिम गोटिहवा गाउँको खुला र हरियालीको बिचमा रहेको छ अशोक स्तम्भ । जुन क्रकुच्छन्द बुद्धसँग सम्बन्धित रहेको छ ।सम्राट् अशोकको धर्मयात्रामा सर्वप्रथम सम्राट् अशोक बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीको दर्शन गर्न आएका थिए । आफ्नो पूर्वजहरूका बारेमा बुद्धद्वारा दिर्घनिकाय महापदान सुन्तमा देशना गरेको विषयलाई सम्झँदै कपिलवस्तु क्षेत्रमा रहेको कोणागमन बुद्धसँग सम्बन्धित निग्लिहवा र क्रकुच्छन्द बुद्धसँग सम्बन्धित गोटिहवामा पुगी आफ्नो श्रद्धा व्यक्त गरेका थिए ।आफ्नो सम्झना र उपस्थित जनाउन कोणागमन क्रकुच्छन्द बुद्धका बारेमा लोकले जानुन् भनी यही स्तम्भ र स्तुपा निर्माण गर्न लगाएका थिए ।गोटिहवाको अशोक स्तम्भको माथिल्लो भाग फुटेको देख्न नपाइए पनि व्होयनसांगले आफ्नो यात्राको क्रममा गोटिहवाको स्तम्भमा पनि अभिलेख देखेका थिए । यस स्तम्भ अभिलेखमा पनि निग्लिहवा स्तम्भको जस्तै भाषा रहेको अनुमान गर्न सकिन्छ ।गोटिहवाको स्तम्भको माथिल्लो भाग उपलब्ध नभई अभिलेख देख्नमा नआए तापनि दिव्यावदान साहित्यले सम्राट् अशोकको स्पष्ट उपस्थितिको बारेमा वर्णन गरेको छ । त्यसो त सम्राट् अशोकको कपिलवस्तु यात्रामा स्तम्भ र स्तुपाको निर्माण गरेको थियो भनी उल्लेख गरिएको छ ।पछिल्लो समयमा गरिएको उत्खननको क्रममा प्राप्त, मौर्यकालीन विषयवस्तुले उनको कार्यकालमा अन्य भौतिक संरचनाहरूको पनि निर्माण भएको भन्ने बुझिन्छ । निग्लिहवाको स्तम्भमा मौर्यको चित्र कुँदिएकाले अशोकपछि अन्य मौर्य राजाहरूको पनि यस क्षेत्रमा उपस्थिति भएको बुझिन्छ । यी सबै कुराले प्रस्ट के हुन्छ भने कपिलवस्तुको वास्तविक पहिचान स्थापित गर्ने कार्यमा सम्राट् अशोकको आगमन र योगदानले विशेष महत्त्व र भूमिका रहेको प्रस्ट बुझन सकिन्छ ।फाहियान कपिलवस्तु पुग्ने यात्रीमध्ये पनि एक थिए । फाहियानले आफ्नो यात्रा वर्णनका क्रममा उक्त स्थानलाई क्रकुच्छन्द बुद्धको जन्म तथा पितापुत्रको दर्शन र परिनिर्माण स्थानका रूपमा चित्रण गरेका छन् । फाहियानले यस स्थानमा प्रशस्त स्तुपाहरु देखेका थिए । फाहियानले पहिचान गरेका उक्त स्थानलाई अहिले गोटिहवा भने तापनि बुद्धवंशमा भने यस स्थानलाई क्षमावती नगर भनेर उल्लेख गरिएको छ ।अर्का चिनियाँ यात्री हवेन्सांग पनि एक थिए । उनले पनि कपिलवस्तु नगरको पचास ली दक्षिण क्रकुच्छन्द बुद्धको जन्म तथा पितापुत्रको दर्शन र परिनिर्वाण स्थलको रूपमा वर्णन गरेका छन्। । यात्राको क्रममा उनले त्यहाँ प्रशस्त बुद्धका अस्तुसहितका स्तुपाहरु देखेका थिए । स्तम्भको शीर्ष भागमा सिंहको मूर्तिसहित क्रकुच्छन्द बुद्धका बारेमा वर्णनहरू लेखिएको अभिलेखलाई पनि देखेका थिए ।जितारि मल्ल र रिपुमल्लले लुम्बिनीको दर्शन गरिसके पश्चात् कपिलवस्तुको गोटिहवा र निग्लिहवा आएर पूजा अर्चना गरी श्रद्धा व्यक्त गरेका थिए ।जितारि मल्लले झैँ रिपुमल्लले पनि आफ्नो उपस्थिति जनाउन अशोक स्तम्भमा ‘ओम मणि पद्मे हुँ रिपुमल्लस्प चीर जयन्तु १२३४ रिपुमल्ल सदा विजयी रहु नै’ वाक्य कुन्दन लगाएका थिए । हाल सो वाक्य गोटिहवा अशोक स्तम्भको बाँकी भागमा रहेको देखिँदैन। तथापि नेपालको इतिहास लेखन कार्यमा कपिलवस्तुको पहिचान र प्रामाणिकता स्थगित गर्नका लागि सामग्री र अभिलेखका वाक्यहरू आधार स्तम्भका रूपमा रहेको पाइन्छ ।हाल यहाँ रहेको अशोक स्तम्भ टुक्रिएको अवस्थामा छ । यस स्तम्भको के कति भाग जमिन मुनी रहेको छ, सो निर्क्योल हुनसकेको छैन । क्रकुच्छन्द बुद्ध, गौतम बुद्धभन्दा अघिका बुद्ध हुन । यस गोटिहवा गाउँमा विद्वानहरूले भने अनुसार यहाँ निकै नै स्तुपाहरु रहेका छन् । तसर्थ यस स्थलमा विस्तृत रूपमा पुरातात्त्विक उत्खनन भइनसकेको छ । तसर्थ यहाँ उत्खनन गर्न अति नै आवश्यक छ ।प्राचीन गोटिहवा ईटाको स्तुप, अशोक स्तम्भले तल्लो भागमा पोखरी रहेको छ र आधुनिक गाउँले घेरिएको छ । यो ठाउँमा सर्वप्रथम अन्वेषण सन् १८९० को दशकमा भएको थियो । सन् १८९८ मा स्तुपमा मेजर वाडेलव्दारा आंशिक उत्खनन गरिएको थियो । पहिलाका केही पुरातत्वविद्हरुले यो स्मारकले पूर्व क्रकुच्छन्दको जन्मस्थानलाई संकेत गर्दछ भनि विश्वास गरेका छन् ।यो स्तुपमा सन् १९९०को दशकमा ईटालीका पुरातत्वविद् जियोभानी भेरार्डिले पुनः उत्खनन गरी स्तुपको निर्माण २ तहमा भएको पहिचान गरेका थिए । आरम्भिक कालको स्तुपको नाप १९.५ मिटर ब्यास रहेको र धेरैजसोमा चिन्ह कुँदिएको आयाताकार र त्रिकोणात्मक इँटाव्दारा घट्दो क्रमको गोलाकाररूपमा निर्मित थियो । पछि स्तुप २१.५ मिटर ब्यासमा आयातकार ईटाहरुमात्र प्रयोग गरी विस्तार गरियो ।भेरार्डिले स्तुपको सर्वप्रथम निर्माणकर्ता श्रेय सम्राट अशोकलाई (ईसापूर्व तेस्रो शताब्दी) दिएको र ईसा पूर्व १०० देखि इ स ३०० को विचमा कुषाणकालमा स्तुपको विस्तार भएको उल्लेख गरेका छन् । उत्खनन स्तुप बन्नुभन्दा पूर्वदेखि नै यस ठाउँमा बसोबास रहेको तथ्य प्रकाशमा ल्याएको थियो ।कार्वन तिथि निर्धारणबाट यस स्थलको तिथि ईसा पूर्व ८०० आएको थियो र आरम्भिक उत्तरी कालापालिस गरिएका माटोको भाँडाका टुक्राहरुको प्राप्तिले यो ठाउँ लुम्बिनी गाउँ जतिकै ईसापूर्व १३०० कै समकालीन भएको सङ्केतसमेत प्राप्त भएको व्यहोरा गोटिहवामा राखिएको सूचना पाटीमा उल्लेख गरिएको छ ।
दशैंसँग जोडिएका संस्कृति लोप हुँदै गएकोमा चिन्ता
नुवाकोट उपभोक्ता हित संरक्षण मञ्च नुवाकोटका अध्यक्ष इन्द्रबहादुर पण्डित ३८ वर्ष अगाडिसम्म दुप्चेश्वर गाउँपालिका–७ शिखरवेसीमा बस्नुहुन्थ्यो । उहाँलाई दसैँको समयमा ब्याट्रीको कालोले घरको झ्याल ढोका सिगारेको सम्झना ताजै छ । रातो र कमेरो माटोले लिपेको घर गाजल लगाएकी महिला जस्तो लाग्थ्यो । थातथलो छाडेर सदरमुकाम झरेपछि त्यस्ता दृश्य हेर्ने रहरमा मात्रै सीमित बनेको छ ।
‘मामाघरको दशैँ सम्झिरहन्छु’
चलचित्र विकास बोर्डका अध्यक्ष तथा अभिनेता भुवन केसी यो वर्षको दशैँ काठमाडौँमै मनाउने तयारीमा हुनुहुन्छ । उहाँका अनुसार दशैँ भनेको परिवार, आफन्त जम्मा भएर टीका लगाउने, सबैसँग भेटघाट गर्ने चाड हो । बाल्यकालमा पिङ खेल्न र चङ्गा उडाउन निकै रमाइलो हुन्थ्यो तर अहिले पिङ र चङ्गा संस्कृति समाजबाट हराउँदै गएको उहाँ बताउनुहुन्छ । सानो छँदा दशैँमा नयाँ कपडा किनेको, कपडा मन परेन भने घरपरिवारसँग घुर्की लगाएको सधैँ याद आइरहने बताउने अभिनेता केसीसँग सम्झनामा दशैँ मन्थन गरेका छौँ ।
‘सखिया नाच’को रमझम सुरु
दशैँ पर्व सुरु भएसँगै पश्चिम नेपालका थारू गाउँबस्तीमा नाचिने ‘सखिया नाच’ बाँके र बर्दियाका थारूबहुल क्षेत्रमा सुरु भएको छ ।
कोही उडेर त कोही गुडेर
कोरोनाले थलिएका सामाजिक, सांस्कृतिक रीतिरिवाज तथा परम्परा पुनः बिस्तारै आफ्नो लयमा आउन थालेका छन् । स्वदेशमा होस् वा विदेशमा बसेका नेपालीले आफ्ना घरपरिवारसँग स्वतन्त्र र आनन्दले चाडबाड, मेला–पर्व तथा टीकाटालो गर्न नपाएको झन्डै चार वर्ष भयो । कोरोनाको डरले जो जता बसेको छ, त्यतै ज्यान जोगाउनुपर्ने बाध्यताले होला, यसअघिका चारवटा दशैँलगायत चाडपर्व खासै खुसी र आनन्दले मनाउन पाइएका थिएनन् तर यस पटक भने स्वदेश मात्र होइन, विदेशमा रहेका नेपाली दाजुभाइ दिदीबहिनीसमेत स्वदेश फर्केर घरपरिवारसँग टीकाटालो गर्ने, आशीर्वाद लिने–दिने योजना बनाइरहेका छन् ।
घुमघाममै रमाइलो
जीवन एक प्रकारले यात्रा हो । घुमन्ते, फिरन्ते जीवनशैलीबाटै मानिस उन्नत समाजमा आइपुगेको हो । त्यो गुण मानव समाजमा अहिले फरक ढङ्गले अघि बढिरहेको छ ।
दशैंमा टीका लगाउने थरी थरीका संस्कार
रै नेपालीले दशैँ मनाउँछन् । एकथरी रातो टीका लगाउँछन् अर्काथरी सेतो टीका लगाउँछन् । अर्काथरी निधारमा सामान्य टीका मात्रै लगाउँछौँ भन्छन् । एकथरी जमरा लगाउँछन्, अर्काथरी जमरा नलगाई मनाउँछन् । दशैँ मनाउँदा कसैले पशुबलि दिन्छन््, कसैले दिँदैनन् । त्यसैले दशैँमा विविधता छ । एउटै परिवेशमा एउटै जातजाति, एउटै वर्ण मात्रैको दशैँ हो भन्न खोज्यौँ भने दशैँको महानतामा असर पर्छ र खलबलिन पुग्छ ।
पिङ र चङ्गा उमङ्गको प्रतीक
दशैँ नजिकिन थालेको कुरा मौसमले जनाउ दिन्छ । बर्खाभरि मडारिएको कालो बादलका छिटपुट अंश पनि बिस्तारै हराउँछ । धर्ती उज्यालो अनि आकाश खुला हुन्छ । शरद् ऋतुको आगमनसँगै खेतबारीका डिलमा ढकमक्क सयपत्री फुल्छन् ।
आशीर्वाद दिन्न, ज्ञान दिन्छु : सत्यमोहन
शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशीले सधैँ परम्परा र पर्वको सम्मानमा दशैँ मनाउनु भयो । शताब्दीपुरुषले राजतन्त्र, प्रजातन्त्र र गणतन्त्रकालका दशैँ मनाउनु भयो । १०३ वर्ष पार गर्नुभएका उहाँ अघिल्ला वर्षमा जस्तै यसपालि पनि परिवारसँग सामान्य रूपमा दशैँ मनाउने तयारीमा हुनुहुन्छ । त्यसो त शताब्दीपुरुष जोशी दशैँमा टीका लगाउनु हुन्न । तर उहाँ यो चाडले फुर्सदमा ठूलाबडाको कुरा सुन्नुपर्ने सिकाएको बताउनु हुन्छ ।
-original-thumb.jpg)
कोरोना जितेपछि नेवार समुदायमा भैरव जात्रा (फोटो फिचर)
कोरोना महामारीले गर्दा लामो समयसम्म कपिलवस्तुका नेवार समुदायले आफ्ना परम्परागत संस्कृतिमा रमाउन पाएका थिएनन् । गत तीन वर्ष यता ठूला सांस्कृतिक समारोह गर्न नपाएका नेवार समुदाय यस पटक भैरव जात्रामा रमाएका छन् ।
प्राचीन हिङ्लोमा दशैंको पिङ स्थापना
बडादशैंमा पिङ खेल्न बैतडीका भगवती मन्दिर परिसरमा १४ औं शताब्दीतिर स्थापना गरिएको प्राचीन हिङलो शृङ््गार्ने काम सुरु भएको छ । ४० फिट लामो फलामको साङ्लोलाई सालको काठमा अड्याएर बनाएको प्राचीन पिङलाई हिङलो भन्ने गरिन्छ ।
कारागारमा पहिलोपल्ट मनौतीपछि नवाह
महोत्तरी र धनुषा जिल्लाको लागि रहेको एक मात्र जिल्ला कारागार महोत्तरीमा कैदीबन्दीहरुले नवाह शुरु गरेका छन् । कारागार भित्र रहेका कैदीबन्दीहरुले दशैंको अवसर पारेर घटस्थापनाको दिनदेखि नौ दिने रामनाम सर्कितन (नवाह) प्रारम्भ गरेको जलेश्वर कारागार प्रमुख रामचन्द्र साहले बताउनुभयो ।
कारागारमा पहिलोपल्ट मनौतीपछि नवाह
महोत्तरी र धनुषा जिल्लाको लागि रहेको एक मात्र जिल्ला कारागार महोत्तरीमा कैदीबन्दीहरुले नवाह शुरु गरेका छन् । कारागार भित्र रहेका कैदीबन्दीहरुले दशैंको अवसर पारेर घटस्थापनाको दिनदेखि नौ दिने रामनाम सर्कितन (नवाह) प्रारम्भ गरेको जलेश्वर कारागार प्रमुख रामचन्द्र साहले बताउनुभयो ।
कारागारमा पहिलोपल्ट मनौतीपछि नवाह
महोत्तरी र धनुषा जिल्लाको लागि रहेको एक मात्र जिल्ला कारागार महोत्तरीमा कैदीबन्दीहरुले नवाह शुरु गरेका छन् । कारागार भित्र रहेका कैदीबन्दीहरुले दशैंको अवसर पारेर घटस्थापनाको दिनदेखि नौ दिने रामनाम सर्कितन (नवाह) प्रारम्भ गरेको जलेश्वर कारागार प्रमुख रामचन्द्र साहले बताउनुभयो ।
कारागारमा पहिलोपल्ट मनौतीपछि नवाह
महोत्तरी र धनुषा जिल्लाको लागि रहेको एक मात्र जिल्ला कारागार महोत्तरीमा कैदीबन्दीहरुले नवाह शुरु गरेका छन् । कारागार भित्र रहेका कैदीबन्दीहरुले दशैंको अवसर पारेर घटस्थापनाको दिनदेखि नौ दिने रामनाम सर्कितन (नवाह) प्रारम्भ गरेको जलेश्वर कारागार प्रमुख रामचन्द्र साहले बताउनुभयो ।
भगवतीको मन्दिर पसिरमा २ सय वर्ष पुरानो ढुङ्गेधारा राखिने
धनकुटाको ऐहिाशिक निशान भगवतीको मन्दिर पसिरमा २ सय वर्ष पुरानो ढुङ्गेधारा राख्ने तयारी गरीएको छ ।
भगवतीको मन्दिर पसिरमा २ सय वर्ष पुरानो ढुङ्गेधारा राखिने
धनकुटाको ऐहिाशिक निशान भगवतीको मन्दिर पसिरमा २ सय वर्ष पुरानो ढुङ्गेधारा राख्ने तयारी गरीएको छ ।
भगवतीको मन्दिर पसिरमा २ सय वर्ष पुरानो ढुङ्गेधारा राखिने
धनकुटाको ऐहिाशिक निशान भगवतीको मन्दिर पसिरमा २ सय वर्ष पुरानो ढुङ्गेधारा राख्ने तयारी गरीएको छ ।
