फडिन्द्र अधिकारी
लेखनाथ, कात्तिक १६ गते । कास्कीको अन्नपूर्ण गाउँपालिकामा पर्ने खारापानीका सन्तोष गुरुङ अचेल सेती नदी धमिलो हुँदा झस्किनु हुन्छ । २०६९ वैशाखमा आएको सेती बाढीमा उहाँकी श्रीमतीसहित २८ जनाको ज्यान गएको थियो । ३० जना अझै बेपत्ता छन् । खारापानीका आठ घर र तातोपानी कुन्डको नामनिसान रहेन ।
खारापानी अहिले सुनसान छ । त्यहाँ बनेको स्मृति पार्क पनि झाडीले छोपिएको छ । पुनर्निर्माण गर्ने भनिए पनि ११ वर्षमा जग्गा सम्याउनेबाहेक केही भएको छैन । गुरुङ अहिले नजिकैको चिप्लेटी भन्ने ठाउँमा व्यापार गर्नुहुन्छ ।
२०७१ असोजमा मुस्ताङ, मनाङ, म्याग्दी र डोल्पाका हिमाली क्षेत्रमा आएको हुदहुद आँधीमा परी ४३ पदयात्रीले ज्यान गुमाएका थिए । गत साउन २८ गते पनि मुस्ताङको कागबेनीवासीका लागि कालो दिन बन्यो । कागखोलामा आएको बाढीले २९ वटा पक्की भवनसहित पुल बगायो र श्राद्धस्थल बगर बन्यो । गण्डकी क्षेत्रमा बारम्बार यस्ता विपत् देखिने गरेका छन् । पछिल्लो तीन दशकमा नेपालका एक तिहाइ हिमताल हराएका बताइन्छ ।
विश्वव्यापी तापक्रम वृद्धि र मौसममा भएको परिवर्तनका कारण गण्डकीमा खासगरी मुस्ताङको जनजीवन बढी प्रभावित भएको छ । यस्तो सङ्कटबारे हालसम्म न कुनै अध्ययन भएको छ न समाधानका लागि ठोस काम नै । मुस्ताङको समजोङ गाउँका १८ घर खानेपानी अभावले बसाइँ सरेका छन् । तल्लो मुस्ताङमा स्याउ खेतीमा रोग देखिन थालेको छ । स्याउ नै नफल्ने उपल्लो मुस्ताङमा स्याउ फल्न थालेको छ ।
जलवायु परिवर्तनका असर देखिन थालेको अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र आयोजना (एक्याप) का प्रमुख रवीन कडरिया बताउनुहुन्छ । हिउँ पर्ने मौसममा हिउँ नपर्ने, हम्मेसी पानी नपर्ने मुस्ताङमा भारी वर्षा हुन थालेको छ । मुस्ताङका प्रमुख जिल्ला अधिकारी जनकराज पन्त जलवायु परिवर्तनले अनेक समस्या निम्तिएको सुनाउनुहुन्छ ।
बेला बेलामा आउने विपत्का पीडितको उचित व्यवस्थापन हुन सकेको छैन भने विभिन्न तहका सरकारको प्राथमिकता पनि यो विषय पर्न सकेको छैन । अन्नपूर्ण आधार शिविर क्षेत्रका पर्यटन व्यवसायीको संस्था अन्नपूर्ण सेन्चुरी पर्यटन समिति अध्यक्ष ललित गुरुङ भूक्षय र कटान नियन्त्रण गर्न सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय सरकारको पटक पटक ध्यानाकर्षण गराए पनि केही सुनुवाइ नभएको गुनासो गर्नुहुन्छ ।
जलवायु परिवर्तनका कारण निम्तिने यस्तै विपत् र परिवर्तन नियाल्न संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिव एन्टेनियो गुटेर्रेस मङ्गलबार अन्नपूर्ण आधार शिविर पुग्नुभयो । हिमनदीको कटानले त्यहाँका छ होटल नै विस्थापित हुने अवस्थामा छन् । स्थानीयसँग महासचिव गुटेर्रेसले जलवायु सङ्कटको सामना गर्न सघाउने वाचा गर्नुभयो ।
हिमाल नेपालसहित भारत वर्षको नै जीवनको आधार (लाइफ लाइन) हो । महासचिव गुटेरेसले मङ्गलबार सङ्घीय संसद्को संयुक्त बैठकलाई सम्बोधन गर्दै भन्नुभएको थियो, “हिमाल लाइफ लाइन हो । यसलाई बर्बाद हुन दिनुुहुन्न । जलवायु सङ्कट भविष्यको मात्र समस्या होइन, आजकै समस्या हो ।” उहाँले नेपालमा जलवायु परिवर्तनमा आएका सङ्कट साक्षी आफू नै रहेको जनाउँदै यो समस्यालाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा उठाउने वाचा गर्नुभएको छ ।
जलवायु परिवर्तनबाट भविष्यमा अकल्पनीय सङ्कट आउने विज्ञहरू बताउँछन् । त्यसलाई कम गर्न र विकासोन्मुख देशहरूलाई अहिले देखिएका सङ्कटको सामना गर्न ठुलो धनराशि र चेतना अवश्यक पर्छ । महासचिव गुटेर्रेसले नेपाल जस्ता देशसँग राष्ट्रसङ्घ रहेको भन्दै जलवायु सङ्कटविरुद्धको अभियानमा सँगै उभिने प्रतीज्ञा गर्नुभएको छ । उहाँले सगरमाथा आधार शिविरसमेत पुगेर विश्वलाई सन्देश दिनुभएको छ– “एभरेस्ट बेस क्याम्प गएर यसको असर विश्वलाई देखाएँ । सङ्कट सामना गर्न ठुलो अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन जरुरी छ ।” महासचिव गुटेर्रेसले जलवायु परिवर्तन असरको सामना गर्न प्रतिवर्ष ५० करोड अमेरिकी डलर विकासोन्मुख देशहरूमा खर्च गर्न प्रस्ताव गर्नुभएको छ । उहाँकै शब्दमा ‘जलवायु न्याय’ गर्न विकसित देशहरूले यो क्षेत्रमा खर्च गर्नै पर्छ ।
