डा. शोभाकर पराजुली
डा. शोभाकर पराजुली
नेपालको शासन सत्ता कब्जा गरेर १०४ वर्षसम्म नेपाली नागरिकलाई ‘रैती’ बनाएको जहानियाँ राणा शासनविरुद्ध क्रान्तिको बिगुल समाउँदा महामानव बिपी कोइराला ३६ वर्षका तन्नेरी थिए । आफू जस्ता युवालाई उनले ‘तरुण’ भन्थे । नेपाली कांग्रेसमा पछि मात्रै गठन भएको बिपी परिकल्पनाको त्यही आयाम थियो । राणातन्त्र अन्त्य गर्ने क्रान्तिको नेतृत्व गरेर सफल भएपछि बिपी ३६ वर्षमै गृहमन्त्री बने ।
इतिहासका अझ अघिल्ला पाना पल्टाउने हो भने तन्नेरी वयहरू ज्यानमा खेल्दै गर्दा २० वर्षमै त्यो बेला पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल एकीकरण अभियान सुरु गरिसकेका थिए । नेपालमा राणा शासनविरुद्ध मात्रै होइन त्यो बेला विश्वका धेरै राष्ट्रमा बिपीकै उमेरका समकालीनले क्रान्ति अनि राष्ट्रको नेतृत्व गरिरहेका थिए । विश्वमा चलिरहेको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको लहरले धेरै ‘तरुण’हरूलाई नेता बनाएको थियो । राष्ट्र अनि सरकारको नेतृत्व गर्ने अवसर पनि दिलाएको थियो । छिमेकी पाकिस्तानमा ३५ वर्षीया बेनजिर भट्टो प्रधानमन्त्री नै भइसकेकी थिइन् ।
दक्षिण तथा पूर्वी एसियाका धेरै देशमा चलेको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनबाट धेरै त्यस्ता तन्नेरीहरू नेतृत्वमा थिए । राणापछि फेरि जनताबाट राजाले खोसेको प्रजातन्त्रका लागि क्रान्ति छेँडेका बिपीले २०३६ सालमा टुडिखेलमा भएको एउटा विशाल जनसभालाई सम्बोधन गर्दै युवापुस्तालाई आफूसँगै तुलना गर्दै सम्झिएका थिए । उनले त्यो बेला भनेका थिए ‘म भन्दा धेरै दुःख पाएका र यातना सहेका, त्याग गरेका, तपस्या गरेका हाम्रो मुलुकमा सयकडौँ यङ्मेन (युवा) हरू छन् । म त चिनिएको छु, अरूहरू त प्रजातन्त्रको जगमा त्यस्ता गडेका पत्थरहरू हुन्, जसलाई कसैले चिन्दैन । प्रजातन्त्रको त्यो मन्दिरका तल गडेका जगमा रहेका ढुङ्गा जस्ता कति सहिद भए, आजको उत्साहको दिनमा हामीहरूले तिनीहरूलाई सम्झिनु पर्छ, जसको त्याग र बलिदानबाट आज यस ठाउँमा म उभिएर तपाईंहरूसँग केही भन्न पाइरहेछु ।’
यही उद्गारबाट प्रस्ट हुन्छ बिपी गर्भसिद्धान्तको त्यो समाजवादका हरेक आत्मामा युवा हृदय धड्किन्थ्यो । ‘समाजवाद’ को ऐना हेर्न कांग्रेसको पङ्ख बनेर उडेका युवाले त्यो बेला प्रजातान्त्रिक लडाइँको आकाश थामेका थिए तर आज हामी देखिरहेका छौँ, युवापुस्ता राजनीतिबाट अलग छ । बालापनबाट किशोरवय हुँदै गर्दा हरेक युवाको सपना विश्वका सम्पन्न देशमा सयर गरिरहेको हुन्छ । यसको अर्थ हो हामीले युवा पुस्तालाई राजनीतिमा जोड्नसकेका छैनौँ । अर्थात् बिपी जस्ता दूरदर्शी नेतृत्वले परिकल्पना गरेको राष्ट्र निर्माणमा हामीले युवा कडीलाई जोड्न असफल भइसकेका छौँ ।
आजको युवा राजनीतिको ‘र’ पनि सुन्न चाहँदैनन् । राष्ट्र निर्माणका लागि युवाको यो हदसम्मको ‘नफरत’ अन्ततः देशकै भविष्यको अँध्यारो बाटो पनि हो । यसमा न आजको नेतृत्व चिन्तित छ न राष्ट्रको भविष्यप्रति युवा नै । भारतका पूर्वराष्ट्रपति तथा वैज्ञानिक र दर्शनशास्त्री एपी जे अब्दुल कलामले भनेका छन्, ‘युवाको हौसला, उनीहरूको कौशल अनि समर्पणबाटै देशको भविष्य निर्माण हुन्छ । आज हामी हाम्रा तन्नेरी जमातले धामधम देश छोडेको टुलुटुलु हेरेर बसिरहेका छौँ । अनि त्यसमै हामी रमाइरहेका छौँ । आज राजनीतिमा युवा छैन, देशको नेतृत्वमा युवा छैन अनि देशमै युवा छैन । युवा नजोडिएका नेतृत्व अनि नीतिहरूले देशको कस्तो भविष्य निर्माण गर्लान् यो आफैँमा चिन्तनीय र सोचनीय छ ।
नेपालको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने कुल जनसङ्ख्याको लगभग ४० प्रतिशत युवा छन् । संविधानले तोकिदिएको ‘युवा’ उमेर घेरालाई आधार मान्ने हो भने यो सङ्ख्या सिङ्गो देशका लागि भरपुर ऊर्जा हो । तर हाम्रा यी युवा आज कहाँ छन् ? विमानस्थलमा हरक्षण देखिने भिडमा युवाका सपना पनि त्यसै त्यसै उडिरहेका छन् । हामी भन्छौँ, युवा देशको भविष्य हो तर युवा भविष्य मात्रै होइन बरु वर्तमानको दर्पण पनि हो । आजको युवा काँधले उचाल्न सके मात्रै देश बन्न सक्छ । नेपाली राजनीतिक इतिहासमा भएका हरेक परिवर्तनका लडाइँहरू युवा काँधले नै थामेका थिए । अग्रमोर्चामा शासकविरुद्ध ज्यानको बाजी थापेका उनै युवा जोसका कारण देशमा प्रजातन्त्र आयो । लोकतन्त्र र गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा त्यस्ता धेरै युवाको रगत र बलिदानले हाम्रो पुस्ता सिञ्चित भएको छ । २०५२ सालमा माओवादीले सुरु गरेको सशस्त्र युद्धमा सयौँ युवाले बलिदान दिए । त्योभन्दा अघि जाँदा २००७ सालको आन्दोलन होस् वा त्यसपछि पञ्चायतविरुद्ध ३० वर्ष लडाइँ वा २०५९ पछि राजा ज्ञानेन्द्र शासनविरुद्ध सडकमा ओर्लिएका युवा । यी सबका सपनाको मूल्य त हामीले चुकाउन सक्दैनौँ । कम्तीमा बलिदानी ती युवाका सपनाखातिर शासनसत्तामा बसिसकेपछि हामीले सोच्नुपर्ने थियो– त्यो बलिदानको बदला उनीहरूले के पाए ? अनि राष्ट्रले के पायो ?
राजनीतिले परिणाम दिन नसकेकाले त्यही निराशाका कारण युवा देश छोड्न मात्रै बाध्य छैनन् बरु राजनीतिप्रति नै यति वितृष्णा भरिइसकेको छ कि आजको युवापुस्ता राजनीतिका कुरासमेत सुन्न चाहन्न । परिवर्तनको त्यो बेजोड युवापुस्तालाई हामीले सत्ता चुम्ने भ¥याङ मात्रै बनायौँ । उनीहरूको त्याग, बलिदान र सपनालाई हामीले त्यसपछि स्वाट्टै छोडिदियौँ । आज अनि भोलिका लागि तयार हुँदै गरेको पुस्तालाई राजनीतिमा आकर्षित गर्नका लागि कुनै पनि राजनीतिक दलसँग त्यस्तो कुनै नीति छैनन् ।
विश्वका कतिपय देशमा हे¥यौँ भने धेरै त्यस्ता राष्ट्र समृद्धिको आकाशमा उडिरहेका छन्, जहाँ युवापुस्ताले राष्ट्रको नेतृत्व गरिरहेको छ । नीति निर्माण तहमा युवा वर्गलाई सुनिश्चित गर्नका लागि नेपालमा पनि २०७२ सालमा राष्ट्रिय युवा परिषद् गठन भएको छ तर त्यो पनि कर्मकाण्डी मात्रै भयो । युवाका लागि चाहिने नीति निर्माणको तहमा यो पुस्ता होइन उही प्राचीन पुस्ता नै छ । त्यसले न युवाको भावना बुझ्छ न त त्यस अनुसार नीतिनिर्माण गर्छ । यसका लागि तर्जुमा गरिएका लक्ष्य र उद्देश्यले राज्यका हरेक क्षेत्रमा युवापुस्ताको नेतृत्वदायी र परिणाममुखी सहभागिता सुनिश्चित गर्नु नै हो ।
खास गरी राष्ट्रिय रूपमा तयार पारिएका युवा नीतिमा निम्न विषय उल्लेख छन्–
– देश निर्माण तथा राष्ट्रिय विकासमा युवा वर्गको भूमिका र सम्भाव्यताको विकास र विस्तार गर्ने,
– युवालाई राष्ट्र एवं राष्ट्रियता, नागरिक तथा शासन प्रणालीप्रति प्रतिबद्ध र समर्पित बनाउँदै उत्तरदायी तथा जवाफदेही बनाउने,
– युवा वर्गमा सिर्जनशीलता, उद्यमशीलताको विकास गर्दै उनीहरूमा रहेको क्षमताको उजागर गर्ने,
– नैतिक, सुसंस्कृत, सिर्जनशील तथा व्यावसायिक रूपमा दक्ष युवा तयार पार्ने,
– राष्ट्रका राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक क्षेत्रका सबै तहका नीति निर्माण, निर्णय एवं कार्यान्वयन प्रक्रियामा सहभागी गराउने,
– लैङ्गिक संवेदनशीलतामा आधारित अर्थपूर्ण संलग्नताका माध्यमबाट नेतृत्व क्षमता विकास गरी युवालाई राष्ट्रिय विकासको संवाहक शक्तिका रूपमा स्थापित गर्ने,
– आफ्नो पहिचान स्थापित गर्ने संवेदनशील अवस्थामा रहेका युवाको शिक्षा, रोजगारी, वृत्ति विकासलगायतका वैयक्तिक एवं सामाजिक विकासमा सघाउने,
– शिक्षा आर्जनका क्रममा रहेका समाजमा प्राथमिकता तथा विशेष प्राथमिकताको समूहमा रहेका युवालाई सकारात्मक विभेदका माध्यमबाट सशक्त गरी विकासको मूल प्रवाहमा ल्याउने ।
आज हाम्रा यी नीतिविपरीत युवाशक्ति विदेशतिर पलायन भइरहेका छन् । त्यसलाई रोक्नका लागि हामीले कुनै नीति कार्यान्वयन गरिरहेका छैनौँ । बरु सस्तो लोकप्रियताका लागि युवालाई बिदेसिन प्रेरित गरिरहेका छौँ । यसले देशमा केही पैसा भित्रिएला, केही परिवारको आर्थिक अवस्था अलिमाथि उठ्ला तर देशको समग्र भविष्य के
हुन्छ ? हाम्रा खेतबारी बाझै छोडेर आज युवा धमाधाम देश छोडिरहेका छन् । गाउँमा मलामीसमेत पाइन छोडिसके । यस्तो दयनीय अवस्था कसरी आयो ? यसमा राजनीतिक दलहरूले गम्भीर भएर सोच्नुपर्ने भइसकेको छ । परिवर्तनका लागि युवाशक्तिको त्यो निर्भिक ज्वाला प्रयोग भयो आज त्यो परिवर्तन संस्थागत गर्नका लागि पनि युवाशक्तिको जरुरी छ ।
राज्यका हरेक नीति, निर्माण र निर्णायक भूमिकामा युवाको सहभागिता सुनिश्चित नभएसम्म हामीले हाम्रा परिवर्तन संस्थागत गर्न सक्दैनौँ । आफ्नो जवानीका सारा सपना लुटाएर परिवर्तनका लागि बलिदान दिने तमाम युवाका ती सपनासँग खेलबाड गरिरहने छुट अब नराखौँ । लोकतन्त्रको विकल्प अझ उन्नत र समृद्ध लोकतन्त्र नै हो । अनि त्यसको सबैभन्दा सुन्दरता भनेको युवा नै हो । जसले त्यो तन्नेरी काँधमा राष्ट्रको भविष्यको गह्रुँगो जिम्मेवारी पनि सजिलै बोक्न सक्छ ।
