शङ्कर केसी
शारदा (सल्यान), भदौ १५ गते । शारदा नगरपालिका वडा नम्बर ९ नयाँ बस्तीका कृषक जीवराज बाेहराले लामो समयदेखि व्यावसायिक टिमुर खेती गर्दै आउनुभएको छ ।
उच्च मूल्यका कृषिजन्य बालीहरुको खेतिप्रति आकर्षित हुनुभएका उहाँले बाँझो जमिनमा करिब १०–१५ वर्षअघि दाँते ओखरका बिरुवा रोप्नुभयो । अहिले तिनै ओखरका बोटले जीवराजको घरपरिवारलाई आम्दानी दिनथालेका छन् । उहाँको पहलले शारदा नगरपालिकाको विभिन्न क्षेत्रलाई ओखर खेतीको नयाँ ठाउँको रूपमा परिचित गराउँदैछ ।
कृषक जीवराजले करिब १५० बिरुवा रोप्नुभएकोमा अहिले १५ वटा बोटले फल दिन थालेका छन् । एउटा ठूलो बोटबाट मात्र वार्षिक चार हजार दाना ओखर उत्पादन हुनेगरेको उहाँको भनाइ रहेको छ । “उत्पादन भएको दाँते जातको ओखरप्रति दाना १० रुपियाँको दरमा बिक्री भइरहेको छ, एउटा ठूलो बोटबाट चार हजारसम्म दाना फल्ने गर्दछन्” उहाँले भन्नुभयो ।
हाल केही बोटबाट मात्र उत्पादन भएको र करिब १ लाख रुपियाँसम्म आम्दानी हुने अनुमान उहाँको छ । “बाँकी बोटहरूले पनि उत्पादन दिन थालेपछि आगामी वर्षमा आम्दानी झनै बढ्दै जानेछ” जिवराजले भन्नुभयो ।
ओखर र टिमुर विक्रीबाट मात्र उहाँले वार्षिक पाँचलाख रुपियाँसम्म आम्दानी गर्दै आउनुभएको छ । नयाँ गाउँक्षेत्र विगत लामो समयदेखि टिमुर उत्पादनका लागि चिनिँदैआएको छ । जीवराजको पनि करिब तीनसय टिमुरका बोटले उत्पादन दिइरहेका छन् ।
उहाँले भन्नुभयो, “मैले हरेक वर्ष करिब ६ क्विन्टलसम्म टिमुर विक्री गर्ने गरेको छु । टिमुरसँगै ओखर खेतीलाई पनि विस्तार गर्दै लैजाने सोँच बनाएको छु ।” शारदा नगरपालिकाले पनि यस क्षेत्रमा पहाडी काष्ठफल खेतीलाई प्राथमिकता दिँदै नाफा कार्यक्रम सुरु गरेको जनाएको छ ।
नगरप्रमुख प्रकाश भण्डारीका अनुसार वडा नम्बर ९ मा केही समयपछि हजारौंको सङ्ख्यामा ओखरका बिरुवा वितरण गर्ने योजना छ । यससँगै अन्य वडामा पनि फलफूलका बिरुवा वितरण गरेर कृषिलाई आधुनिक र व्यावसायिक रुपमा अगाडि बढाउने नगरपालिकाको लक्ष्य रहेको उहाँले बताउनुभयो ।
जिल्लाका अन्य भागहरूमा पनि किसानहरुको आफ्नै पहल तथा सरकारी निकाय र अन्य कार्यक्रमहरुको माध्यमबाट ओखर खेतीलाई विस्तारको प्रयास भइरहेको छ । पारिस्थितिकीय प्रणालीमा आधारित अनुकूलन कार्यक्रम अन्तर्गत दुई वर्ष अघिमात्र बनगाड कुपिण्डे नगरपालिकाको वडा ६ मा ५५ घरधुरीले एक हजार १०० वटा ओखरका बिरुवा रोपेका थिए । बजारमा माग बढ्दै गएकाले किसानहरू नगदे बालीतर्फ हुँदैगएका छन् ।
डिभिजन वन कार्यालय सल्यानले किसानले ओखरका बिरुवा माग गरेमा उपलब्ध गराउने जनाएको छ । कार्यालयका सूचना अधिकारी ललितजङ्ग खड्काले भन्नुभयो, “ठ्याक्कै ओखर खेतीकै लागि भनेर हाम्रोमा कार्यक्रम आएको छैन ।
तर जडीबुटी प्रवर्धन तथा कृषि वन प्रवर्धन कार्यक्रम छन् । आवेदन मागेको समयभित्र ओखरका बिरुवा पनि किसानबाट माग भएमा अनुदानमा उपलब्ध गराउँछौँ ।”
व्यावसायिक खेतीमा लागेका किसानहरुले युवापुस्तालाई सम्भव भएसम्म आफ्नै देशको भूमिमा पसिना बगाउन र श्रमको सम्मान गर्दै कृषिमा आत्मनिर्भर बन्नुपर्ने सुझाव दिने गरेका छन् । ओखर र टिमुर खेतीबाट सफलता पाइरहेका कृषक जीवराजले विदेश जानुको सट्टा गाउँघरमै बसेर मिहिनेत गर्दा सम्मानजनक जीवनयापन गर्न सकिने बताउनुभयो ।
कृषकहरुले सही समयमा सही बाली छनोट गर्न सकेमा आम्दानीको नयाँ अवसर सिर्जना गर्न सकिन्छ । यसमा स्थानीय सरकारहरुले विशेष योजनासाथ कृषिविज्ञ तथा कृषि प्राविधिकलाई उपयोग गर्न आवश्यक छ । टिमुर र ओखरजस्ता बाली उच्च मूल्यको उत्पादन भएकाले यसले ग्रामीण क्षेत्रमा बसोबास गर्ने किसानको जीवनस्तरमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउने सम्भावना बलियो छ ।
