आँकडामा विकास परिदृश्य
छ वटा प्रदेशका अर्थमन्त्रीले असार १ गते आ–आफ्नो प्रदेश सभामा र कोशी प्रदेशले जेठ ३२ गते नै अध्यादेशमार्फत आर्थिक वर्ष २०८०/८१ का लागि कुल दुई खर्ब ७७ अर्ब ६१ करोड ९६ लाख रुपियाँको बजेट प्रस्तुत गरेका छन् । छ वटा प्रदेशमा बजेट घटेर आए पनि कर्णाली प्रदेशमा भने सामान्य बढेको छ । सङ्घीय सरकारले जेठ १५ गते प्रस्तुत गरेको सङ्घीय बजेटमा पनि प्रदेश र स्थानीय तहमा वित्तीय हस्तान्तरण तर्फ नै चार खर्ब आठ करोड विनियोजन गरिएको छ ।
भ्रष्टाचारमाथि चोटिलो प्रहार
मुलुक ठुलाठुला भ्रष्टाचारका काण्डबाट जकडिँदै आएको छ । सरकारले गरेको एउटा पछिल्लो साहसिक कदमले भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा बल मात्र पुगेको छैन नयाँ नेपाल निर्माणको आशासमेत पलाएको छ । ‘घुस लिने र दिने दुवै जना भ्रष्टाचारी’ भन्ने देशमा सरकारको आँट, साहस र लगनशीलतासहितको कमाण्डले भ्रष्टाचारीको अखडा प्रहार भएको छ । नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरण र सोविरुद्ध सरकारी कदमसहित सर्वाेच्च अदालतले दिएको आदेशले भ्रष्टाचारमुक्त नेपाल बन्ने दिशामा रहेको स्पष्ट देख्न सकिन्छ ।
स्थानीय रूपान्तरणमा पूर्वाधार
नयाँ आर्थिक वर्षका निम्ति आएको बजेटको विधायिका छलफल चलिरहेको छ । संवैधानिक प्रावधान अनुसार गत जेठ १५ गते अर्थमन्त्री डा. प्रकाशशरण महतले आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को बजेट प्रस्तुत गर्नु भएपछि त्यसपछिको देशीय बहस बजेटकै सेरोफेरोमा छ । संवैधानिक व्यवस्था अनुसार नै सातै प्रदेशमा समेत बजेट प्रस्तुत भइसकेको छ । कोशी प्रदेशले अघिल्लो दिन नै अध्यादेशमार्फत बजेत ल्यायो भने बाँकी छ प्रदेशले असार १ गते प्रदेश सभामा बजेट प्रस्तुत गरेका
नागरिकमैत्री ‘नेपाल प्रहरी’
साक्षीले अदालतमा सत्य नबक्न पनि सक्छन्, तर प्रविधिले जहिले पनि, जहाँ पनि सत्य नै र सही समयमै घटना भएको, घटनामा संलग्न व्यक्ति तथा साधनको बारेमा समेत जानकारी दिने गर्छ । पीडितलाई न्याय र पीडकलाई सजाय दिलाउने पुनित कार्यमा अग्रपङ्तिमा अहोरात्र खटिने नेपाल प्रहरी सङ्गठनमा कार्यरत अनुसन्धान अधिकृतलाई समय–समयमा पीडितलाई न्याय दिलाउन नसकिने पो हो कि, पीडक छुट्ने पो हो कि र निरपराध व्यक्ति दोषी करार हुने पो हो कि भन्ने त्रासले सदैव सताइरहेको हुन्छ ।
संविधान बलियो बनाउने संयन्त्र
संसारमा धेरै जसो मुलुकमा राजनीतिक परिवर्तनपूर्व शान्तिपूर्ण वा सशस्त्र सङ्घर्ष भएको हुन्छ । यही सङ्घर्षबाट राजनीतिक परिवर्तन भएका छन् । बिनारक्तपात राजनीतिक सत्ता परिवर्तन भएको न्यून सङ्ख्यामा मात्र पाइन्छ । नेपालमा मल्लकालीन, शाहकालीन, राणाकालीन सत्ता परिवर्तनमा पनि रक्तपात भएको इतिहास पाइन्छ । भारतमा पनि सत्ता परिवर्तनका निम्ति ठुलो रक्तपात भएको देखिन्छ । चीनमा पनि सशस्त्र युद्ध नै भएको पाइन्छ । रसियन क्रान्ति, फ्रान्सेली क्रान्ति, बेलायती क्रान्ति, युरोपमा भए
बालश्रममुक्त समाजको परिकल्पना
बालश्रम भनेको त्यस्तो श्रम हो, जसले बालबालिकाको शिक्षा पाउने अधिकार कुण्ठित गर्छ । बालश्रम बालबालिकाले गर्ने शारीरिक श्रमसँग सम्बन्धित छ । बालश्रमिकको रूपमा काम गर्ने बालबालिका समग्रमा अशिक्षित, पिछडिएको वर्ग, दुर्गम क्षेत्र, तथा गरिब परिवारका हुन्छन् । बालश्रमले बालबालिकालाई उनीहरूको भविष्य राम्रो बनाउन अपरिहार्य शिक्षाबाट वञ्चित गराउँछ । उनीहरूको खेल्ने, कुद्ने, रमाउने, फव्रिmने र फुल्ने सपनाबाट वञ्चित गराउँछ । आमा बुवाको न्यानो काख अनि प्रेम र स्नेहशील छहारीबाट टाढा बनाउँछ ।
स्थानीय पाठ्यक्रमको स्वरूप
राज्यले विद्यालय शिक्षालाई स्थानीय तह अन्तर्गत रहने व्यवस्था गरेको छ । शिक्षाको नयाँ संरचना अन्तर्गत कक्षा ८ सम्मको शिक्षालाई आधारभूत शिक्षा भनिएको छ भने कक्षा ९ देखि १२ सम्मलाई विद्यालय शिक्षा । यसको साथै १ देखि ८ कक्षासम्मको १०० पूर्णाङ्कको पाठ्यपुस्तक निर्माण गरी पठनपाठन गर्न पाउने अधिकार पनि स्थानीय तहलाई हस्तान्तरण गरिएको छ । स्थानीय तहमा पाठ्यक्रम निर्माण गर्दा के कस्ता विषय वस्तु छनोट गर्ने भन्ने विषयमा अध्ययन, अनुसन्धान, विचा
विपत् न्यूनीकरणको पूर्वतयारी
विश्वका हरेक भागको समग्र भूगोलमै विभिन्न प्राकृतिक प्रकोपको सम्भाव्य जोखिम छ । मानवीय क्रियाकलाप, प्राकृतिक सम्पदाको अविवेकी दोहन, जलवायु परिवर्तन आदिले प्राकृतिक प्रकोपको जोखिम बढाएको सर्वविदितै छ । प्राकृतिक प्रकोप न्यूनीकरण गर्न पूर्वतयारी तथा सतर्कता अपनाउन जरुरी छ । नेपालको राजधानी काठमाडौँ उपत्यका, तराई क्षेत्र तथा पहाडी भू–भाग प्राकृतिक प्रकोप व्यवस्थापनका दृष्टिले संवेदनशील क्षेत्र मानिन्छ । घना आवादी बढ्दै जानु, कमजोर किसिमले आधारभूत संरचना निर्माण हुनु, जाडोयाममा शीतलहर र आगलागी, वर्षायाममा चारैतिर ठुलो बाढीपहिरोका समस्याका कारण यहाँको प्रकोप सङ्कटापन्नता तथा जोखिमको
तपाईंको पहाड घर कहाँ हो?
गएको साल पुस २३ गते कवि भूपाल राईको एक दैनिकमा ‘तपाईंको पहाड घर कहाँ हो?’ शीर्षकमा एउटा लामो आलेख प्रकाशित भएका थियो । शीर्षकले हामी पहाडमा पुख्र्यौली थातथलो भएकाबिच भेटघाट वा चिनजान हुँदा सोधिने वा जानकारी लिने यो आमवाक्य हो । जसरी उपत्यकाका रैथाने समय अनुसार तपाईंले चिया खानु भयो, खाजा खानु भयो, खाना खानु भयो ? भनेर अनायस सोध्ने गर्छन् । यो वाक्य त्यस्तै एउटा परिचय गर्ने अनौपचारिक कुराकानीको प्रस्थान वाक्य हो । पचासको दशकतिर लेखिएको राईकै कविता ‘दाजै