तीन तह आकाशको काव्य स्वरूप
कति नाङ्गो हुन्थ्यो धरतीसिरानीमा एउटा आकाश पनि नहुँदो हो त ?माथिको कविता कवि आर मानन्धरको कविता कृति ‘कवितामा आकाश’मा सङ्ग्रहित रचना हो । चिन्तन र दर्शनको अमृत घोलेर कवितामार्फत् पाठकमाझ पस्कने कवि आर मानन्धरको लेखन शैली प्रचलित अन्य कविहरूको भन्दा केही पृथक् छ । दोस्रो खण्ड : आकाश–काव्यकवि आर. मानन्धरको कृति ‘कवितामा आकाश’ तीन खण्डमा निर्मित काव्य घर हो । जसलाई तीन तलाको काव्य घर भन्न सकिन्छ । हेरौँ पहिलो तलाको काव्याकाश, ‘प्रार्थना’ शीर्षकको कवितांशबाट : हे आकाश !तिमी मलाई आफूजस्तैअनन्त हुन सिकाइदेऊआफूजस्तै व्याप्तिन सिकाइदेऊ ।पहिलो खण्ड, अर्थात् कविता खण्डमा ४९ वटा कविताहरू छन् । लघुतम आकारमा लेखिएका ती कविताको भाव पक्षको लम्बाइ र चौडाइ भने विराट छ । उदाहरणार्थ एउटा कविता प्रस्तुत छ :फैलिएर होइनआकाश विशाल भएकोहो त त्योअनन्त गहिरिएर । दोस्रो खण्ड : चिन्तन–काव्यदोस्रो खण्ड ‘चिन्तन’मा ३६ वटा छोटा रचना समावेश छन् । चिन्तनको आफ्नै छुट्टै साहित्यिक विधा पाइँदैन । तर कवितात्मक शैलीमै लेखिएका यस खण्डका रचनामा कविले जीवन, समाज र भोगाइका यथार्थलाई चेतनाभित्रको संचेतना प्रवाह गरेका छन् । त्यसैले, लेखकले कविता नभने पनि ती काव्य नै हुन्– ‘चिन्तन–काव्य’ ! ‘गद्यमा कविता’ (प्रोज पोइम) शैलीमा जीवनका गम्भीर विषयहरू खोतल्न सफल छन् कवि मानन्धर ।हेरौँ चिन्तन खण्डमा समावेश ‘धारणा’ शीर्षकको एक चिन्तनशील कविता । राम्रो के हो ? थाहा छैन मलाई ।नराम्रो के हो ? त्यो पनि थाहा छैन मलाई ।अरूले भनेपछि मात्रै थाहा पाउँछु म – राम्रो र नराम्रो ।अरूसित बुझ्दैबुझ्दैकालान्तरमा म राम्रो –नराम्रो राम्ररी खुट्याउन सक्ने भएँ ।राम्रो–नराम्रो भन्न जान्ने भएँ ।तर त्यस बेलासम्म मैले हेर्नै बिर्सिसकेको रहेछु !तेस्रो खण्ड : दर्शन–काव्यकृतिको तेस्रो खण्ड ‘दर्शन’मा ३६ शीर्षकमा लेखिएका कवितात्मक रचना छन् । ती रचनाहरू विषयमा दर्शन र शैलीमा कविताले ओतप्रोत छन् । त्यसैले दर्शन खण्डका रचनालाई मजाले ‘दर्शन–काव्य’ भन्न सकिन्छ ।आर मानन्धरका कवितामा सम्यक दृष्टि छ । एउटै कृतिमा उनले तीन फरक शैली र संरचनामा कविता पस्केका छन् । पाठकहरूले पहिलो खण्डमा कविताको सतह टेक्दै बिस्तारै चिन्तन काव्यको भ¥याङ उक्लदैँ दर्शन काव्यमा प्रवेश गर्दा काव्यात्मक रसानुभूति मात्र गर्ने छैनन्, मानव हुनुको सूक्ष्म गम्भीरता र विराट सम्भावना पनि ठम्याउने छन् । मानौं, समथर जमीनबाट विस्तारै उक्लँदै उक्लँदै डाँडा र पहाड हुँदै स्वर्गीय आनन्द र अनुभूति दिने हिमालको चुचुरोमा पुगेसरि ‘कवितामा आकाश’ काव्य कृतिले । कवि मानन्धरले कवितामा कतै पनि शब्द थुपारेका छैनन्, बरु थोरैभन्दा थोरै शब्दमा धेरैभन्दा धेरै कविता थुपारेका छन् । निचोडमा भन्दा यस कृतिमा कवि आर मानन्धरले आफ्नो काव्य शिल्पमार्फत पाठकको लागि तीन तहको आकाश उघारेका छन् । कृति : कवितामा आकाशविधा : कविताकवि : आर. मानन्धरप्रकाशक : मञ्जरी प्रकाशनप्रकाशन : २०७८पृष्ठ : १३६मूल्य : २५०–
खरेलको ‘पुरुष’ उपन्यास बजारमा
नयाँ वर्ष २०८० को अवसरमा उपन्यासकार कल्पना खरेलले आफ्नो नवीनतम कृति ‘पुरुष’ उपन्यास बजारमा ल्याउनुभएको छ। उहाँले यस उपन्यासमार्फत पुरुषको अन्तर्भावनाको आवाज मुखरित गरेको बताउनुभयो। उपन्यासकार खरेलले उपन्यासमा नारी मात्र पीडित छैनन्, पुरुष पनि पीडित छन् भन्ने भाव व्यक्त भएको बताउनुभयो। उपन्यासमा पुरुषभित्रको सकसलाई भित्रैसम्म पसेर सूक्ष्म अन्तर्दृष्टि लगाएर विषयवस्तु उनिएको लेखक खरेलको भनाइ छ। उहाँले पुरुष उपन्यास घर–घरको कथा भएको पनि बताउनुभयो। महिलाद्वारा मनोविज्ञानमा आधारित भएर लेखिएको उपन्यासमा ‘मर्द’को खोलभित्र लुकेका अनेकौँ कुण्ठा उद्घाटन गरिएको छ।
‘नथाकेको घाउ’ कृतिको लोकार्पण र ‘अमर सूक्तिसुधा’ को परिचर्चा
साहित्य सन्ध्याको ४३९ औँ विशेष शृङ्खला आज शनिबार सम्पन्न भएको छ । पदमोदय मावि रामशाहपथ काठमाडौँमा आयोजना गरिएको विक्रम संवत् परिचर्चा, नथाकेको घाउ कथासङ्ग्रहको लोकार्पण तथा ‘अमर सूक्तिसुधा’ कृतिको परिचर्चा गरिएको छ ।
छुट्टै स्वादका कविता
समकालीन कविता लेखनमा आफ्नै विशेषता बोकेका कवि हुनुहुन्छ– राजेन्द्र तारकिणी । कविता लेखन यात्राका क्रममा हालै उहाँले ‘बिगन रामको मादल’ नामक कृति सार्वजनिक गर्नुभएको छ । मुलुकको आमपात्रको प्रतिनिधित्व गर्ने बिगन रामलाई प्रतीकात्मक रूपमा प्रस्तुत गरी कवितासङ्ग्रहको रूप दिनु भएका तारकिणीले प्रस्तुत कृतिका ५५ वटा कवितालाई छ खण्डमा विभक्त गर्नुभएको छ । यी सबै खण्डमा पीडित पात्रको कथा छ तर कथाको परिवेश र विषय फरक रहेको छ । काव्यानुभूति र काव्यचिन्तनको कोण मिलेका यी कवितामा समकालीन समयको विसङ्गत परिस्थितिको सार्थक चित्रण रहेको छ । हरेक कविताको संरचना क्षेत्रमा पनि विविधता रहेको छ, जसले गर्दा पाठकलाई एकपछि अर्काे कविता पढ्दा पृथक् स्वादको अनुभूति हुन्छ ।
‘उर्वशी सूक्त’ मञ्चन तयारी
नाटक ‘उर्वशी सूक्त’ मञ्चन तयारी पूरा भएको छ। पोखरा थिएटरको प्रस्तुतिमा तयार हुने यो नाटक नेपाली नयाँ वर्षका अवसरमा वैशाख १ देखि ११ गतेसम्म मञ्चन हुनेछ। पोखरा थिएटरको गन्धर्व नाटकघरमा सोमबारबाहेक दैनिक साँझ ५ बजे मञ्चन हुने नाटकको लेखन तथा निर्देशन शिव सङ्कल्पले गर्नुभएको हो। शनिबार अतिरिक्त मञ्चन दिउँसो १ बजे पनि हुनेछ। विद्यार्थीलाई लक्षित गरेर सोमबार भने दिउँसो २ बजे नाटक मञ्चन गरिने पोखरा थिएटरका अध्यक्ष परिवर्तनले जनाउनुभयो। नारी शक्तिलाई केन्द्रमा राखेर बुनिएको नाटक दर्शकका लागि नयाँ स्वाद हुने उहाँको दाबी छ। नाटकमा दिलप्रसाद गुरुङ, रोशन तिमिल्सिना, सुशील बराल, रोशन पोखरेल, रमेशबाबु तिमल्सिना, दिप्सना विश्वकर्मा, रञ्जु दाहाल, एलिजा बुढाथोकी, धनकाजी श्रेष्ठ, अनुशा परियार, प्रियङ्का खड्का, राजेन्द्र अधिकारी, प्रतीक घिमिरेको अभिनय रहेको छ।
राष्ट्रिय लेखक पुरस्कार काइँलालाई
नेपाल लेखक सङ्घले राष्ट्रिय लेखक पुरस्कार वरिष्ठ कवि एवं संस्कृतिविद् वैरागी काइँलालाई प्रदान गर्ने निर्णय गरेको छ। सङ्घले पहिलो पटक प्रदान गर्न लागेको यो पुरस्कारको राशि एक लाख रुपियाँ रहेको सङ्घले जानकारी दिएको छ। सङ्घले आगामी वैशाख १६ गते राष्ट्रिय लेखक दिवस मनाउने र सोही अवसरमा पुरस्कार प्रदान गर्ने जनाएको छ।
‘समय र जीवन’ सार्वजनिक
प्राध्यापक तथा सहित्यकार जगत उपाध्याय ‘प्रेक्षित’द्वारा लिखित समय र जीवन नामक निबन्धसङ्ग्रह सार्वजनिक भएको छ। मध्यपश्चिमाञ्चल साहित्य परिषद्ले आयोजना गरेको कार्यक्रममा भाषा आयोगका सदस्य उषा हमाल, नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानका पूर्वकुलपति वैरागी काइँला र गङ्गाप्रसाद उप्रेती, नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयका पूर्वउपकुलपति शिवहरि मरहट्ठा, नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानका पूर्वउपकुलपति डा. जगमान गुरुङले पुस्तकबारे समीक्षा गर्नुभयो। निबन्धसङ्ग्रहमा १४ वटा निजात्मक र विचारप्रधान निबन्ध सङ्ग्रहित छन्। निबन्धमार्फत समाजमा विद्यमान सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक विकृति, बढ्दो विलासिताप्रति चोटिलो व्यङ्ग्य गरिएको छ।
रङ्गमञ्चको आशालाग्दो वर्ष
रङ्गमञ्च क्षेत्रका लागि २०७९ साल फलदायी रह्यो। २०७८ सालजस्तो यो वर्ष रङ्गमञ्च सुस्ताएर बस्नुपरेन । वरिष्ठ रङ्गकर्मी सुनील पोखरेलदेखि अनुप बराल, निशा शर्मा, घिमिरे युवराज, अशान्त शर्मा, सुलक्षण भारती, आकाङ्क्षा कार्की, राजन खतिवडा, दयाहाङ राई, विजय बराललगायत कलाकारहरूले कोभिड–१९ बाट थलिएको रङ्गमञ्चलाई उठाउने प्रयास गर्नुभयो। २०७९ सालको अन्त्यसम्म आउँदा पनि आरोहण गुरुकुलमा ‘माक्र्स फर्किए’, मण्डलामा ‘एउटा सपनाको अवसान’ मञ्चन भइरहेका छन्।
करुणाकर सिरपाः वितरण
नेपालभाषा साहित्य पुरस्कार ‘करुणाकर सिरपाः’ मंगलबार साहित्यकार शान्तराज शाक्यलाई ललितपुर महानगरपालिकाका उपमेयर मञ्जली शाक्य बज्राचार्यले प्रदान गर्नुभयो।
शिवसतीको झगडा
‘महादेव ! बाआमाको घरमा ठूलो उत्सव छ रे । उहाँहरूले महायज्ञको आयोजना गर्नुभएको रहेछ । देवदेवीहरू गइरहेका छन् । हाम्रो त वास्तै भएन । बिर्सेका पो हुन् कि, नत्र यस्तो नहुनुपर्ने । त्यसैले बिन्ती छ हामी पनि जाउँ न है । होइन हजुरलाई जान मन छैन भने पनि केही छैन, कर गर्दिन । मलाई जान दिनुस् । के भएको रहेछ सम्झाएर आउँछु ।’ दक्ष प्रजापतिको घरमा महायज्ञ भइरहेको कुरा थाहा पाएर सतीदेवीले भनिन् ।
नयाँघरेलाई साहित्य कलाश्री
मदन पुरस्कार विजेता निबन्धकार–नियात्राकार युवराज नयाँघरेलाई साहित्य कलाश्री पुरस्कार–२०७९ प्रदान गरिएको छ। साहित्य कला सङ्गम दमकले नयाँघरेसहित सात स्रष्टालाई विभिन्न विधामा पुरस्कार प्रदान गरेको छ। कार्यक्रममा साहित्यकार चूडामणि रेग्मी, युद्धवीर राना, प्रतिभा पौडेल, मुकुन्द प्रयास र मूर्तिकार हिम्मत नेम्वाङ गरी पाँच जनालाई भवानी मिश्र पुरस्कार–२०७९ प्रदान गरिएको थियो। विभिन्न लोकगीतका सङ्कलक तथा गायक, सीताराम ताजपुरियालाई तुलसादेवी न्यौपाने स्मृति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो।
स्रष्टा सम्मानित
पुष्पपराग साहित्य प्रतिष्ठानले प्रदान गर्ने विभिन्न पुरस्कार, सम्मानपत्र तथा मानार्थ सदस्यता आइतबार एक विशेष कार्यक्रमबीच वितरण भएको छ । पद्मकन्या क्याम्पसमा सम्पन्न भएको कार्यक्रममा ‘पुष्पपराग वर्ष सम्मान तथा पुरस्कार’ साहित्यकार रत्न प्रजापतिलाई प्रदान गरिएको थियो भने तिलकुमारी खड्का स्मृति पुरस्कार तथा सम्मान शोभा दुलाललाई प्रदान गरिएको थियो । यसैगरी ‘नील–गङ्गा भाषा साहित्य पुरस्कार तथा सम्मान’ शरदचन्द्र वस्तीलाई, ‘पद्मावती गीत, सङ्गीत पुरस्कार तथा सम्मान’ हरिदेवी कोइरालालाई, ‘शुक्रमन्दिर लोकसाहित्य पुरस्कार तथा सम्मान’ सत्यकला राईलाई दिइएको थियो । कार्यक्रममा ‘कृष्णलाल र गोपिनी शिवाकोटी स्मृति पुरस्कार तथा सम्मान’ छेवाङ तेन्जिङ लामालाई, ‘परममाया कृष्णप्रसाद थपलिया स्मृति पुरस्कार तथा सम्मान’ खेमनाथ दाहाललाई र ‘पुष्पपराग युवा साहित्यकार सम्मान’ डिल्लीप्रसाद मुल्तिहुनलाई प्रदान गरियो ।
‘बालबालिका रङ्गमञ्चमा’
भाइबहिनीहरू ! मुनाको नयाँ अङ्कमा हामी पढ्ने छौँ हामी सबैलाई मन पर्ने रङ्गकर्मी केदार श्रेष्ठका बारेमा । उहाँ थिएटर मलका निर्देशक र संयोजक हुनुहुन्छ । भाइबहिनीहरू तपाईंहरूलाई नाटक र रङ्गमञ्चका बारेमा कत्तिको थाहा छ ? हामीले दिनहुँ टेलिभिजन र मोबाइलमा फिल्म, गीत, टेलिसिरियल, खेललगायत कार्टुन हेर्ने ग¥र्छौं तर यसबाहेक वास्तवमा रङ्गमञ्चमा गरिने नाटक यीभन्दा धेरै नै फरक हुन्छन् ।
बाल कथासङ्ग्रह सार्वजनिक
बालकथाका दुई सङ्ग्रह ‘नवीन पाइला र इम्याजिनेटिभ वल्र्ड’को लोकार्पण गरिएको छ। इम्पेरियल वल्र्ड स्कुलद्वारा प्रकाशित नेपाली र अङ्गे्रजी भाषाका बालकथाका उक्त दुई पुस्तकमा सोही विद्यालयमा अध्ययनरत कक्षा ३ देखि १० सम्मका विद्यार्थीले लेख्नुभएको कथा र उहाँहरूले नै कोर्नुभएको चित्रसमेत सङ्गृहित छन्। बालसाहित्यकार यशु श्रेष्ठले पाठ्यक्रम मात्र घोकाउनुभन्दा विद्यार्थीलाई सिर्जनशील बन्न प्रेरणा दिने विद्यालयको यस कदमलाई निरन्तरता दिनुपर्नेमा जोड दिनुभयो।
रत्न–महेश्वर स्मृतिग्रन्थ सार्वजनिक
रत्न–महेश्वर स्मृतिग्रन्थ आज एक कार्यक्रमबीच सार्वजनिक गरिएको छ । हास्यव्यङग्य लेखक कृष्णमुरारी गौतम ‘चट्याङ मास्टर’ सहित उपस्थित अतिथिहरुले स्मृतिग्रन्थको लोकापर्ण गर्नुभयो ।
'पृथक पाईला' र 'शान्तीदुतको अग्निपथ' लोर्कापण
युवाकवि युवराज सुवेदीद्वारा लिखित ‘पृथक् पाइला’ मुक्तक सङ्ग्रह र ‘शान्तिदुतको अग्निपथ’ कविता सङ्ग्रहको लोकार्पण गरिएको छ ।
साहित्यकार सूर्यप्रसाद लाकोजूद्वारा रचित कथासङ्ग्रह सत्याग्रह प्रकाशित
काभ्रेली साहित्यकार सूर्यप्रसाद लाकोजूको कथासङ्ग्रह सत्याग्रह प्रकाशन भएको छ । यो कथासङ्ग्रह ट्रान्सवल्ड पब्लिकेशनले प्रकाशन गरेको हो ।
लाकोजूको कथासङ्ग्रह सत्याग्रह बजारमा
काभ्रेली साहित्यकार सूर्यप्रसाद लाकोजूको कथासङ्ग्रह सत्याग्रह प्रकाशन भएको छ । यो कथासङ्ग्रह ट्रान्सवल्ड पब्लिकेशनले प्रकाशन गरेको हो ।
बाल साहित्यिक संस्था र मायाघरकी संस्थापक सम्मानित
रुद्रप्रसाद रिजाल स्मृति पुरस्कार कोष, हेटौंडाद्वारा स्थापित रुद्रप्रसाद रिजाल तथा विष्णुकुमारी रिजाल स्मृति सम्मान बाल साहित्यिक संस्था र मायाघरका संस्थापकलाई प्रदान गरिएको छ।
न्युरोड उर्फ नयाँ सडक
हरेक दिन हजारौँ पैतलाले चुम्छ न्युरोड । हजारौँ मनको क्रीडास्थल हुन्छ न्युरोड । रङ्गिला सपनामा मुस्कुराउँछ–न्युरोड । इन्द्रेणी विपना बोकेका मानिसहरूको स्वर्णिम सौन्दर्य हो– न्युरोड । हृदयमा प्रेमिल यौवन बोकेर आउँछन् मानिसहरू ! मस्तिष्कमा गुलाफी रङ पोतेर आउँछन् अधवैंसेहरू ! प्रेमको काल्पनिक स्वर्ग कल्पिएर आउँछन्– तन्नेरीहरू ! सपनाको धरोहर हो न्युरोड । विपनाको प्रिय गन्तव्य हो न्युरोड ।
व्यङ्ग्य प्रहारको झिल्को
गद्य कविताका अनुरागी सचेत पाठक हृदयमा स्वतःस्पूmर्त खुल्दुली जन्माएर तरङ्गित बनाउने बडो पृथक् शीर्षकमार्पmत जन्माएको गद्य कविता सङ्ग्रह हो– ‘नदी बग्दैन’ । प्रस्तुत अमर काव्यपुञ्जका काव्यकार हुनुहुन्छ चर्चित कवि श्याम रिमाल । सपेराले साँपलाई द्रष्टा आँखामा जादुगरी चमत्कार खेल देखाएजस्तै बडो नवीन एवं पृथक् शैलीमा काव्य रचनाहरू प्रस्तुत गर्नुभएको छ कवि रिमालले । गद्य कविताका वर्तमान प्रतिनिधि कवि रिमाललाई गनिएका कवि शिल्पकार हुनुहुन्छ भनी चिनाउनु जरुरी छैन । प्रौढ परिपक्व उमेरले नेटो नकाटेको लेखकीय मापनलाई सहजै चुनौती दिन्छ ।
‘केपी शर्मा ओलीका प्राज्ञिक सम्बोधन’ नामक ग्रन्थको लोकार्पण
नेकपा (एमाले)का अध्यक्ष एवं पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको ‘केपी शर्मा ओलीका प्राज्ञिक सम्बोधन’ नामक ग्रन्थको लोकार्पण भएको छ।
पन्त पुरस्कृत
यो वर्षको नगेन्द्रराज शर्मा साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार साहित्यकार तथा साहित्यिक पत्रकार रामप्रसाद पन्तलाई प्रदान गरिएको छ । वरिष्ठ साहित्यिक पत्रकार नगेन्द्रराज शर्माले पन्तलाई उक्त पुरस्कार अर्पण गर्नुभयो ।
‘सुदूर विस्मृतिका बिम्बहरु’ सार्वजनिक
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पूर्व कुलपति बैरागी काइँलाले लेखक टंक वनेमको छैटौँ कृति ‘सुदूर विस्मृतिका बिम्बहरु’ सार्वजनिक गर्नुभएको छ ।
टीकापुर साहित्य समाजद्वारा तीन पुरस्कार घोषणा
टीकापुर साहित्य समाजले तीन वटा पुरस्कार घोषणा गरेको छ । चैत २५ गतेदेखि सुरु हुने टीकापुर साहित्यिक महोत्सवको अवसर पारी प्रदान गरिने पुरस्कारको टीकापुर साहित्य समाजका अध्यक्ष तथा साहित्यकार महेशविक्रम शाहले विहीबार पत्रकार सम्मेलनमार्फत घोषणा गर्नुभएको हो ।
